Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1853

Dichtwerken van Nicolaas Simon van Winteren Lucretia Wilhelmina van Merken.Uitgegeven door H. Tollens, Cz.Eerste Deel. Met platen. Te 's Gravenhage, bij K. Fuhri. 1852. In post. form. XXIII en 339 bl. f 2-90.

Deze ‘nieuwe en volledige éditie’ zal hún vooral welkom zijn die naar 't bezit van een compleet exemplaar der dichtwerken van van winter en van merken hebben verlangd, zonder dat magtig te hebben kunnen worden. Of zij ook goed is voor de kunst, durven wij niet beslissen. Dat de Uitgever haar zoo kordaat heeft ondernomen is een bewijs dat hij er voordeel uit verwacht, en met volle overtuiging in het Pro-

[p. 428]

spectus schreef: dat onze poëzij thans weder op meer hoogschatters (koopers) roemen mag, dan vroeger. Dit te hooren verzekeren en aldus te zien bevestigen door een zoo ervaren handelaar, moet elken dichter en dichtkunstenaar aangenaam zijn. Maar de vroegere onverschilligheid des publieks is een gevolg geweest van overlading, en bij 't overzien van zoo vele drukken en herdrukken van werken in poëzij en dichtmaat als de pers tegenwoordig weêr oplevert, is de vraag niet onnatuurlijk of de markt niet andermaal kan worden overvoerd. Werken zoo véél omvattend en duur kunnen andere werken schaden, wanneer, gelijk hier te lande, het aantal koopers van dichtbundels toch niet zéér groot is, en de meesten hunner met de som en den tijd die zij aan de poëzij kunnen besteden, binnen zekere grenzen moeten blijven. De herdruk van zoo uitvoerige oude dichtwerken, wanneer die bijval vindt, schijnt alzoo voor den aftrek van nieuwe nadeelig, en dus voor de kunstoefening en 't verméérderen van onze letterkunde met nieuwe schatten weinig bevorderlijk. Wij wenschen dáárom, dat de handel voordeelen zoeke in 't drukken van nieuwe werken, liever dan in 't herdrukken van oude. Intusschen is 't volkomen waar, dat het moeijelijk was van de gedichten van van winter en van merken nog complete exemplaren te vinden. In zóó verre voorziet deze editie in eene behoefte. En indien er oude dichtwerken herdrukt worden, dan voorzeker hebben déze in vele opzigten aanspraak op den voorrang, dien hun, blijkens 't Prospectus, door den Heer tollens is toegekend. De Uitgever heeft wijselijk niet alleen naar de uitspraak van dien bevoegden kunstrechter gehoord; maar hem ook het toozigt over de nieuwe editie opgedragen. Dien ten gevolge prijkt de titel nu met drie beroemde namen, en is het Eerste Deel door den Heer tollens geopend met een voor de waardeering der werken van dit poëtische echtpaar belangrijk woord; waarop we maar hebben aan te merken, dat het voor onze belangstelling in het oordeel des Schrijvers te kort is. Die kortheid echter doet ons verwachten, dat elk der deelen met eene soortgelijke inleiding verrijkt zal worden.

Het Eerste Deel bevat den Monzongo van van winter, en Het beleg der stad Leyden, den Jacob Simonszoon de Rijk, de Camisards en de Maria van Bourgondië van van merken; vijf trenrspelen door de kunstoefenende echtelingen in 1774 in één

[p. 429]

deel uitgegeven. Eene fraaije editie er van in 8vo. met platen door reinier vinkeles geteekend en gegraveerd ligt voor ons. Eenigen dier stukken hebben zich op 't tooneel gehandhaafd zoo lang als de verschillende emplooijen van het hooge treurspel er voldoende bezet waren; dat de anderen vroeger van het répertoire zijn verdwenen, ligt aan bijzondere omstandigheden: de schoonheden en verdiensten van al de stukken zijn algemeen erkend. Dat er op een gedeelte van de historische waarheid der voorstelling in de twee eerstgenoemde stukken van van merken valt af te dingen is bekend. Als men hoort hoe de Dichteres den wakkeren Leydschen Burgemeester van der werff tot de hongerende burgers dier stad doet zeggen:

Toeft nog een weinig tijds. Doch duldt de nood zulks niet,

Aanvaardt dan 't eenige dat mij nog overschiet.

Daar is mijn zwaard. Komt, slagt me, om u den dood te ontrukken.
Scheurt dan mijn lijk vaneen, en deelt het om aan stukken;

Zoo wordt ge, als ik u niet kan redden met mijn bloed,

Ten minste met mijn vleesch, 't geen ik u schenk, gevoed.

