Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1853

De wolke van getuigen. Levensschetsen van vrienden en vriendinnen des Heeren, uit vroeger en later tijd. Naar het Hoogduitsch van A. Neander, C. Ullmann, J.P. Lange, F.W. Krummacher, A. Tholucken anderen, door B.J. Westerbeek van Eerten,Predikant te Varsseveld. Te Rotterdam, bij W. Wenk. 1853. In gr. 8vo. 334 bl. f 3-:; gebonden in linnen f 3-50.

De korte levensberigten van sommige vrienden des Heeren uit vroegeren en lateren tijd, die vervat zijn in dit vrij lijvig boekdeel, door den Eerw. van eerten bezorgd, zijn meest al-

[p. 531]

len ontleend uit de drie eerste jaargangen van het Evangelisches Jahrbuch, uitgegeven door ferdinand piper, Theol. Doct. en Hoogleeraar, die, door een aantal beroemde Duitsche Godgeleerden ondersteund, zijn volk op populaire wijze zoekt bekend te maken met de meest uitstekende belijders en volgelingen des Heeren, en daarmede telken jare voortgaat. Den kalendervorm echter, door pieper gevolgd, ten einde aan de geloofsgetuigen der kerk op vastgestelde dagen te gedenken, heeft de Vertaler wijselijk achterwege gelaten, en bij het opstel over de Waldenzen het Eerste Deel van monastier's Geschiedenis geraadpleegd. Niet minder dan zeven-en-twintig levensbeelden worden ons hier vertoond. Johannes de Dooper, volgens Dr. a. neander, staat aan het hoofd van allen. Wij ontveinzen daarover onze bevreemding niet. Staande op de grenzen tusschen het O. en N. Verbond, kan hij niet in eigenlijken zin gerangschikt worden onder de vrienden des Heeren, wiens voorlooper en wegbereider hij was. Ook de drie daaropvolgende opstellen van Dr. j.p. lange, over mattheus, markus en lukas, hadden wij hier liefst gemist. Hunne levensgeschiedenis is ons niet bekend. Wij weten van hen naauwelijks iets meer, dan uit hunne geschriften blijkt. En wat hier van markus gezegd wordt, rust meerendeels op de verwarring van den Evangelist van dien naam met johannes markus uit de Handelingen, waarvan Dr. doedes in de Jaarboeken voor Wetenschappelijke Theologie ons reeds vóór eenige jaren genezen heeft. Hieromtrent hadden wij van den Vertaler, die nog al eens eene aanteekening geschreven heeft aan den voet der bladzijden, minstens eene korte teregtwijzing verwacht. Wij zouden hem bovendien wel in bedenking willen geven, of hij de beide stukken van Dr. a. neander, de bekeering van paulus en het leven en lijden van paulus, niet beter achterwege gelate hadde, vooral omdat zij, hoe voortreffelijk ook, geene volledige levensbeelden schetsen, maar slechts fragmenten bevatten. Niet minder geldt dit van Martha en Maria door f.w. krummacher. Wat daarin goeds voorkomt over het huisgezin te Bethanië, is in leerredenen en geschriften meermalen gezegd. Met de overige opstellen hebben wij meer vrede. Wat Dr. k.r. hagenbach over clemens van Rome, a. monod over Photiny en Blandina, f.w. krummacher over Agnes, Dr. c. ullmann over Nonna en Gregorius van

[p. 532]

Nyssa gegeven hebben, is zeer lezenswaardig en regt stichtelijk. Vreemd volgen daarop de Waldenzen, die een gansch volk uitmaken en wier altijd belangrijke geschiedenis zich over meer dan ééne eeuw uitstrekt. Beter ware henri arnaud, hun leeraar en legerhoofd, geschetst. En hunne geschiedenis had wel tot op onze dagen, die in hunnen toestand zóó weldadige verandering hebben te weeg gebragt, mogen voortgezet worden. Met belangstelling lazen wij voorts Thomas van Aquino van Dr. a. neander, Johannes van Staupitz van Dr. c. ullmann en al de overigen, die hunne plaats waardiglijk beslaan. Alleen zouden wij in bedenking geven, of martijn luther, hier door l. huebner geschetst, niet een te groot man geweest is, om in weinige bladzijden naar eisch geteekend te worden, en of niet de weinige bijzonderheden, aangaande hem vermeld, te algemeen bekend zijn, om nogmaals te worden herhaald zonder meer. Wil men, dat wij de overigen nog noemen, opdat men weten moge, wat hier te vinden is? Van neander ontvangen wij iets over melanchton; van hagenbach over oecolampadius; van cl. harms over hendrik van zutphen; van henry over den weinig bekenden, maar edelen en heldhaftigen anne du bourg; van hartmann over johannes brenz; van arndt over johannes arndt; van göschel over louïse henriëtte, de eerste gemalin van den grooten Keurvorst frederik willem van Brandenburg, de moeder van den eersten Koning van Pruisen frederik I, oorspronkelijk de dochter van onzen Stadhouder frederik hendrik; van tholuck over francken; van nitsch over ziegenbalg, den grooten Deenschen Zendeling; van burk over j.a. bengel, en van mertz over elizabeth fry. Men ziet hieruit, dat de keuze niet ongelukkig is uitgevallen en dat men hier veel belangrijks bijeen vindt. Er komen onder de namen der Schrijvers, nevens neander, hagenbach, tholuck en dergelijken, ook minder beroemde, zelfs weinig bekende voor; maar over het algemeen kunnen wij toch getuigen, dat wij geen dezer opstellen hier zouden hebben willen missen en den Eerw. van eerten dank verschuldigd zijn voor de zorg, aan de vertaling besteed.

Behoudens de gemaakte aanmerkingen, bevelen wij dit boekdeel aan allen aan, die leering en stichting zoeken. Heeft het geene eigenlijk gezegde wetenschappelijke waarde, het is ook niet voor het studeervertrek maar voor de gezellige huis- en

[p. 533]

binnenkamer bestemd. Het vertoont ons eene beeldengalerij van Christenen, in en door wie de geest des Heeren veel goeds en groots gewrocht heeft en die, als sprekende getuigen van de kracht des Evangelies, onze bewondering en vooral onze navolging in hooge mate opwekken. In verschillende eeuwen traden zij op, in verschillenden kring en stand waren zij werkzaam, zij behoorden zoowel tot de klasse der aanzienlijken en geleerden als tot de teedere kunne; maar in weerwil dier verscheidenheid waren zij allen eene eere voor christus en een zegen voor anderen. Och, of er ook in onze dagen velen gevonden werden, van wie dit gezegd kan worden! Onze leeftijd heeft behoefte aan dat even innig als werkdadig Christendom, dat het kenmerk zijner opregtheid met zich brengt en welks lof niet uit de menschen is, maar uit God. Waar dat Christendom gevonden wordt, daar komt het Koningrijk der hemelen met magt, en de Engelen verblijden er zich in.