Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1853

Dr. Martinus Luther,in zijn leven, werken en karakter uit zijne eigene schriften voorgesteld door den Schrijver van: ‘Luthers politiek’ enz. Met een Voorwoord van S.K. Thoden van Velzen,Theol. Doct. en Predikant te Leeuwarden. Te Sneek, bij van Druten en Bleeker. 1853. In gr. 8vo. XII en 210 bl. f 1-90.

Van vele zijden ontvangen wij levensbeschrijvingen van den onvervaarden kampioen voor de waarheid, den heraut van den nieuwen dag in de Christelijke Kerk van het Westen, en wij heeten ze met hunne betrekkelijke waarden allen welkom: omdat de man die er het voorwerp van is wel verdient beschreven te worden; omdat de menigte dier beschrijvingen de wezenlijke behoefte des tijds uitdrukt; en omdat de eene beschrijving de andere niet overtollig maakt. Men zou inderdaad dwalen, als men meende dat het leven van luther, ofschoon door velen te boek gesteld, reeds in aller handen ware. Als er duizend exemplaren van elke beschrijving worden verkocht, mag de aftrek hoogst gunstig heeten, maar hoe vele duizenden blijven er dan nog over, die géén exemplaar hebben gekregen! Onder hén ligt de oogst voor eene nieuwe onderneming. Maar buitendien is luther een man, over wien honderden spreken kunnen, terwijl er stof in overvloed voor anderen overblijft. Niet, dat hij in 't duistere verborgen was, en men dus telkens op nieuwe ontdekkingen mag rekenen, of hopen; dat zij verre; luther was gelijk een open stad op eenen berg. Ieder kon hem zien. Luther verborg niets. Hij openbaarde zijne gebreken zoo wel als zijne deugden; want hij plaatste zich met woord en daad in den vollen dag. Maar zijn

[p. 493]

woord en bedrijf is zoo rijk en veelzijdig, dat elk die hem nadert van zelf een nieuw standpunt kiest, en hem van dat standpunt beschouwt en voorstelt.

Het komt ons voor, dat de ongenoemde Schrijver iets oorspronkelijks heeft geleverd, en wij beamen den Heer van velzen, als hij zegt: ‘De Schrijver, die zich ongaarne veel aanmatigt, en niet zoozeer zijn oordeel over luther, dan wel luther zelven, heeft willen geven, heeft ook weder in dit geschrift doorgaans den Hervormer-zelven laten optreden en spreken over en uit de verschillende afdeelingen en tijdperken van zijn veelzins bewogen, en aan daden en daadzaken zoo overrijk leven. Men moge elders, waar men een leven van luther schreef...behalve veel objectiefs ook veel subjectiefs aantreffen, en de handelingen, de lotgevallen, den ijver, de volharding, de geloofskracht, den moed en het beleid van den grooten Godsman in schoone bewoordingen, vloeijenden stijl, weelderige beeldentaal, krachtig, geestvol en oorspronkelijk vinden vermeld en beschreven - dit eenvoudig geschrift maakt niettemin onzes inziens aanspraak op veler belangstelling en goedkeuring, door den rijkdom van wel aangebragte woorden en geestesopenbaringen van luther-zelven uit de verschillende tijdperken van zijn leven, die ons een diepen blik vergunnen in zijn hart, hem naar het leven teekenen en als te aanschouwen geven. Men zal hier dan nog wel een en ander aantreffen uit luthers geschriften, brieven en zelfs beschouwingen, dat men elders te vergeefs zocht, en den Schrijver, die het met naauwgezette zorg verzameld en gerangschikt heeft er voor danken.’

