Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1853

Vrijmoedige gedachten over het Hooger Onderwijs, naar aanleiding van het Ontwerp van het op het Hooger Onderwijs door de Staats-Commissie, benoemd bij Koninklijk Besluit van 15 Januarij 1849. Te Schoonhoven, bij S.E. van Nooten. 1852. In gr. 8vo. IV en 58 bl. f :-60.

De Schrijver dezer brochure, hoezeer hoogen lof toezwaaijende aan het Ontwerp van Wet op het Hooger Onderwijs, door de Staats-Commissie, daartoe benoemd, den Koning aangeboden, is van mcening, dat bij de tenuitvoerlegging van dat ontwerp, het onderwijs op eene voor Nederland te groote en kostbare schaal zou worden gegeven. De verbetering van het Hooger Onderwijs op eene andere, meer aan onze geldmiddelen geëvenredigde wijze - ziet daar het doel

[p. 457]

hetwelk hij zich voorstelt, en den inhoud van zijn boekske.

Hij verdeelt zijn betoog in drie Hoofdstukken, en elk Hoofdstuk in twee paragraphen.

I^e Hoofdstuk. Over Staats-examina. - § 1. Zijn Staatsexamina nuttig? - § 2. Op welk tijdstip en hoedanig dienen die examina plaats te vinden?

II^e Hoofdstuk. Over het onderwijs aan de Hoogescholen. - §. 1. Hoedanig dient het onderwijs te zijn ingerigt? - § 2. Zijn de thans voorgeschrevene propaedeutische studiën nuttig en noodig?

III^e Hoofdstuk. Over de vestiging van Hoogescholen in ons Vaderland. - § 1. Waar zouden Hoogescholen dienen te blijven of te worden gevestigd, en welke wetenschappen moeten op iedere onderwezen worden? - § 2. Welke uitkomsten kan men billijkerwijze verwachten van de aldus gewijzigde inrigting der Hoogescholen?

In het Eerste Hoofdstuk verklaart de S. zich onvoorwaardelijk voor het stelsel der Staats-examina. Hij keurt ze echter even onvoorwaardelijk af, wanneer die, gelijk tot dus verre geschied is, voor de intrede van de Academische loopbaan verpligtend gemaakt worden, en dit om verschillende zeer aannemelijke redenen; waarbij wij nog deze voegen, dat de ondervinding heeft geleerd, dat menig jong student op de bekwaamheid, bij het Examen ten toon gespreid, meende te mogen teeren, en in de eerste jaren aan de Hoogeschool niets uitvoerde, en alzoo den onschatbaren tijd jammerlijk verwaarloosde.

Een Examen na volbragte Academische loopbaan (in het ontwerp Eind-examen genoemd, maar in wezenlijkheid niet onderscheiden van het door ons bedoelde) is ook de wensch van den S.: dan alleen zal het eerst goede vruchten opleveren, zoowel ten aanzien van degenen die het moeten afleggen, als met opzigt tot den Staat-zelven. Dan eerst zal men verzekerd zijn niet dan kundige mannen tot het bekleeden van posten en betrekkingen geroepen te zien.

Hoedanig dient het onderwijs te zijn ingerigt? is eene tweede vraag die de S. zich ter beantwoording stelt. Het moet vrij en volledig zijn. Vier vereischten moeten te zamenloopen om het onderwijs werkelijk vrij te doen zijn. Vrijheid van toegang tot - en vrijheid in het bijwonen der lessen van - de hoog-

[p. 458]

leeraren; vrijheid in het dingen naar Academische graden; en, ten opzigte der professoren, vrijheid om die taal bij het geven der lessen te gebruiken, welke hun het meest doelmatig voorkomt. - Met groote belangstelling en overeenstemming hebben wij den S. in de ontwikkeling dezer vier punten gevolgd. Zóó zal het moeten worden, wil men het Hooger Onderwijs goed organiseren, en meerdere en betere vruchten doen dragen, dan tot dus ver veeltijds het geval was. Geen Examen dat zich als een slagboom voor den tempel der wetenschap verheft; geene verpligte bijwoning der lessen; geen dwang om zich slechts op eene Hoogeschool te mogen bekwamen voor den graad dien men verlangt te verkrijgen! Het mag enkel de vraag zijn of men de noodige kennis heeft, volstrekt niet waar en hoe men die heeft verkregen. Evenmin mag de vrijheid gemist worden voor de Hoogleeraren om die taal bij hun onderwijs te gebruiken, die hun het meest geschikt voorkomt. Het gedwongen gebruik toch der Latijnsche taal is, zoo als de S. te regt aanmerkt, een der grootste, zoo niet de grootste hinderpaal voor een grondig en vruchtdragend onderwijs. Hoe zal men b.v., om slechts iets te noemen, de Staatshuishoudkunde op doelmatige wijze in het Latijn kunnen doceren?

Ook wat het onvolledige van het onderwijs aan onze Hoogescholen betreft, wordt dringend voorziening gevorderd. Wanneer men de Series Lectionum der drie Academiën inziet en vergelijkt met die der Duitsche Hoogescholen, b.v. van Heidelberg, zal men verbaasd staan over hetgeen dáár als noodig en nuttig gedoceerd, en hier toch gemist wordt. Onderdeelen der wetenschap, waaraan men hier zelfs niet denkt, worden dáár geregeld behandeld. Voorzeker niet ieder zal zich dergelijke uitgebreide kennis van zijn vak verlangen eigen te maken, maar de gelegenheid moet toch bestaan om de wetenschap in den wijdsten omvang te kunnen beoefenen.

