Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1853

De witte roos van Schotland. Een geschiedkundige roman. Uit het Engelsch. Twee Deelen. Te Amsterdam, bij de Wed. L. van Hulst en Zoon. 1851. In gr. 8vo. 685 bl. f 6-60.

Deze roman, of liever historisch-romantische schilderij wekt herinneringen op uit de Jaarboeken van Engeland, die ons in de worstelingen terugvoeren, welke de ontwikkeling van de grootheid en den roem der Britten zijn voorafgegaan. Na de overweldiging van Engeland door willem van Normandië, waren de Vorsten en de Normandische adel voortdurend in verwikkelingen geraakt met de Fransche kroon. Trouwens de edelman in Engeland bleef in spraak en zeden Franschman, en men kon hem niet dieper vernederen dan door hem toe te wenschen, dat hij een Engelschman wierd. De onberaden stappen van Koning jan zonder land hadden het verlies van de Overzeesche bezitten ten gevolge, en hoe zeer de volgende Vorsten alle krachten inspanden om ze te heroveren, en zelfs den Franschen troon te bestijgen, 't liep, na schitterende wapenfeiten en grootsche veroveringen, uit op krachtverspilling, en het bezit van Calais was eindelijk het eenigste dat den Engelschen op de Fransche kust overbleef. Maar dit onheil droeg deze vrucht, dat de edelen behoefte gevoelden om Engelsch te worden, en had het nadeel dat zij, in plaats van aan hunne plunderzucht, dat laatste overschot van hunne Noormansche afkomst, in Frankrijk bot te vieren, nu aan den lust toegaven, om elkander te berooven en te vermoorden. Ongelukkig werden twee partijen gevormd, die aangevoerd werden door twee takken van de Koninklijke familie uit de Dynastie der Plantagenets. Zij voerden dertig jaren lang een bloedigen burgerkrijg onder de bloemrijke leuze van de witte en de roode roos.

Bij 't overlijden van eduard den Derde, besteeg de elfjarige richard II den troon. Jan van Gaunt, Hertog van Lancaster en thomas, Hertog van Glocester, beiden ooms des jeugdigen Konings, maakten zich van 't beleid der zaken

[p. 424]

meester. Toen Glocester te onvoorzigtig zijne begeerte naar de kroon uitsprak, verhaaste hij zijn sterfuur. De Hertog van Lancaster liet een zoon na, die meer handelde dan sprak. Hij bragt een leger op de been, overwon den Koning en kreeg hem gevangen. Zelf nam hij onder den naam van hendrik IV den schepter in handen, en de onttroonde richard werd op het kasteel Pomfret door zijne bewakers vermoord. Dit was de bron, waaruit later de burgeroorlog tusschen de partij van York of de witte en die van Lancaster of de roode roos opwelde.

De overweldiger bleef in 't ongestoord bezit van den troon. Hetzelfde geluk wedervoer zijnen zoon hendrik V; maar zoo veel verwoestender brak de storm los over het hoofd van zijn kleinzoon hendrik VI. Gedurende zijne minderjarigheid gingen de heroverde Fransche gewesten verloren, en toen hij-zelf de teugels van het Staatsbestuur aanvatte, gaf hij geene andere proeven dan van verregaande onbekwaamheid. Daaruit ontstonden onlusten, die sedert lang slechts op aanleiding gewacht hadden om uit te breken. Richard van York opende in 1452 den oorlog. Wel sneuvelde hij in den strijd, maar zijn zoon eduard IV maakte zich in 1461 meester van den troon, en hendrik VI viel met zijnen zoon, den laatsten mannelijken spruit uit den stam van Lancaster, voor de snoode wraak van eduard. De misdaad van dien Vorst is in zijne kinderen bloedig gewroken. Immers richard met de bult, deed, na 't overlijden zijns broeders in 1482, zijne beide neven eduard V en richard van York in den Tower vermoorden. Zoo kwam dit gedrocht aan den troon: eerst bezoedeld met bloed, weldra beladen met den haat van 't beste gedeelte des volks en van den adel, eindelijk getroffen door de vergeldende nemesis. Spoedig verloor hij kroon en leven in den strijd tegen een mededinger met wiens zegepraal de burgeroorlog gedempt werd.