Na eene eenvoudige Inleiding volgt de beschrijving van luthers geboorte, en jongelings- en kloosterjaren. Hij wordt Hoogleeraar te Wittenberg. Zijne reis naar Rome. - Aanvang der Hervorming. De aflaathandel en zijne gevolgen. - Luther en eck. Luther op den Rijksdag te Worms. Zijne wegvoering naar den Wartburg. - De Wartburg en de Bijbelvertaling. - De Wartburg en het werk der Hervorming. - Luther keert naar Wittenberg terug. Luthers strijd met karlstadt en zijne aanhangers; hendrik VIII en erasmus. De boerenopstand en avondmaalstrijd. - Tegenstand en uitbreiding der Hervorming. - Eenige bijzonderheden uit lu-

[p. 494]

thers huiselijk leven. - Luthers laatste levensdagen en dood. - Luthers uitvaart. - Besluit.

Hetgeen ons bovenal aantrok waren de bijzonderheden uit luthers huiselijk leven. Over kleine misstellingen willen wij den man, die zoo gelukkig in den geest en het hart van zijnen held is ingedrongen, niet lastig vallen. Enkele aanmerkingen echter deelen wij met bescheidenheid mede.

Op bl. 24 lezen wij: ‘Daar luther [voor den 31^sten October] tetzel aldus met al zijne kracht wederstond, verlangde het Roomsche Hof luthers uitlevering naar Rome, waar zijne aanklagers ook zijne regters zouden zijn. Doch de edele Keurvorst frederik de Wijze sloeg deze vordering af, en nam luther in zijne bescherming.’ - Maar, dit geschiedde eerst later; want toen leo de eerste berigten van den aflaatstrijd vernam, bewonderde hij den Wittenberger als een helder hoofd; de zaak-zelve beschouwde hij als een monnikentwist.

Op bl. 57 wordt luther, te Worms voor den Rijksdag, vergeleken met den Heiland voor pilatus. ‘Het is een christus met de doornekroon, voor pilatus met de woorden: ‘Gij zegt het, ik ben een koning!’ - Dit is in alle opzigten ongepast. Keizer karel was geen pilatus, die den gedaagde sparen wilde; de Rijksvorsten waren geene hoogepriesters; het volk bestond niet uit razende vijanden die schreeuwden: ‘dood hem!’ - en luther was geen...., maar wij willen geen onzin uitspreken. De vergelijking zou den Hervormer indien hij nog leefde met verontwaardiging vervullen. Waarom niet liever hem vergeleken bij den Apostel paulus voor agrippa?

Wij gelooven dat de Schrijver den jongen, weelderigen, maar goedhartigen Kerkvorst van Mainz goed heeft opgevat; maar 't zou, zelfs om de waarde van 't verzet tegen de aflaatprediking te beter te doen uitkomen, niet ongepast zijn geweest, als hij de reden van albrechts geldgebrek had opgegeven.

Het werk bevat overigens zeer veel goeds en voortreffelijks. Wij zouden te veel plaats moeten vergen, om dit met proeven te staven. Nog eene opmerking echter, tot welke de lezing van sommige passages in dit boek ons aanleiding gaf, kunnen wij niet weêrhouden. Zij is deze: men heeft de hervorming beschuldigd, dat zij eene vijandin is van het schoone,

[p. 495]

en als ware het de kunst heeft vermoord: die aantijging is even logenachtig, als het verwijt, dat zij in strijd is met het Evangelie. Feitelijk is het tegendeel gebleken. Lukas cranach en albrecht durer, die edele kunstenaars wier lauwerkransen na drie eeuwen nog niet verwelkt zijn, volgden de inspraak der Hervorming en wijdden er hunne talenten aan. En wie had méér gevoel voor de schoone kunsten dan lutherzelf, in wien de geest des gezangs woonde, en door wiens bezielde luite het lied davids in 't Duitsch herleefde? - Neen, de versmading der kunst lag niet in 't wezen der Hervorming-zelve, maar in de gevoelens van sommigen, die het Christendom op het Sinaïtisch standpunt terug wilden hebben gebragt, en de werken der kunst, hoewel niet zonder reden, in verband beschouwden met eene verboden beeldendienst.

h.

j.h.s.