Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1854

Les Hollandais au Brésil, notice historique sur les Pays-Bas et le Brésil au XVII^e Siècle. Par P.M. Netscher, Lieutenant de Grenadiers dans l'Armée Royale des Pays-Bas.

[p. 24]

Avec Portrait, Fac-similés et Carte. A la Haye, chez Belinfante Frères. 1853. In groot formaat. XXXII en 209 bl. f 3-60.

De nadenkende, in de geschiedenis zijns vaderlands niet onbedreven lezer zal, wanneer hij van Brazilië ziet gewagen, zich herinneren, hoe, in de eerste helft der zeventiende eeuw, de West-Indische Maatschappij in het bezit is geweest van de noordelijke helft der kustenstreek, over eene groote uitgestrektheid van het oostelijke Zuid-Amerika, en hoe, hoofdzakelijk door verwaarloozing onzerzijds, eene bezitting is verloren gegaan, die voor het vaderland van buitengewone waarde had kunnen worden. Elk die met de gebeurtenissen van de negentiende eeuw bekend is, weet ook, hoe Brazilië ten toevlugtsoord aan het Koninklijke Huis van Braganza heeft gestrekt, toen napoleon het Spaansche schiereiland veroverde, en hoe de ontwikkeling van dat rijk daardoor is bevorderd geworden, zoodat het onder Keizer pedro I zich van het moederland heeft afgescheurd, en sedert als een onafhankelijk Keizerrijk heeft weten te handhaven. Tot nog onlangs werd Brazilië ‘het land van goud en edelgesteenten’ genoemd. Het zou ontegenzeggelijk met sneller schreden in de ontwikkeling der nijverheid vooruitgaan, waren niet onder de zes millioen inwoners drie millioen negerslaven, en ongeveer een millioen Indianen, die voor een groot gedeelte woest en onbedwongen de binnenlanden bewonen, en bij velen van welke, zoo als de Kabokles, niet de minste beschaving wordt gevonden. De blanken maken nog niet volkomen een zesde van de geheele bevolking uit, en hun getal zal vooreerst niet sterk toenemen, omdat de landverhuizing uit Europa derwaarts door het Braziliaansche Gouvernement niet voldoende ondersteund wordt. Het is niet genoeg den landverhuizers een stuk boschland ter ontginning te geven, wanneer dit niet gepaard gaat met ondersteuning in levensmiddelen en andere behoeften, toereikend en langdurig genoeg om te zorgen dat hij van kommer, honger en ziekte niet bezwijke. De landverhuizers die er zonder ondersteuning van het Gouvernement aankomen, en niet over ruime geldmiddelen kunnen beschikken, lijden gebrek van het oogenblik af dat zij te Rio Janeiro aan land stappen.

Ditzelfde Brazilië was, gedurende een dertigtal jaren, het

[p. 25]

tooneel van wapenfeiten en heldendaden van Nederlanders; en het is dáárvan dat de Heer netscher zijnen lezers een fiks geschilderd tafereel voor oogen stelt. Uit de opgave zijner bronnen (Liste raisonnée des sources) blijkt ons, hoe hij niet alleen Nederlandsche, maar ook Fransche, Engelsche, en vooral Portugesche Schrijvers heeft geraadpleegd, en in de bewaarplaatsen van het Rijks Archief de schatten heeft nagespoord, welke aldaar zijn weggelegd en den onderzoeklievenden navorscher gereedelijk worden geopend. - Na die opgave volgt eene Chronologische tafel van de gebeurtenissen, in het werk ter sprake gebragt.

Het Eerste Hoofddeel, van 1500 tot 1621, behelst den oorsprong der kolonisatie in Brazilië en de togten der Hollanders naar Zuid-Amerika vóór de stichting der West-Indische Maatschappij.

Het Tweede Hoofddeel, van 1621 tot 1636, vangt aan met de oprigting der West-Indische Compagnie, op welke usselincx, die reeds in 1606 en 1607 had getracht de Staten van Holland en Zeeland tot het oprigten van zoodanige Maatschappij over te halen, veel invloed had. Daarop volgen de togten der Nederlanders naar Brazilië, en hunne heerschappij aldaar. - Na de roemrijke togten van willekens en pietheyn, en de kleine volkplanting aan de Wiapoke, is vooral belangrijk de togt in 1630, onder den Admiraal loncq en den Kolonel waardenburg. Op Olinda en het Recief waait de Nederlandsche vlag, en van nu af begint de Nederlandsche magt zich in Brazilië uit te breiden. Schkoppe, van ceulen, lichthardt en artichofsky worden naar verdienste vermeld. Op bl. 80 worden de ontzaggelijke uitrustingen van de West-Indische Maatschappij, gedurende de veertien jaren van 1623 tot en met 1636, en de groote nadeelen aan Spanje in dat tijdsverloop veroorzaakt, opgesomd. Maar, zoo als de geachte Schrijver (bl. 81) te regt aanmerkt: ‘La prospérité de la Compagnie reposait sur de fausses bases; tandis que ses relations avec la nouvelle Neêrlande, la Sénégambie et la côte de Guinée acquéraient chaque jour plus d'importance, le commerce avec le Brésil restait à peu près nul; tout l'avantage qu'on y remportait était le butin pris sur l'ennemi.’