Zou men wenschen niet te weten dat van der werff, volgens latere geschiedvorschers, op burgerlijken trant eenvoudig gezegd heeft: ‘ik kan 't eten niet van mijn lijf snijden; als gij dat kunt, doe gij 't dan maar.’ of iets dergelijks. - Ten aanzien van het effect der stukken bij de voorstelling waarop 't voornamelijk aankomt, zegt de Heer tollens, dat zij ‘een streelend en bevredigend genot verwekken.’ - Herdenkende met hoe veel genoegen wij in der tijd de uitvoering van de meesten dezer treurspelen meermalen hebben bijgewoond, hechten wij aan die uitspraak ons zegel, en zouden vreezen het geduld onzer lezers te misbruiken als wij nog in beschouwingen traden over werken reeds honderde malen beoordeeld, en die tachtig jaren lang den toets der kritiek hebben doorgestaan.

Dit eerste der in het Prospectus aangekondigde zeven deeltjes (?), hetwelk 339 bladzijden en den inhoud van drie gewone dichtbundels bevat, is versierd met de portretten van het beroemde echtpaar en vijf platen in steendruk met kleuren, naar de gemelde gravuren van vinkeles. Daar de gravuren der voor ons liggende oude 8vo. editie gevolgd zijn, is het niet onwaarschijnlijk dat ook de tekst dier uitgave gevolgd is voor den nieuwen druk. Wij hebben, in dat vermoeden,

[p. 430]

de verzen van het eerste bedrijf van het beleg van Leyden, zoo als die in de beide uitgaven staan, met elkander vergeleken, om de geibaakte veranderingen na te gaan. Naar dat bedrijf te oordeelen, bepalen zij zich hoofdzakelijk tot de spelling en 't verbeteren van drukfeilen. Maar ook de nieuwe druk is niet geheel zonder fouten gebleven. Wij vonden: Ach, en Ach! Helaas, en Helaas! en op bladz. 6, in de verzen 14 en 16 v.o.: zijn in plaats van hunn'; waardoor de gezegden in de beide verzen niet op het volk, maar op van der werff toepasselijk schijnen. Drie veranderingen merkten wij op; voor:

'k Schat Valdez waarlijk hoog; mijne achting is regtvaardig.
Wij kennen Spanjes doel, 'k wil Valdez roem niet krenken.
Ik stem in alles 't geen den val der stad vertraagt

heeft de nieuwe druk op bladz. 3, 7 en 13:

Ik schat de Valdez hoog, mijne achting is regtvaardig.
Wij kennen Spanje. Ik wil de Valdez roem niet krenken.
Ik stem in alles wat den val der stad vertraagt.

Maar van de beide lezingen is, naar óns gevoelen, die van van merken het verkieslijkst. Ofschoon de naam des Spaanschen bevelhebbers werkelijk is de valdez, heeft de Dichteres hem alleen valdez genoemd; vermoedelijk, onder andere redenen, omdat de hoorder (verzen zijn voor 't gehoor), als de acteur niet zéér duidelijk spreekt, het voorz. de niet houdt voor een deel van den naam, maar voor den uitgang van 't woord dat voorafgaat, en hier nu verstaat: ik schatte; ik wilde. In het derde der verzen heeft van merken het woordje wat, hetwelk als voor de hand lag, waarschijnlijk niet gebruikt, om 't reeds overvloedig aantal aa's, die dit vers minder welluidend maken, niet nog te vermeerderen, en het nu bestaande tusschenrijm: ‘in alles wat den val der stad’ te vermijden. - De spaarzaamheid des beroemden Uitgevers in het maken van veranderingen bewijst overigens in welke goede handen het beleid van dezen herdruk gekomen is. Wij onderwerpen dáárom met des te grooter gerustheid aan zijn beter oordeel de vraag: of 't niet, om méér dan eene reden, ware te verkiezen den inhoud der nog volgende deelen met dien van den ouden druk gehéél te doen doen overeenkomen; behalven in de spelling.

De Heer t. geeft aan het slot der Inleiding den wensch te

[p. 431]

kennen, dat de onderneming bijval moge vinden. Wij wenschen dat mede, en zullen ons méér verheugen naarmate de bijval grooter is, omdat deze dichtwerken voor het grootste gedeelte in Alexandrijnen zijn geschreven, en de ruime aftrek aldus bewijzen zal dat het publiek, in weerwil van buitenlandschen en middeleeuwschen invloed, nog niet besmet is met den afkeer van het bijkans onttroonde Alexandrijnsche vers, waarin wij zoo veel schoons en meesterlijks bezitten. Ook wenschen wij dat, en noodigen onze lezers uit om de onderneming te schragen, opdat de grijze Zanger aan wien van winter en van merken de eer van dezen herdruk te danken hebben, niet de pijnlijke teleurstelling ondervinde, van welke hij in de Inleiding spreekt. Moge hem 't voorregt ten deel vallen over deze kolossale onderneming tot aan het einde toe het opzigt te blijven voeren in gezondheid en met de aangenaamste zelfvoldoening!

De druk, hoewel zeer compact, is helder en duidelijk, het papier en het bindwerk zijn goed, en het uitwendig voorkomen is eenvoudig maar aangenaam.