Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1853

Het leven en het maaksel der dieren. Door W. Vrolik,Secretaris der Koninklijke Akademie van Wetenschappen en Hoogleeraar te Amsterdam. Eerste Deel. Te Amsterdam, bij M.H. Binger en Zonen. 1853. In gr. 8vo. 375 bl. f 3-86.

Het is Ref. een groot genoegen, zoo niet eene streelende onderscheiding, dit geschrift te mogen aankondigen. Bij de menigte van pennevruchten, die onder zijne oogen komen, is het hem een waar genot deze vrucht van eenen diepdenkenden geest, van een verheven verstand, en van onvermoeiden ijver met steeds klimmende belangstelling te lezen en met den wensch naar meer, hoewel niet naar beter, digt te slaan; niet om haar te zetten naast zoo vele boeken, die welligt nooit weder worden ingezien; maar om zoo dikwijls mogelijk haar weêr op te nemen en met altijd nieuwe begeerte te herlezen.

De wijze waarop de geleerde Schrijver zijnen arbeid heeft behandeld, beantwoordt volkomen aan de waardige opvatting, die hij in de voorrede te kennen geeft; ofschoon Ref. daarom nog in geenen deele meent een afkeurend votum te mogen uitbrengen omtrent hen, wier weelderige verbeelding en dichter-

[p. 593]

lijken stijl zich somwijlen, ook in onderwerpen over de Natuur, openbaart, en wier werk eene eigene, óók niet te miskennen waarde heeft. Zoo ergens toch is het de Natuur, die onuitputtelijke schatkamer van wijsheid, almagt en liefde, die ons in verrukking brengt en de snaren van het gevoel van eerbied, bewondering, en dankbaarheid doet trillen.

De dubbele strekking van leer- en leesboek brengt mede, dat dit werk een wetenschappelijk geschrift is, toegankelijk gemaakt voor het beschaafde publiek. Zulke geschriften behooren voorzeker tot de moeijelijkste opgaven, en vinden maar zelden geschikte arbeiders. Wij leven echter in eenen tijd, waarin alle kunsten en wetenschappen als om strijd zich eenen weg banen tot het groote publiek, en een eigendom van allen trachten te worden.

Als Ref. dat derzelver waarachtig doel en de eenige en ware bron van beschaving, verlichting en veredeling der menschen noemt, gelooft hij geen persoonlijk oordeel uit te spreken.

De beschaafde lezer zal in dit werk meermalen zaken ontmoeten, die hem juist niet geheel duidelijk zijn, b.v. de vergelijkend ontleedkundige beschrijvingen; maar zij kunnen in een leerboek niet worden gemist, en zijn met zoo veel eenvoudigheid, duidelijkheid en spaarzaamheid aangebragt, dat zij voor den leerenden genoeg zijn en den lezer niet afschrikken; terwijl zij ook, met eene kleinere letter dan de tekst gedrukt, als op zich-zelve staan.

De Schrijver verdeelt zijn werk in de volgende Hoofdstukken: Eerste Hoofdstuk. Der dieren leven beschouwd, als openbaring van een onstoffelijk beginsel in de Natuur; - Tweede Hoofdstuk. Het leven der dieren in verband beschouwd met de omstandigheden, waarin zij geplaatst zijn; - Derde Hoofdstuk. Het levend zamenstel der dieren, als beeld eener voortreffelijke verdeeling van werkzaamheid; - Vierde Hoofdstuk. Rangschikking der dieren; - Vijfde Hoofdstuk. Algemeen overzigt der gewervelde dieren; - Zesde Hoofdstuk. Vierhandige dieren; - Zevende Hoofdstuk. Vlengelhandige zoogdieren; - Achtste Hoofdstuk. Insecten etende zoogdieren; - Negende Hoofdstuk. Verscheurende dieren; - Tiende Hoofdstuk. Knaagdieren; - Elfde Hoofdstuk. Tandelooze dieren; - Twaalfde Hoofdstuk. Veelhoevige zoogdieren.

[p. 594]

Elk Hoofdstuk, van het zesde af, wordt met eene vergelijkend ontleedkundige beschrijving besloten, die de verschillende stelsels en de zintuigen omvat.

In sommige Hoofdstukken wordt de beschrijving door onderhoudende en soms leerzame verhalen afgewisseld, terwijl in enkele, zoo als bij de vierhandige zoogdieren (de apen) ook andere betrekkelijke onderwerpen ter sprake komen.

Wat in het bijzonder dit werk onderscheidt is het verband, waarop telkens gewezen wordt, tusschen de verschillende dierklassen, waardoor een gehéél wordt verkregen, hetwelk voor den leerling zoowel als voor den ongeoefenden lezer eene rijke bron van opmerking en bewondering oplevert.

Van welk gezigtspunt de Hoogleeraar zijne beschrijvingen beschouwt, kan men uit het opschrift van het Eerste Hoofdstuk opmaken; en Ref. acht het een hoogst verblijdend verschijnsel, dat zulk een degelijk en beroemd vaderlandsch geleerde dit beginsel is toegedaan, en met zooveel kracht en overtuiging verdedigt; niet zoozeer omdat Ref. ook deze meening deelt, want hij gevoelt daarvan de luttele waarde, maar omdat het een krachtige steun is tegen de materialistische rigting van onzen tijd, die, om hare daaruit voortvloeijende zedelijke en godsdienstige begrippen, wantrouwen inboezemt voor de beoefening der natuurkundige wetenschappen.

Het oordeel van Ref. over dit werk heeft hij reeds in het begin van deze aankondiging uitgesproken, en ofschoon dit geschrift geene aanbeveling behoeft, hoopt hij nogtans iets te hebben mogen bijdragen om dit schoone, degelijke en boven zijnen lof verhevene geschrift, waarvan het vervolg met verlangen te gemoet wordt gezien, in de handen van allen te brengen, die op beschaving aanspraak willen maken, en prijs stellen op uitbreiding van kennis, die hier tevens zoo aangenaam wordt medegedeeld.

Druk, papier, letter en omslag beantwoorden aan het werk en doen ook de Uitgevers eer aan.

l.h.v.