Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1853

De Musketier. Schetsen uit de geschiedenis der grondvestiging van Batavia, 1618-1629. Door J. Krabbendam, Rz.Te Alkmaar, bij j. Roem. In gr. 8vo. 431 bl. f 4-25.

De vestiging van der Nederlanderen magt in Oost-Indië beslaat niet alleen eene hoogst merkwaardige en roemrijke plaats in onze Vaderlandsche geschiedenis, maar bevat ook eene uiterst rijke goudmijn voor de romantiek. Doch indien de hoogte waartoe dit vak van letterkunde in onze dagen is opgevoerd, in het algemeen van den historischen romanschrijver veel eischt, zij doet dat vooral in dezen. Zij eischt in hem: uitgebreide en naauwkeurige kennis niet alleen van de gebeurtenissen, maar ook van de zeden, gewoonten, levenswijze, wetten, wijzen van krijgvoeren en wat dies meer zij van de verschillende volkstammen, door onze voorouders op Java en de andere eilanden gevonden; voorts levendigheid van verbeelding, om zich te kunnen verplaatsen op nooit bezochte terreinen, en een helder begrip van de voorouders-zelven. Dit alles behoort men te bezitten eer men gelijkstaat met anderen, die slechts aan meer gewone eischen te voldoen hebben. Wie zou het durven ontkennen, dat eene diepe en langdurige studie aan het schrijven van een roman ‘uit de geschiedenis der grondvestiging van Batavia’ moet voorafgaan? Het is hier niet genoeg eenige namen en voorvallen uit valentijn of anderen op te vangen; er behoort méér toe, en wij meenen den Heer krabbendam niet te verongelijken, wanneer wij 't er voor houden, dat hij de kennis bijna geheel mist, die tot den ondernomen arbeid vereischt werd; immers geheel het zware boek dat voor ons ligt, draagt nergens blijken, dat hij in het tijdelijke en plaatselijke dieper is ingedrongen, dan

[p. 706]

elk ander Nederlander die aanspraak maakt op maar eenige kennis van de bedrijven zijner voorouders in het begin der zeventiende eeuw, vooral op Java. Het gelukt hem dan ook niet, zijnen lezers te doen vergeten dat zij in de tweede helft der negentiende eeuw op hun gemak zijn werk zitten te lezen in het lieve Vaderland. Het verhaal mist gloed en leven, en glijdt over de gewone schijven voort, en wordt mat en flaauw zoo ras meulenvaen zijne maria heeft ‘gekregen’. De aanleg onderscheidt zich niet door eenige diepte van opvatting, en de ontwikkeling heeft niets dat verrast. Een jong mensch, die meent een jongeling van aanzien in twist verslagen te hebben, is het vaderland ontvlugt om in Indië zijne fortuin te zoeken; neemt daar als krijgsman deel aan verschillende wapenfeiten, en vindt het meisje zijner oude liefde - dat behoort er toch bij - toevallig weder. Zij is met haren vader naar Indië gekomen; hij bewijst haar diensten, en verwerft hare hand door krijgsroem en dapperheid. - Dus in alles het gewone, het alledaagsche, en dat nog zeer alledaagsch behandeld.

Vraagt men nu of wij eene lange reeks van onnaauwkeurigheden zullen opgeven - neen. Doch niet omdat het boek onberispelijk, maar omdat het flaauw en kleurloos is. De stijl is niet beter dan het verhaal. Tot eene enkele proeve dit:

‘Na veel haspelen was de vrede gesloten, op voorwaarden, die wel voordeeliger hadden kunnen zijn, maar die onvoorzigtig zouden zijn geweest in den tegenwoordigen toestand af te wijzen’ (bladz. 161). Wie slordig is op den stijl, is 't ook op de taal; zoo stuit men dan ook op menige taalfout. Dat ‘hunne harten zich reeds lang hadden verstaan’ (bladz. 304) is onzin.

De Heer k. vergunne ons de vraag: waar hij de bijzonderheid heeft opgedaan, dat de zon onderging, en aan de andere zijde des hemels de kwartiermaan voorwaarts trad’ (bladz. 243). Op Java gaat de zon altijd nagenoeg in het Westen onder; de tegenovergestelde of andere zijde des hemels is dus het Oosten. Daar kon nu de volle maan wel opkomen, maar de kwartiermaan?...Dat is onmogelijk, en wij voegen 't bij andere rariteiten; waarbij ook nog een heerlijke Orion is, dien een andere Schrijver ergens in een zomernacht heeft aange-

[p. 707]

troffen. Wij weten niet meer waar wij dat gelezen hebben, maar 't was ook in zulk een historische roman.