Graaf hendrik van Richmond, een kleinzoon van owen tudor en van catharina, de weduwe van den Vijfden hendrik, en zoon van margaretha, eene erfdochter uit het Huis van Lancaster, trok tegen den despotischen overweldiger te velde, behaalde de overwinning en won de kroon. Hij had bij zijne troonsbestijging, om de partij van York te verzoenen, zich verpligt in 't huwelijk te treden met elisabeth, de doch-

[p. 425]

ter van den Vierden eduard, de zuster der ongelukkige prinsen. Door dit echtverbond smolten de Lancastersche en Yorksche Huizen ineen, en de bloedige veeten, die dertig jaren lang Engeland verscheurd en tachtig leden uit het geslacht der Plantagenets te vroeg naar het graf hadden gesleept, werden bijgelegd; ten minste hadden latere uitbarstingen geen kracht genoeg om den regerenden Vorst van den zetel te verdringen.

Het huwelijk met eene prinses uit het Huis van York was hendrik door de omstandigheden opgedrongen en een last, dien hij op het hart der koningin deed nederkomen. Verwaarloosd door haren gemaal sleet zij een vrengdeloos leven. Dit verbitterde de vrienden van haar geslacht, en zij zochten zich te wreken, door mededingers naar de kroon op te werpen. Vooral beleedigde de Koning met die onverdiende minachting der koningin hare tante margaretha, de hooghartige weduwe van karel den Stoute.

Meer dan eens had men 't gerucht doen loopen, dat de prinsen in den Tower niet vermoord waren, maar in 't verborgene leefden. Hoe zeer de koene onderneming van lambert simnel, die zich voor een zoon des Hertogs van Clarence, die zijn dood in een wijnvat had gevonden, uitgaf, was mislukt, en zijn rol van troondinger met die van keukenjongen in 't paleis verwisselde, werd er weldra eene proef genomen, om een anderen kustmatig afgerigten indringer op den troon te plaatsen.

In de Nederlanden verkeerde in geringen stand een zeker jongeling, perken warbec geheeten. Zijn vader was een gedoopte Jood, die toegang had aan 't Engelsche hof. Deze jongeling geleek sprekend op Koning eduard, zoodat men later meende, dat hij de vrucht was van een verboden omgang des Konings met zijne moeder. Die verwonderlijke gelijkheid gaf der hooghartige weduwe van Bourgondië, in wier tegenwoordigheid hij gebragt werd, den moed zich van hem te bedienen tot het bereiken van hare staatszuchtige en wraakgierige oogmerken in Engeland. Er was inderdaad veel, dat een gunstigen uitslag beloofde. De jongeling vereenigde alles in zich, om de natie te doen gelooven, dat hij de tweede zoon des vroegeren Konings was; niet alleen had hij edele trekken, maar ook zijn karakter en edele manieren pleitten voor eene

[p. 426]

hooge geboorte. Hij scheen zoo wel bestemd als geschikt om den troon eer aan te doen. Men verspreidde het gerucht, dat richard van York uit den Tower was ontkomen, en in verborgen stilte leefde, doch weldra ten voorschijn zoude komen. 't Geschiedde, en de pseudo-richard vond een tijd lang ondersteuning aan 't hof van karel VIII, daarna bij jakobus IV van Schotland, die den pretendent eene zijner bloedverwanten ten huwelijk gaf; maar de onderneming liep af met het rampzalig uiteinde van perken warbec aan den galg.

De geschiedenis dezer onderneming is het onderwerp van den roman, dien wij thans aankondigen. Het verhaal is boeijend. De karakters bezitten historische waarheid. De ongelukkige perken, het noodlottig slagtoffer der eerzucht eener trotsche vrouw, boezemt achting soms diep medelijden in voor het gevoel dat in hem worstelt met den gedwongen en valschen toestand, waarin hij gebragt is. Wij bewonderen den edelen moed zijner gade, die haar staande houdt bij de ontdekking van het bedrog, en hare ongekrenkte trouw, die zij voor het voorwerp harer liefde bewaart. Afschuw boezemt het verraderlijk karakter van dalton in; maar onbegrijpelijk is het, dat vader hubert, die zoo berekend is zijn staatzuchtig intrigue-net te spinnen, niet krachtiger tegen den indringer handelt, wiens vreemd gedrag hem aanstonds in 't oog valt. De ruwe grenshoofdman van Herons hol is een getrouw beeld van 't krijgsmansleven in dat land en in dien tijd. Naast hem komt de eenvoudigheid van de brave viola heerlijk uit. De meeste toestanden zijn fiks beschreven. Men leze slechts het gehoor van Lady gordon bij de gemalin van hendrik VII. Zulke tooneelen die zoo wel de verbeelding boeijen als het hart aangrijpen zijn er meer. Aan de geschiedkundige trouw is nergens geweld gedaan, en toch heeft de verdichting, de poëzij, ruim spel. Het geheel is zóó, dat noch de roman in de historie, noch de historie in den roman is verdwenen. Waarheid is de hoofverdienste van dit werk. Wij bevelen dezen roman ten volle aan.

h.

j.h.s.