Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1853

[p. 598]

Vrijmoedige beschouwingen over het aanleggen van volkplantingen door Nederlandsche behoeftigen en bedeelden in Nederlandsch Indië, en hoe soms in die gewesten naar luim gehandeld wordt, door J.B.J. van Doren,Oud-Militair Onder-Intendant der Eerste Klasse van het Indische Leger enz. Te 's Gravenhage, bij Gebr. J. en H. van Langenhuysen. 1853. In gr. 8vo. 59 bl. f :-50.

Kolonisatie in onze Oost- of West-Indische Bezittingen is een onderwerp, dat tegenwoordig met ingenomenheid door vele beoefenaren der Staatshuishoudkunde wordt besproken, en niet zelden ook aanbevolen wordt met redeneringen die van oppervlakkigheid niet geheel vrij zijn te pleiten. Dat zal waarschijnlijk den Schrijver van de bovengenoemde ‘Beschouwingen’ hebben aangespoord om het vraagstuk van het ‘aanleggen van volkplantingen door Nederlandsche behoeftigen en bedeelden in Nederlandsch Indië’ aan een onderzoek te onderwerpen.

De Heer van doren stelt de vraag op den voorgrond: ‘of de verzending van een deel onzer arme bevolking naar onze rijke Overzeesche Bezittingen mogelijk zoude zijn?’ - eene vraag die in de Tweede Kamer der Staten-Generaal meermalen is ter sprake gebragt. Hij onderzoekt bepaaldelijk de meening die velen niet verwerpelijk voorkomt: ‘dat behoeftigen tot eene vrijwillige verhuizing naar onze O.I. Koloniën behoorden aangemoedigd te worden, door hun kosteloos gelegenheid tot zoodanige verhuizing te geven.’

De Schrijver handelt in de eerste plaats over een voorstel In 1827 aan den Commissaris-Generaal du bus de ghisignies ingediend, waarin drieërlei wijze van Kolonisatie wordt besproken:

1^o. die van Europesche boeren, speciaal om werkzaam te zijn tot het ontginnen van woeste gronden;

2^o. die van Europesche landbouwers;

3^o. die van Nederlanders of ook van vreemdelingen, welke, door zekeren tijd van verblijf op Java, als ingezetenen van Nederlandsch Indië zijn te beschouwen, of, door een huwelijk met Nederlandsche vrouwen of Nederlandsch-Indische Creolen, het burgerregt hebben verkregen. - Daarna beschouwt hij

[p. 599]

het denkbeeld van den Generaal-Majoor h.j.j.l. Ridder de stuers om, aan elken soldaat, die, na volbragten diensttijd in Indië, zich aldaar wil vestigen, eene gratificatie te verleenen, gelijkstaande met het bedrag der som welke hij aan het land zou kosten, van het oogenblik af dat hij zijn korps verlaat, tot dat hij zijn afscheid te Harderwijk erlangt; om daarmede als landbouwer in Indië te beginnen, en in zijne eerste behoefte te voorzien. Vervolgens komt het plan ter sprake waarbij eene Europesche volkplanting op het eiland Coram wordt voorgesteld.

Onzes inziens beoordeelt de Schrijver die verschillende ontwerpen onpartijdig, doch wij vinden ook zijne beschouwingen hier en daar oppervlakkig en vlugtig. Die minder grondige behandeling kan te wijten zijn geweest aan den wensch waarvan in het ‘voorwoord’ gesproken wordt, om ‘dit boekje vóór den aanvang der algemeene beraadslagingen over de begrooting van het dienstjaar 1853’ te doen verschijnen.

In den loop zijner redeneringen verwijst de Schrijver naar de proef van Kolonisatie in Suriname, die zoo deerlijk is tegengevallen. De menschen derwaarts gezonden, waren niet allen bekwame landbouwers, en spiegelden zich, in weerwil van de daaromtrent gedane vertogen, een leven voor van gemak, dat bij de uitkomst niet verwezenlijkt werd, en waarvan 't gemis, met andere teleurstellingen vereenigd, tot ontmoediging en mislukking der volkplanting aan de Saramakka leidde.

Verder maakt de Schrijver melding van het aanleggen der Etablissementen in de Peperbaai, de Meeuwebaai en de Maraksbaai, allen achtervolgens aangelegd in Straat Sunda, doch om de groote sterfte, de eene na de andere verlaten. Zoo als deze het bewijs hebben geleverd, dat alle nieuwe ontginningen op het verlies van menschenlevens komen te staan, even zoo hebben het Etablissement te Toboalie op Banka, en het Fort Du Bus in Merkus-oord op Nieuw-Guinea, vooral het laatste, doen zien, dat dergelijke etablissementen, op niet te kleine schaal behooren te worden aangelegd, of men moest de kans van wèlslagen van den aanvang af onmogelijk willen maken. - Indien iets dan was het Fort Du Bus het toonbeeld van den eersten aanleg eener volkplanting, zoo als die niet behoorde te wezen.

Eindelijk gaat de Schrijver tot het bewijs over, dat in

[p. 600]

Nederlandsch Indië wel eens naar luim wordt gehandeld. Wij erkennen gaarne dat wij dit toevoegsel liever niet gevonden hadden. Over het gebeurde echter met den Heer m.j. senn van basel is niet onbelangrijk wat voorkomt op bl. 47. Die ambtenaar werd namelijk, lezen wij daar, bij Besluit van den Gouverneur-Generaal dd. 24 Junij 1851, uit zijne betrekking van Algemeen Ontvanger te Samarang ontslagen, met uitdrukkelijken last om ‘bij ontvangst van het besluit’ zijne functiën te staken. Op verzoek van den Resident bleef hij evenwel de betrekking waarnemen tot dat in September zijn opvolger verscheen. Daardoor werden de nadeelige gevolgen van het staken der betalingen en ‘een oploop onder de inlandsche bevolking van Samarang’ verhoed, welke anders ‘onvermijdelijk’ waren geweest.

Of al het laatste gedeelte scherp en bijtend moge wezen, het boekje kan almede licht geven omtrent datgene wat in Indië gebeurt. Wij gelooven te eerder dat de Schrijver aan de waarheid is getrouw gebleven, omdat hij zoo menigmaal valsche voorstellingen omtrent de Indische aangelegenheden met open visier bestrijdt.

l.