Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1854

[p. 305]

Redevoering ter nagedachtenis van Berzelius, uitgesproken in de openbare zitting der Academie van Wetenschappen, te Berlijn, den 3^den Julij 1851; door Heinrich Rose. Uit het Hoogduitsch door J.P.C. van Tricht, Apotheker. Te Arnhem, bij W.H. Stenfert Kroese. 1852. In gr. 8vo. 70 bl. f :-70.

Onder de wetenschappelijke mannen van onvergankelijken roem behoort ook berzelius, de groote Chemicus, die te Stokholm het Hoogleeraarambt gedurende eene lange reeks van jaren bekleedde, en wiens naam en verdienste, vooral in de Scheikundige Wetenschap, nimmer zullen verloren gaan, ten ware eenmaal de Scheikunde-zelve te niet ginge.

Berzelius trad op toen volta zijne kolom had daargesteld; en zijn eerste geschrift handelde over de werking van de electrische kolom op zout-oplossingen. Met pontin gelukte het hem amalgamaas met potassium, sodium, calcium en baryum te vormen. Later ontleedde hij, door middel der kolom van volta, het ammoniak en verkreeg het bekende ammonium-amalgama. Hij legde zich vooral ook toe op de quantitatieve ontleding der mineralen. Hij ontdekte met hieringer een nieuw metaal: het cerium. Als bron-arts onderzocht hij onderscheidene natuurlijke minerale wateren van Zweden; en bragt in Stokholm eene inrigting tot vervaardiging van kunstmatige minerale wateren tot stand.

Tot op berzelius hadden de onderzoekingen in het gebied der dierlijke scheikunde op dezelfde wijze plaats als in dat der onbewerktuigde stoffen; doch hij wees een anderen, meer wetenschappelijken weg aan, en hoe ver hij daar boven anderen verheven was, kan blijken aan eene vergelijking van zijne ontleding des bloeds met die van fourcroy. In het algemeen gaf hij de resultaten dier onderzoekingen als afzonderlijke Voorlezingen in het licht. In betrekking tot de herleiding van het kiezelzuur en de zamenstelling van gegoten ijzer heeft hij zich bijzonder verdienstelijk gemaakt. Later - en daarmede vangen eigenlijk de wetenschappelijke verdiensten van berzelius aan - vestigde hij, door den arbeid van davy daartoe geleid, zijne aandacht op de scheikundige evenredigheden, of de hoeveelheden waarin zich de ligchamen met elkander verbinden, en hij begon daarmede hoofdzakelijk door het

[p. 306]

zuurstofgehalte der loogzouten te onderzoeken. Om daarin tot volkomen zekerheid te geraken onderzocht hij alle belangrijke scheikundige verbindingen op nieuw, en begon in 1810 den uitslag van dit reuzenwerk bekend te maken. Met zeer geringe hulpmiddelen zelfs wist hij buitengewone uitkomsten te verkrijgen; hetgeen den man van genie en talent kenmerkt. Hij voerde de spirituslamp met dubbelen luchtstroom in, en bediende zich het eerst van platina-kroesjes. Daarenboven wees hij vele andere kleine, maar zeer gewigtige bewerkingen en handelwijzen aan, zoo als: trechters, bekerglazen, spuitflesschen, enz. Hij heeft verder de mogelijkheid der scheikundige bewerking in het studeervertrek aangetoond, en ze daardoor uit hare kelderachtige en koude werkplaatsen verlost. Bij zijne onderzoekingen voerde hij ook de buisjes van elastieke gom in, waardoor de zamengestelde proeven met gas uitvoerbaar werden gemaakt.

Berzelius heeft ook de symbolen of teekenen voor de verschillende elementen der verbindingsverhoudingen in 1815 ingevoerd; zij zijn om hunne gemakkelijkheid een onschatbaar hulpmiddel. Hij was het ook die het electro-chemisch stelsel met de leer der enkelvoudig bepaalde evenredigheden verbond, verdeelde de ligchamen in electro-positieve en electro-negatieve, en bragt de zuurstof en de daarmede overeenkomende stoffen tot de electro-positieve. Daar alle verbindingen niet volgens deze leer konden worden verklaard, nam hij eene dusgenoemde katalytische kracht aan, of die der aanraking.

Nadat hij zich tien jaren onafgebroken met het onderzoek naar het atoomgewigt der ligchamen had bezig gehouden, gaf hij in 1818 Tabellen uit, waarin omstreeks 2000 enkelvoudige en zamengestelde ligchamen voorkwamen. Ook over het onderzoek van organische ligchamen maakte hij belangrijke ontdekkingen bekend, die door gay-lussac en thénard werden in het werk gesteld.

Berzelius regelde eerst de mineralen naar hunne electropositieve, maar naderhand naar hunne electro-negatieve bestanddeelen, en bragt in dit stelsel gedurig verbeteringen aan. Later gaf hij eene Verhandeling uit: ‘Over het gebruik van de blaasbuis in de Scheikunde en de Mineralogie’, waarmede hij zich eene groote vaardigheid had eigen gemaakt, en die voor de mineralogen onmisbaar is geworden.

[p. 307]

In het bijzonder verdient zijne ontdekking van het selenium te worden genoemd, waarover hij een uitstekend werk heeft geschreven.

Berzelius schreef voorts eene groote hoeveelheid monographiën over verschillende onderwerpen, vooral omtrent zijnen strijd met davy over den aard van het chlorium.

Hij hield zich ook ernstig bezig met het onderzoek der zwavelzouten, hetgeen daaruit blijkt, dat hij niet minder dan 120 zwavelmetalen quantitatief heeft ontleed.

Hij legde zich ook toe op het onderzoek van de zeldzamer voorkomende metalen, en dit gaf aanleiding tot een zeer uitgebreid werk over de ontleding van het natuurlijke platina-erts.

Het laatste groote werk van dezen beroemden Scheikundige was dat over de Meteoorsteenen. Zijn Leerboek der Scheikunde is voorzeker in het bezit van elken degelijken scheikundige. Naast dit veelomvattend geschrift verdienen zijne Jaarberigten genoemd te worden, die de vorderingen der Natuurkundige Wetenschappen behelzen, en sedert 1820 tot 1846 door hem zijn uitgegeven.

Berzelius geraakte, na jaren van behoefte - meestal het lot van groote mannen - tot eer en aanzien, zonder dat hij die zocht. Zoo zeer was geheel zijn leven aan de Wetenschap gewijd, dat zelfs onder de smarten, die eene pijnlijke ziekte hem in den laatsten tijd veroorzaakte, zijne gedachten geheel alleen bij haar bepaald bleven.

Rose heeft hem als wetenschappelijk man voortreffelijk beschreven, en de Heer van tricht heeft door het vertalen zijner Redevoering eene wezenlijke dienst aan velen bewezen en zijne taak waardig volbragt.