Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1853

Kort verhaal van de invoering der bisdommen in Nederland in 1559. Door A.P. van Groningen,Predikant te Ridderkerk. Te Haarlem, bij de Erven F. Bohn. 1853. In gr. 8vo. 60 bl. f :-50.

Grof en dreigend klonk onlangs de stem uit het Vatikaan over Nederland. Wat de gemoedelijke Katholiek daarbij gevoelde zullen wij niet beslissen; maar de Protestant zag verschrikt op, toen hij hoorde, dat men te Rome dacht Nederland op eens in den toestand van 1559 terug te kunnen plaatsen, en vroeg met verontwaardiging, of zijn Vaderland dan drie eeuwen lang in een doodslaap had doorgebragt? - Was het niets eensklaps als of filips en alva uit den doode waren opgestaan, om het werk weêr op te vatten en te voltooijen, hun met en door oranje hier uit de handen gewrongen? Zeker hoopt men te Rome wat zoo menig Protestant in Nederland vreest, en inderdaad mag men wel vragen, in welk een toestand ons Vaderland zich over vijftig jaren zal bevinden, wanneer Ultramontanisme, Jezuïtisme en Hiërarchie voortgaan vorderingen te maken zoo als zij die hier gemaakt hebben in de eerste helft dezer eeuw? Wij plukken, helaas! de vruchten van de onverschilligheid onzer vaderen, die men verdraagzaamheid noemde, en mogen wel zorgen ónzen nakomelingen eene betere erfenis achter te laten. Indien dat echter geschiedt, wij hebben 't dan onder de leiding der Eeuwige Wijsheid, aan Rome-zelf te danken. Meer dan ééns heeft Rome, bij schijnbare overwinning, door overijlde aanmatiging zich reeds behaalde voordeelen zien ontglippen; als gehoorzaamde 't in zijne overijling, tegen wil en dank, aan eene hoogere Magt. Even zoo heeft het ook nu door een onberaden stuk, naar men wil, door den Paus-zelven nog aanmerkelijk verzacht, een geest en leven opgewekt, krachtig genoeg om,

[p. 401]

zich houdende aan 't Woord Gods en aan de lessen der geschiedenis, elken aanval te wederstaan, en den schrik terug te werpen in de vijandelijke legertenten.

De Heer van groningen heeft dat zeer juist begrepen, en een gepast en tijdig werk verrigt met het schrijven van dit kort verhaal van de invoering der bisdommen in Nederland ten jare 1559. Hij voert ons in den geest terug naar eenen tijd, dien wij hopen en bidden dat hier nimmer moge wederkeeren. Het is bekend, en zelfs de vurigste voorstander van Rome zal het niet kunnen loochenen, dat de instelling der Inquisitie, de gestrengheid der plakkaten tegen de ketterij, en de oprigting der nieuwe bisdommen, de voorname oorzaken zijn geweest van den opstand der Nederlanden tegen Spanje.

Zonder de andere oorzaken uit het oog te verliezen, handelt de Schrijver bepaaldelijk over de laatstgenoemde. Hij schetst de gebeurtenissen die de bisschopsstoelen in Zuid en Noord te voorschijn riepen; de stoffelijke middelen, door welke zij moesten in stand worden gehouden; het verzet waartoe zij allerwege Roomschen en Onroomschen opwekten; vooral de ergernis die de invoering gaf: omdat men nieuwigheden haatte; in dezen de voorbereiding zag van de vestiging der Spaansche Inquisitie, en de geestelijken en kloosterlingen bovendien vreesden voor het verlies hunner inkomsten; terwijl de bisschoppen-zelf onderling weldra in twist geraakten over hun regtsgebied. Dit alles strekte tevens om de oude eeredienst in minachting te brengen, en den invloed te vermeerderen van de kennis der waarheid, uit het Woord Gods verkregen.

De zegeurijke uitkomst van de toenmalige aanslagen van bijgeloof, verblinding en haat is ons bekend. Zij is met bloed gekocht. De honderdduizend door den Vijfden karel en de achttienduizend door alva vermoord, hebben stemmen doen opgaan die ten strijde en ter overwinning riepen, en nog heden ten dage 't gemoed van elken Nederlander doen trillen.

De toen mislukte proef is nu hervat. Maar al ware er onder de afgetreden Staatsmannen een granvelle geweest, geen filips maar een willem van oranje voert hier den schepter, en ons volk, aan vrijheid gewoon, en welks bestanddeelen ook gewoon zijn elkanders geloof te eerbiedigen, is te verlicht om zich niet te vereenigen met het Hoofd van den

[p. 402]

Staat, tot handhaving voor elk van de vrijheid des gewetens.

Wij zijn met deze welgeschreven brochure ingenomen. Zij is haren Schrijver waardig. Even als hij vreezen wij niet voor de toekomst der waarheid. Onze hulp is óók dáár waar hij die verwacht, en wij maken zijn woord tot het onze:

‘Indien wij wenschen, dat het Vaderland nooit weder onder dat gezag [van Rome] bukke, dan blijft er geen ander middel over, dan, bij vernieuwden ijver, met ootmoedig vertrouwen op den God, die onzen vaderen de overwinning gaf, in de innige, moedige getrouwheid aan onze Hervormde belijdenis [het blijvend Woord van God, dat tot alle Christenen spreekt] te volharden, en de banden te versterken, die Nederland en Oranje nog te samen hechten. Vergeten wij niet wat het gekost heeft, hoe vele ellenden moesten gedragen worden, hoe veel bloed heeft moeten stroomen, eer vrijheid en vrede voor het vaderland daagden. Die herinnering, hoe dikwijls zij reeds waarschuwend tot ons kwam, kan niet genoeg herhaald worden. Zij zal ons evenzeer waarachtige verdraagzaamheid en broederlijke liefde leeren, als zij ons dringt tot de bewaring en handhaving onzer voorregten, en terughoudt van die laauwheid en onverschilligheid, die zich hullen in het kleed der verdraagzaamheid, maar in waarheid onze meest gezegende voorrechten verkleinen en prijs geven. Laat men te Rome onze geschiedenis miskennen, vergeten, en de belijders der Hervormde godsdienst verguizen; laat men zelfs hier in het vaderland daartoe aan Rome de hand bieden - vergeten wij niet ondankbaar de daden Gods en den moed onzer vaderen, en wat zal ons deeren als wij getrouw blijven? Wij weten Wie onze hulp is; Hij, op wien onze vaderen bouwden, de Rotse der eeuwen, de God, die het licht Zijns Woords en Geestes over alle duisternis zal doen zegepralen. - Wij steunen op den Vorst die het overoude woord zijner groote vaderen niet vergeten zal: ik zal handhaven, en mogen en zullen sterk zijn met het woord des vertrouwens in onze harten gegrift: ik weet in Wien ik geloofd heb!’

j.h.s.