Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1854

Algemeene Kunstwoordentolk, bevattende de vertaling en verklaring van alle vreemde woorden en zegswijzen die in geschriften van allerlei aard, in de taal der samenleving, in handel, bedrijf enz. voorkomen; met aanduiding van de uitspraak en den klemtoon dier woorden en naauwkeurige opgave hunner afstamming en vorming, door J. Kramers, Jz. Tweede, verbe-

[p. 216]

terde en vermeerderde druk. Eerste Aflév. Te Gouda, bij G.B. van Goor. 1853. In gr. 8vo. 96 bl. f :-90.

Deze Eerste Aflevering van dit werk, welks vroegere uitgave bij velen onzer lezers bekend zal zijn, wordt door den Uitgever met een Prospectus begeleid, waarin het nut, ja, de noodzakelijkheid van een werk als dit met een kort woord besproken, en erkend wordt dat de behoefte, die er werkelijk aan bestaat, toch niet anders dan een noodzakelijk kwaad verdient te heeten. Wij deelen die beschouwing ten volle. Vooreerst achten wij het een ongelukkig teeken van onzen tijd, dat niet alleen alle wetenschappen die een afgerond geheel uitmaken, zoo dringend worden uitgenoodigd zich voor te stellen in het gewaad eener ‘populaire uiteenzetting’, welke meestal, nevens het nut dat zij doet, velerlei oppervlakkigheid en halfweterij in de hand werkt: - maar dat ook de buitenste kanten dier wetenschappen, die gedeelten van haar gebied waardoor zij met het ‘dagelijksch leven’ zamenhangen (dus het verste van 't middelpunt af!) in encyclopedischen, aphoristisch-electischen vorm aan jong en oud moeten aangeboden worden. Dit streven van onze dagen toch zou gevoegelijk een Communisme der wetenschap kunnen genoemd worden. Het miskent de wezenlijke grondslagen waarop het wetenschappelijk kapitaal en eigendom alleen kunnen rusten: het wil aan ieder een gelijk aandeel geven zonder de diepzinnige waarheid van de ‘verdeeling van den arbeid’ te doen begrijpen. Kortom, wie eenige Combinations-Gabe bezit, kan in onze dagen, een Staathuishoudkundig betoog van de onschendbaarheid des eigendoms met alles wat daarmede zamenhangt, overdenkende, alle die redeneringen ook op de Wetenschap overbrengen. Verrassende, leerrijke en hoogst behartigingwaardige wenken levert zulk eene vergelijking zeer dikwijls en met velerlei toepassingen op.

Maar is dat streven reeds dáár bedenkelijk waar het vastgegronde, eerwaardige Wetenschappen geldt, het is bovenal bedroevend, het ook dáár in werking te zien waar van geene wetenschap sprake kan zijn: waar de onwetenschappelijkheid van diegenen die er de vruchten van moeten trekken, niet alleen erkend, maar zelfs tot aanleiding genomen wordt om

[p. 217]

hen in hunne houding zoo goed mogelijk te handhaven. Van dien aard is het boven aangekondigde werk, welks doel door den titel genoegzaam uitgedrukt wordt. De (min of meer stout zegt de titel alle) vreemde woorden en uitdrukkingen, die de taal van 't maatschappelijk leven, van dagbladen, maandwerken, aankondigingen, enz. in zoo ruime mate oplevert, zullen er in verklaard en opgehelderd worden. Het boek zal dus voor den gebruiker uit het ‘dagelijksch leven’ bij dergelijke lectuur de plaats vervullen van een zeer algemeenwetenschappelijk ontwikkelden raadgever, wien men alle die ophelderingen zou kunnen vragen. Uitnemend goed: maar die raadgever, indien hij levend vóór hem stond en zijn wezenlijk belang behartigde, zou hem met ernst onder het oog brengen dat deze oogenblikkelijke inlichting los en verwarrend in zijn hoofd blijft hangen, zoo lang hij haar niet weet vast te knoopen aan een ordelijk, zoo veel mogelijk volledig overzigt van die wetenschap waartoe zij behoort. En hij zou hem aanraden zich liever van het aangename rondfladderen door allerlei onbekende streken te onthouden, daar toch niets dan halve herinnering hem daaruit bijblijven kan: hij zou hem dringen, den omvang zijner kennis getroost te beperken, om den inhoud te kunnen uitdiepen. Kortom, hij zou de inlichting telkens gaarne geven, maar nooit zonder aansporing tot zulk eene studie als haar verder hoe langer zoo minder noodig maken zou.

