Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1853

Handboek der Bijbelsche en Kerkelijke Geschiedenis.
Handboek voor Evangelisch onderwijs.
Beide door w.c. van der zwaag, Predikant te Dronrijp. Te Groningen, bij F. Folkers. In kl. 8vo. Het eene 255, het andere 297 bladz. Prijs van ieder: f 1-50.

Onder de meest verblijdende teekenen des tijds op het gebied des godsdienstigen levens mag wel gerekend worden, dat het godsdienstig onderwijs niet alleen op veel uitgebreider schaal, maar ook veel oordeelkundiger en doelmatiger dan vroeger wordt gegeven. Heeft men aan de eene zijde opgemerkt, dat de Gemeente groote behoefte heeft aan heldere Evangelische begrippen, zoo tegenover de bekrompene, uitsluitende en uit de hoogte veroordeelende stelselzucht in den boezem der Gemeente-zelve; er is aan den anderen kant eene klaarder voorstelling ontwaakt van den inhoud, het doel, de inrigting van het Christelijk onderwijs. Vandaar dat de zoogenoemde katechiseerboekjes zoo onophoudelijk vermeerderen, en dat naar onze overtuiging nog meer zullen en moeten doen. Zijn er dan geene goede in overvloed? Voorzeker, maar naarmate de predikanten, door akademische leiding gevormd, door

[p. 674]

eigen nadenken en ondervinding geoefend worden, erlangt ieder meer behoefte aan het betreden van zijn eigen weg en gevoelt zich altijd min of meer belemmerd, wanneer hij dien van anderen, hoe voortreffelijk ook, volgt. Ref. heeft dit zelf reeds sedert lang ondervonden en zal waarschijnlijk, na het beproeven nu van deze dan van die handleiding, óók moeten eindigen met voor eigen gebruik een eigen opstel te vervaardigen. Dat geschiedt niet omdat men zich met de rigting, de denkbeelden en de uitdrukkingen van anderen niet in allen deele kan vereenigen, maar omdat men hoe langer zoo meer gevoelt, dat het katechiseren naar eens anderen leerboekje weinig verschilt van het uitwerken eener leerrede naar eene schets, die men van een ander heeft opgedaan.

Wij moesten beginnen met dit te zeggen, opdat al aanstonds de bedenking wierde beantwoord die waarschijnlijk op veler lippen zal leggen, wanneer wij hier niet alleen de aan het hoofd dezes vermelde Handboeken aankondigen, maar ook een volledig stel van vraagboekjes’, dat er bij behoort, en bestaat in een beknopt en een uitvoeriger zoo over de Bijbelsche en Kerkelijke geschiedenissen als over de Christelijke waarheid, benevens onbeantwoorde vragen over beide, die men met behulp van de Handboeken zelf beantwoorden kan.

Eene beoordeeling van deze leerboeken en boekjes uit een katechetisch oogpunt zou in dit Tijdschrift minder op hare plaats staan. In het algemeen echter zij gezegd, dat zij tot lof en aanprijzing zou leiden: daar zoowel de vragen en de antwoorden in de kleine boekjes goed geformuleerd, goed geordend en voor het onderwijs zelf eene even gepaste voorbereiding zijn, als de Handboeken eene doelmatige aanvulling, die het juiste midden houdt tusschen te groote beknoptheid en te breede uitvoerigheid. Hier ter plaatse moeten wij ons vergenoegen met een paar algemeene opmerkingen over de twee geschriften, waarin de Bijbelsche en Kerkelijke geschiedenis (het kort overzigt van de laatste is ook afzonderlijk gedrukt en uitgegeven onder den titel: Schets der Kerkelijke geschiedenis, prijs 60 cents) en de Evangelie-waarheid beknoptelijk worden ontvouwd.