Het Derde Hoofddeel, van 1636 tot 1644, behandelt het tijdvak waarin Graaf joan maurits van Nassau aan het hoofd

[p. 26]

stond der Nederlandsche Kolonie in Brazilië. Het is een tijdvak van bloei en voorspoed, waartoe de wijze maatregelen van Graaf maurits zeer veel bijdroegen. De Nederlandsche Kolonie was schaars bevolkt. Hollanders, Portugezen en Indianen maakten de vrije bevolking uit, en Negers, uit Afrika gehaald, werden als slaven gebruikt op de suikerplantaadjen. Men had behoefte aan uitbreiding van de vrije blanke bevolking, maar bepaaldelijk aan die der Nederlanders om den Portugezen tot tegenwigt te strekken. Hoe nadrukkelijk Graaf maurits op voorziening in deze laatste aandrong; hij vond noch bij de Bewindhebbers der West-Indische Compagnie, noch bij de aandeelhouders een open oor. Men zag niet in, hoe veel gepaste maatregelen om de Nederlandsche bevolking te versterken, tot behoud der Kolonie, evenzeer als tot vermeerdering der inkomsten konden bijdragen.

Het Vierde Hoofddeel, van 1644 tot 1661, betreft den snellen achteruitgang der Nederlandsche magt in Brazilië. De Heer netscher (bl. 141) geeft er deze redenen van: ‘Après le départ de l'illustre Gouverneur du Brésil (Graaf maurits), toute énergie disparut de la Colonie. Il était le seul qui, par l'affabilité de son caractère, par une juste sévérité et une sage modération, sut constamment maîtriser et calmer l'esprit de mécontentement toujours croissant des populations portugaises.’ - Het duurde ook geene tien jaren na het vertrek van dien hoogstverdienstelijken Gouverneur, of de West-Indische Compagnie bezat in Brazilië geen duimbreed gronds meer.

Hoezeer de Bewindhebbers dier Compagnie, als ook de Algemeene Staten, in dezen geenszins van verregaand verzuim zijn vrij te pleiten, mogen wij echter ook niet verzwijgen hetgeen de Schrijver over het verlies der Kolonie (bl. 164) zegt. ‘Il eut été impossible à qui que ce fût, même avec des forces militaires imposantes, de dompter l'insurrection. Les Portugais au Brésil étaient animés de deux puissantes passions: te désir de recouvrer leur nationalité, et l'antipathie religieuse. Contre de pareils adversaires les plus vigoureux efforts restent sans effet.’

In de ‘Conclusion’ wordt met vlugtige trekken geschetst welk lot verder aan de West-Indische Maatschappij ten deel viel, en hoe in deze eeuw (1828) een schaduwbeeld van zulk eene Maatschappij in het leven werd geroepen.

Zeer belangrijk zijn de Aanteekeningen; zij loopen van

[p. 27]

bl. 169 tot 209. Menige bijzonderheid, die in het werk-zelf geene plaats kon vinden, is daarin opgenomen. Bovendien worden er de tegenstrijdigheden tusschen de berigten van verschillende Schrijvers met onpartijdigheid getoetst, en met een helder oordeel beslist.

Het werk is, zoo als de lezer reeds heeft kunnen opmerken, zeer verdienstelijk. De Heer netscher heeft geene moeiten geschroomd, en vooral over de gebeurtenissen in het midden der zeventiende eeuw in Brazilië voorgevallen, een nieuw licht verspreid.

Op den titel wordt van een portret, van fac-similé's en eene kaart gesproken. Het portret is dat van Graaf maurits, naar eene schilderij van miereveldt en flinck. De fac-similé's bevatten onderscheidene handteekeningen, en daaronder ook die van piet heyn. De kaart, door den Schrijver-zelf vervaardigd, vertoont het noordelijk Brazilië, en wijst de grenzen aan van het Nederlandsch gebied in 1641, toen het zijne grootste uitgestrektheid had verkregen. Diep landwaarts in gaat het echter niet. - Van de Uitgevers belinfante is men eene keurige uitvoering gewoon; evenwel kunnen we ons niet weêrhouden te betuigen, dat de uitvoering van dit werk inderdaad fraai mag heeten.