Zijn de thans voorgeschreven propaedeutische studiën nuttig en noodig? vraagt de S., en zijn antwoord is ontkennend. Wij integendeel achten propaedeutische studiën nuttig en noodig. Wij doen dit vooral met het oog op de door ons begeerde afschaffing der voorbereidende Staats-examina; doch wij behoeven daarover hier niet uit te wijden: het zij genoeg hier aan te merken, dat, zoo wij die studiën wenschen te

[p. 459]

behouden, wij die echter wenschen gewijzigd te zien en naar de behoefte des tijds verbeterd, zoodat ze werkelijk bij Academisch onderwijs passen, en niet (zoo als thans wel eens gebeurt) nog bij het Gymnasium schijnen te huis te behooren.

In het Derde en laatste Hoofdstuk spreekt de S. over de vestiging van Hoogescholen in ons Vaderland.

Hij is voor het behoud der drie bestaande Hoogescholen, maar zóó en in dier voege dat de regtswetenschap en de letteren uitsluitend te Leyden, de geneeskunde en de wis- en natuurkundige wetenschappen alleen te Groningen, en de godgeleerdheid niet dan te Utrecht zouden onderwezen worden. Uit verschillende oogpunten beschouwt hij de uitkomsten van de aldus gewijzigde inrigting der Hoogescholen: uit het oogpunt der wetenschap; - uit dat van het onderwijs; - uit dat van het belang der hoogleeraren en studerenden; - uit dat van het belang van derden; - en eindelijk: uit dat van het belang der schatkist.

Wij kunnen den S. in de ontwikkeling dezer punten niet volgen. Zijne conclusie is deze: dat de uitkomsten altijd en in ieder geval bevredigend zijn en het door hem voorgestelde plan dus allezins aanbevelenswaardig is.

Wij nemen de vrijheid van den S. in dit opzigt te verschillen en zijn plan onvoorwaardelijk af te keuren. - Eene dusdanige versnippering toch van het onderwijs kan niet anders dan nadeelig werken, en de S. heeft ons in de oplossing der bezwaren, uit dien hoofde tegen zijn ontwerp aan te voeren, geenszins bevredigd. Het naauw verband waarin alle wetenschappen, tot het Academisch onderwijs behoorende, tot elkander staan, maakt de uitvoering onmogelijk. Hoe toch zal de Jurist, die te Leyden zich moet ophouden, zich kunnen bekwamen in de geregtelijke geneeskunde en in het kerkelijk regt, enkel te Groningen en te Utrecht gedoceerd? Hoe zal de Theoloog de onmiskenbare kennis der Oostersche talen zich verwerven, die niet te Utrecht waar hij studeren moet, maar te Leyden onderwezen worden? Het onderrigt in het Hebreeuwsch op de Gymnasia, zoo als de S. wil, kan in die behoefte volstrekt niet voorzien. Voor het Arabisch en de Oudheden moet aan de Hoogeschool zelve worden gezorgd, merkt hij op; maar door wien? Door een Hoogleeraar in de Godgeleerdheid? Maar diens vak is uitgebreid genoeg. Door een

[p. 460]

Hoogleeraar in de Letteren? Maar die moet immers te Leyden resideren. En wie zal dáár gebruik maken van den rijken schat, ook van Oostersche handschriften, die Leydens Academie bezit? Enkel zij, die zich uitsluitend op de studie der Oostersche talen toeleggen, rari nantes voorzeker! En dan de oefening in de talen, geschiedenis, logica en andere vakken van letterkunde (door den S. alleen dringend noodig geacht voor den Jurist (bl. 39)), is zij niet evenzeer behoefte voor den Theologant?

Een even groot, zoo niet grooter bezwaar bestaat tegen de vestiging der Medische Faculteit te Groningen. Voor den Medicus is practische oefening in gasthuizen onmisbaar, en nu zal men hem plaatsen in een stad, waar, uit den aard der zaak, om hare geringere bevolking enz. stellig de minste ziekte-gevallen zullen voorkomen, en dus ook de minste gelegenheid zijn zal, om zich aan het ziekbed te bekwamen! Neen, zoo men ooit de Medische Faculteit afzonderlijk zou willen vestigen, kan er geen andere stad daarvoor in aanmerking komen dan Amsterdam, de grootste en meest bevolkte van ons land.

Wij meenen alzoo dat des S. plan èn uit het oogpunt der wetenschap, èn uit dat van het onderwijs, èn uit dat van het belang der studerenden, niet is aan te bevelen. Van het belang van derden, noch van dat der schatkist, willen wij bijzonder gewagen. Bezuiniging is uitmuntend, maar om die, ten koste van de degelijkheid en volledigheid, ook op het onderwijs te willen toepassen, komt ons allezins afkeurenswaardig voor. Evenmin kan of mag er sprake zijn van het belang van derden.

Indien wij ten slotte ons denkbeeld omtrent de regeling van het Hooger Onderwijs zullen mededeelen, dan komt dit hierop neder: ééne Hoogeschool (waarbij om vele redenen Leyden de voorkeur zal verdienen); doch met inachtneming van vele der door den S. voorgestelde verbeteringen, als: uitbreiding van het personeel der Hoogleeraren; meerdere volledigheid van het onderwijs, enz.

Vooral wenschen wij, met den S., dat het onderwijs waarlijk vrij worde gemaakt; dat alle dwang in het verpligte bijwonen der lessen, en in de wijze hoe men zijne kundigheden

[p. 461]

verkrijgen moet enz. worde geweerd, en dat een Staats-examen plaats hebbe aan het einde des Academischen loopbaans.

Moge de Hooge Regering spoedig tijd vinden om dit hoogst aangelegen onderwerp ten meesten nutte des Vaderlands te regelen!

b.