De geachte Schrijver houde ons deze opmerkingen ten goede. Zij zijn niet tegen zijn uitmuntend boek gerigt, maar tegen velen die er misbruik van zullen maken; tegen die menigte die met gretigheid van alles gebruik maakt ter wille van hare erbarmelijke gloriôle van ‘algemeene beschaving en kennis’; tegen hen die hunne kennis uit Conversations-lexica en dergelijke wetenschappelijke Verkoophuizen ontleenen. Niet tegen hen, natuurlijk, voor wie dit boek eigenlijk bestemd is, de practici, die, zonder op degelijke kennis te willen aanspraak maken, telkens behoefte hebben aan 't geen zij hier kunnen vinden; maar tegen hen die geene andere behoefte hebben dan om ‘universeel’ te schijnen, en de zelfverloochening missen die de éénige voorwaarde tot grondigheid is.

Terwijl wij dus betreuren dat er aan een dergelijk werk

[p. 218]

behoefte bestaat, maar dat bestaan verder als een feit eenvoudig erkennen, hebben wij alleen te oordeelen over de wijze waarop de Heer kramers zijn doel heeft bereikt. Dat oordeel kan, natuurlijk, niet eene uitgewerkte schatting van elk artikel afzonderlijk zijn, maar slechts de vraag beantwoorden: of er in het boek waarlijk gevonden wordt wát de titel belooft. Wij gelooven dat er niet alleen dát, maar méér in wordt gevonden dan noodig was. Vele kunstwoorden zijn er in opgenomen die alleen gehoord en gelezen worden door de beoefenaars der verschillende vakken waartoe zij behooren. Voor hen is de verklaring, natuurlijk, onnoodig. Verder kunnen wij bezwaarlijk gelooven dat de behoefte waarin dit werk voorzien moet, iemand verklaring zou doen zoeken van woorden als: abhorteren, abjicieeren, abstergeren, abstruderen, adimpleren en vele andere, inzonderheid uit het Latijn ontleende; hoewel vele dier woorden slechts vermeld zijn om de afleiding van een meer gebruikelijk vreemd woord te doen kennen. Waar zamenstelling plaats heeft met voorzetsels die overal en altijd dezelfde wijziging aan de beteekenis geven, had de herhaling van dezelfde woorden kunnen vermeden worden, door eenvoudig bij het eerste woord de kracht van 't bedoelde voorzetsel aan te geven. Zoo zouden in vele lexica belangrijke ruimten bespaard blijven, en ook in dit werk ware, b.v., de breede lijst der anti-namen overtollig. Wat de juistheid der opgaven betreft, zij laat, dunkt ons, het doel des werks in aanmerking genomen, niets te wenschen over. Duidelijk en volledig zijn de oorsprong der woorden, en de verschillende wijzigingen hunner beteekenis door de verschillende vormen heen, opgegeven. Omtrent vele artikelen vindt men zeer wetenswaardige bijzonderheden vermeld, die elders moeijelijk te vinden zouden zijn. Kortom, wij mogen, in de onderstelling dat de bewerking der volgende negen te verwachten Afleveringen aan die van deze Eerste zal gelijk zijn, aan het geheele werk een ruim debiet wenschen, dat ook door de nette uitvoering en den matigen prijs zal bevorderd worden.

j.h.g.