De historie wordt natuurlijk verdeeld in drie afdeelingen, die van het O.V. - van het N.V. - van de Christelijke Kerk. Omtrent de eerste merken wij aan, dat de verdeeling

[p. 675]

in: van adam tot abraham - tot mozes - tot david - tot de Babylonische ballingschap - tot jezus' geboorte, op zichzelve niet berispelijk is; maar dat, door het benoemen naar die personen, toch eigenlijk nog het onderscheidend karaker dier verschillende tijdvakken niet wordt opgegeven. Daarom zouden wij, hoe algemeen ook de door van der zwaag gevolgde verdeeling gebruikt wordt, liever eene andere voorslaan, waarbij evenwel de Babylonische ballingschap als hoofdtijdmerk wegvalt. Namelijk: I. Algemeene geschiedenis: van adam tot abraham. II. Familie-geschiedenis: van abraham tot jozef. III. Volk-geschiedenis: van mozes tot christus. Men zou zelfs deze verdeeling nog verder kunnen toepassen en noemen: IV. Persoon-geschiedenis: jezus christus, en V. Gemeente-geschiedenis: het Apostolisch tijdvak en de Kerkelijke Geschiedenis. Dit geeft aanstonds iets dat gemakkelijk is te onthouden, en stelt de redenen der aldus gemaakte splitsing vast. Men kan dan weder afdeelen in tijdvakken aan de verschillende regeringsvormen ontleend. Wij gelooven dat onze verdeeling althans nadenken verdient, doch laten hare opgave in geenen deele gelden als aanmerking op den arbeid van van der zwaag.

Deze heeft - en dit verdient goedkeurende vermelding - zich in het geschiedkundige niet enkel bepaald bij hetgeen daaronder doorgaans wordt verstaan, maar ook vele bijzonderheden opgemerkt en in het licht gesteld, die òf dienen tot de meer naauwkeurige kennis van zeden en gewoonten, enz., òf - gelijk de aanmerkingen over offers en andere godsdienstplegtigheden bij de Israëliten - tot de Staats-inrigting behooren; maar dit met elkander gemeen hebben, dat zij veel helpen om den Bijbel te doen verstaan, en de behandeling van zijne geschiedenissen te doen strekken tot voorbereiding voor het onderwijs in de Evangelie-waarheid.

Ook verdient het wel met lof vermeld te worden, dat in dit Handboek over de gewijde geschiedenis aan de Kerkelijke de waardige plaats wordt aangewezen, waarop zij aanspraak heeft. Vroeger werd zij in het onderwijs van de gemeente, zoo goed als geheel verwaarloosd. Enkele zeer ontwikkelde leerlingen mogten er in de katechisatie iets van vernemen; - dat iets bepaalde zich hoofdzakelijk tot de geschiedenis der Hervorming, welke, als het belangrijkste gedeelte, hier ook

[p. 676]

wel de grootste plaats inneemt; maar toch niet het eenige is, wat in de behandeling van het historische gedeelte der katechese wordt voorgedragen. Wij kunnen niet genoeg aandringen op het belang van de Kerkelijke geschiedenis in het onderwijs van onze Protestantsche geloofsleerlingen, en wenschen van harte, dat de arbeid van van der zwaag, die haar niet afzonderlijk neemt, maar bij de Bijbel-geschiedenis voegt, daartoe onder den zegen van den Heer der Gemeente iets helpe toebrengen.

Van het Handboek voor Evangelisch onderwijs zeggen wij alleen, dat het beknopt, duidelijk en praktisch is. Ook hier vindt men nog al het een en ander, hetwelk niet in alle soortgelijke Handboeken wordt aangetroffen, waaronder wij - het laatst gelezene ligt ons 't meest versch in het geheugen - alleen noemen hetgeen gezegd wordt over formulieren en over kerkbestuur.

Eindelijk zij nog gezegd, dat de stijl over het geheel gepast is; dat wil zeggen: duidelijk, en beschaafd. De voordragt is er op ingerigt om het beantwoorden der zoogenoemde ‘blinde’ vragen noch te moeijelijk, noch te gemakkelijk te maken. In één woord: wij houden het daarvoor, dat het stel van deze onderwijsboekjes te zamen een geheel vormt, hetwelk met volle ruimte kan worden aangeprezen.

v.o.