Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1853

Maria schweidler, de Barnsteeheks. Een verhaal naar het onvolledig handschrift haars vaders abraham schweidler. Uitgegeven door W. Meinhold.Te Amsterdam, bij W.H. Kirberger. 1853. In gr. 8vo. 319 bl. f 3-25.

Dit werk behoort voor den beoordeelaar niet tot de gemakkelijksten, en is vrij wat anders dan een historisch verhaal.

Maria schweidler is de dochter van een dorpsgeestelijke van Coscrow, de plaats waar de Schrijver thans de bediening van geestelijke bekleedt. In den tijd waarin het verhaal valt, waren de heksen en heksenprocessen aan de orde van den dag. De ambtman, een man van bedorven zeden, heeft een begeerig oog op maria gevestigd; maar zij is op geene wijze tot zijne bedoelingen over te halen, en hij grijpt laaghartig allerlei

[p. 477]

middelen aan, deels om haar te dwingen, deels om zich op haar te wreken. Hij koopt een oud wijf om, en maria wordt van hekserij beschuldigd en tot den brandstapel veroordeeld. Maar een jong edelman is op maria verliefd, en geeft aanleiding tot het ontmaskeren der booswichten die haar hebben beschuldigd; zij wordt gered en ten laatste zijne echtgenoote.

Den naam van barnsteenheks draagt zij om het zoeken van barnsteen tusschen de duinen of rotsen, waar zij dien toevallig had ontdekt, en waarvan de opbrengst lang gediend had om de behoeftige omstandigheden van haren vader te verbeteren.

Hier zou Ref. zijne aankondiging kunnen sluiten met te zeggen, dat het verhaal onderhoudend is, alle kenteekenen draagt van oorspronkelijkheid en waarheid; een helder begrip geeft van den geest van vroegere bijgeloovige dagen, en van de snoode middelen toen gebruikt om onschuldige menschen als heksen te doen verbranden; - dat voorts het geval ons leert hoe ligt er booswichten worden gemaakt, hoe gemakkelijk het is de massa des volks een doek voor de oogen te binden, en hoe heerlijk soms de reddende hand uitblinkt als het toppunt van ellende daar is.

Doch daarmede zijn de acten van beoordeeling nu niet te sluiten; want achter het werk staat de voorrede te lezen van den tweeden druk van het oorspronkelijke, en die voorrede mag niet onopgemerkt worden voorbijgegaan.

De Schrijver meldt dáárin, wat hij eigenlijk met de zamenstelling en uitgave van dit verhaal heeft bedoeld. Volgens de voorrede voor den eersten druk vond men hier een oud, toevallig ontdekt handschrift van abraham schweidler. Alle beoordeelaars hebben het verhaal als zoodanig ontvangen, en aan de geschiedenis en de taal en den stijl van den tijd getoetst, en 't voor echt verklaard. Maar bij 't verschijnen van den tweeden druk maakte hij hunne dwaling bekend, verklaarde dat het bedoelde handschrift niet bestaat, en dat het werk dus niet echt, maar door hem-zelven alzoo verdicht en geschreven is. En waarom? - Om aan te toonen: dat de nieuwere kritiek der Evangeliën, welke op hunne vergelijking met de taal, den stijl, de personen, en den tijd gegrond is, geene waarde heeft. Vermits zijne verdichting, na zoo veel

[p. 478]

onderzoeks, algemeen is aangezien voor een echt handschrift uit den tijd waarin hij de handeling heeft geplaatst, wil hij de waarheid der Evangeliën uit ándere bronnen geput hebben, en wel: uit de volstrekte onmogelijkheid, dat de Evangelisten eene mythe hebben kunnen zamenstellen, en uit de ontwikkeling en den geheelen levensloop van het Christendom.

Niet onaardig is 't voorzeker, dat de Schrijver 't geloof niet algemeen gevonden heeft dat hij verwachtte, en dat velen zijn werk als echt zijn blijven beschouwen, in weerwil van zijne bewijzen van het tegendeel.

Ref. zal zich niet wagen op het terrein der quaestie; maar 't komt hem voor, dat de vertaling der voorrede van den tweeden druk, hier wijselijk achter het verhaal geplaatst, wel de waarde van het werk, maar toch grottelijks de belangstelling in het medegedeelde heksengeval vermindert. Intusschen verdiende het allezins de eer der overzetting, en wij vestigen de aandacht der romanlezers en leesgezelschappen op het verhaal, en der beoefenaren van en belangstellenden in theologische kritiek op de gemelde voorrede; ofschoon zij natuurlijk méér zullen hebben aan het oorspronkelijke, waarin zij de taal en den stijl vinden, die zoo vele bekwame mannen hebben doen dwalen.