Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1853

Bijdragen tot de kennis van Gelderland, door Mr. l.a.j.w. Baron sloet, Griffier der Staten van dat Gewest. - I. Grondgebied en bodem. Te Arnhem, bij Is. An. Nijhoff. 1852. In gr. 8vo. 154 bl. f 1-80.

De statistieke berigten nopens Gelderland, welke de Heer sloet voornemens is uit te geven, betreffen, behalve het grondgebied en den bodem, in dit deel behandeld, het water, de polders, den landbouw en de bevolking. In de voorrede meldt de Schrijver, dat het grootste gedeelte er van reeds afgewerkt ligt of in schets ten papiere is gebragt, en dat de stukken elkander zóó spoedig zullen volgen als zijn beschikbare tijd dit toelaat. Hij eindigt haar met nagenoeg te zeggen, dat er nog méér onderwerpen zijn die eene opzettelijke behandeling verdienen, en dat de mate van aanmoediging, welke hem te beurt valt, beslissen zal of daartoe kan worden overgegaan. - De belangrijkheid der bescheiden in het voor ons liggend gedeelte, doen óns niet alleen de spoedige voortzetting van des Schrijvers arbeid wenschen, maar ook hopen, dat hij met de behandeling der andere door hem bedoelde onderwerpen zal kunnen voortgaan.

Het Eerste Stuk behelst, in de eerste plaats, opgaven omtrent de zamenstelling van het grondgebied, zoo als het door opvolgende grensbepalingen is gewijzigd; onder vermelding der vroegere verpandingen van heerlijkheden, enclaves enz., alles met verwijzing naar de Charterboeken en andere verzamelingen van oorkonden, waaruit de voormalige en tegenwoordige staat en begrenzing der Provincie kan worden opgedolven. - De ‘Geographische ligging’ (bl. 19) geeft de noorderbreedte en oosterlengte van 65 steden en plaatsen aan, naar de hydrographische en topographische waarnemingen van den Generaal krayenhoff, ten gevolge waarvan de meridiaan over den westertoren van Amsterdam is getrokken, en deze als nulpunt is aangenomen. - Op bl. 25 volgt de ‘verdeeling’,

[p. 416]

waarmede het gedeelte, over het ‘Grondgebied’ is afgeloopen.

De opgaven omtrent ‘de bodem’ nemen een aanvang op bl. 37; doch men verwachte daar geene geologische bijzonderheden, vermits de Schrijver zich tot statistische opgaven bepaalt. De kadastrale opnemingen voornamelijk hebben hem tot leiddraad gestrekt, ofschoon hij zich niet streng daaraan heeft gehouden, wijl er, ten aanzien van de bestemming der gronden, de noodige eenheid bij ontbroken heeft. - De gemeenten worden opgegeven, met de bouwlanden, tabakslanden, moeslanden, tuinen, boomgaarden, hooilanden en uiterwaarden, bosschen, elzen- en wilgenbosschen, dennenbosschen, rijswaarden, enz. enz.; de oppervlakte van de verschillende grondstukken uit een gegeven jaar, en de belastbare opbrengst (van bl. 42-96). De uitvoerigheid, waarmede dit alles behandeld is, laat niets te wenschen, en geeft den Heer sloet aanspraak op de erkentenis van allen die in de Provincie eigendommen bezitten, of zich met de Statistiek des Vaderlands bezig houden, hetzij als studiewerk hetzij alleen tot uitspanning.

Op bl. 98 en 99 vindt men de hoeveelheden weiland in de verschillende gedeelten van Gelderland, tegen die van andere landen van Europa, vergeleken naar grondslag van de Volkswirtschaftslehre van rau. Daarna komen ook de bosschen ter sprake; bij die gelegenheid wordt er aan herinnerd hoe op de Veluwe ‘de natuurlijke bosschen van opgaande boomen, overblijfsels van vroegere eeuwen’ zijn.

Bij de onbebouwde gronden, die ongeveer een-derde van de oppervlakte der Provincie beslaan, wordt te regt gehandeld over de Zandverstuivingen op de Veluwe. In andere gedeelten van ons Vaderland is die plaag, zoo ver wij ons herinneren, niet of althans maar weinig bekend. Zij heeft in hare uitwerkselen veel overeenkomst met de duinverstuiving, en is dikwijls het gevolg van het uitroeijen van bosschen, waardoor de dunne korst van hei-aarde wordt losgemaakt, zoodat de wind het drooge zand als eene zee in beweging brengt, vaak tot heuvels opwaait, en er bouw- of weilanden mede overstelpt. Voor onze lezers, die daar minder mede bekend zijn, zullen wij een paar regels omtrent de wijze van beteugeling dier zandverstuivingen overnemen. Bl. 105: ‘Is de zandverstuiving klein, dan belegt men haar met heidezoden

[p. 417]

of plaggen. De ruimten tusschen deze vullen zich dan dikwerf met de heideplant. Men zaait of poot ook helm of zandhaver. Zoodra de oppervlakte te groot is, om op deze kostbare wijze behandeld te worden, tracht men haar geheel te omringen met eenen singel van dennen, met eiken struiken daaronder. Daar moet het zand tegen stuiten, en, zoodra het in rust komt, met heide begroeijen, waarin dan weder dennen en eikenplantsoen geplaatst kan worden. Aan de buitenzijde der singels wordt een wal aangelegd om de schapen af te weren en het werk tegen den wind te beschutten. Aan de binnenzijde wordt het in aantogt zijnde zand tegengehouden door het leggen van heideplaggen op de daartoe geschikte plekken. Men plaatst anders eene soort van kribben, bestaande uit lange takkebossen van eiken, dennen of ander hout, eenigzins losgemaakt en naast elkander regtstandig in den grond gezet. Het zand hoopt zich tegen deze kribben op en overdekt die dikwerf geheel, voor dat het aan het staan komt, hetgeen men door het poten van helm en zandhaver tracht te bevorderen. Deze beveiligingswerken moet men onderhouden tot dat de dennen op de singels eenen zekeren wasdom verkregen hebben.’

Van belang is de opgave (bl. 112 en volgg.) van de uitgestrektheid der nog onverdeelde markegronden, en de mededeeling ‘dat in het Zutphensche bijna alle marken in staat van verdeeling zijn.’ - ‘Het zoo nuttig ontbinden der gemeenschap’ is daarentegen op de Veluwe nog weinig gevorderd. ‘Het verdeelde zoogenoemde Ruurlofsche broek’ - zegt de Schrijver, bl. 124 - ‘dat eene oppervlakte had van 1656 bunders, en zoo vele honderde andere bunders, reeds tot cultuur gebragte woeste gronden, verkondigen luide, welk onberekenbaar voordeel het opheffen der gemeenschap oplevert.’

Wij hopen dat de verdienstelijke Schrijver tijd en aanmoediging zal vinden om dit belangrijke werk voort te zetten en volledig te maken, en dat zijn arbeid andere bevoegde mannen ook opwekke tot het bijeenbrengen van soortgelijke opgaven betreffende andere Provinciën, omtrent welke zij nog worden gemist.