Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1853

Studie en uitspanning. Verzamelde verhalen van Mr. J.I.D. Nepveu. II Deelen. Te Utrecht, bij N. de Zwaan. 1852. In gr. 8vo. VIII en 590 bl. f 6-50.

Wèl uitgevoerd en met een paar fraaije vignetten versierd treden deze verhalen de wereld in; hoewel niet voor de eerste maal, want zij zijn achtervolgens in het Jaarboekje Aurora verschenen. Aan de bezitters van dat prachtboekje zijn zij dus bekend, en ook op de schaal der kritiek zijn ze reeds gewogen. In zoo ver de Schrijver op geschied- of taalkundig terrein was aangevallen, heeft hij zich hier met nadruk verdedigd. Ref. gelooft te kunnen volstaan met eenvoudig op te geven wat men hier bijeenvindt.

Het eerste stuk, tobias morillo, is een verhaal uit de zeventiende eeuw en vrij los en gemakkelijk verteld. - De episode uit het oproer der aansprekers, in 't laatst dier eeuw te Amsterdam, is wèl geslaagd. Minder beduidend is het verhaal de ‘Armeniër’, dat de geheimzinnige redding betreft van

[p. 321]

karel den Tweede, toen hij als balling in stilte zijne zuster, de Princesse Royal, een bezoek dacht te geven. De volgende novelle, uit den stadhouderloozen tijd onzer voormalige republiek, geeft in een romantisch kleed de geschiedenis van den moorddadigen aanslag op 't leven van Hollands toen grootsten Staatsman. Het verhaal regtvaardigt den somberen titel, en toont in den jongen de graaf, waartoe de mensch vervalt indien hij God verlaat, en God hém loslaat. Die aanslag staat daar als een voorspook van 't lot dat den grooten man eerlang stond te wachten. Van alle kanten werd hij om vergeving aangezocht, maar de koude Staatsman kende geene barmhartigheid en - ook hém is geene barmhartigheid wedervaren.

De episode uit de dagen der camisards vinden wij goed verhaald. Nepveu schijnt de geschiedenis van dien tijd en zijne karakters vlijtig bestudeerd te hebben. Vandáár dat dit stuk zoo wèl is geslaagd. Hij stelde zich niet voor de geestdrijverij dier armen te doen uitkomen, die, als wild dat men uitroeit, opgejaagd en gegrepen werden, en blootstonden aan onmenschelijke mishandelingen of aan den bloeddorst van zoogenaamde priesters van den God der liefde; maar hij schildert het gezond verstand, den moed en de trouw des geloofs, door de liefde gesteund, door 't fanatisme belaagd, maar ten laatste door 't getergde zwaard tot zelfbehoud verdedigd en gewroken.

Aangenaam vertelt de Schrijver hoe d'aspremont, een Lotharingsche held uit den eersten kruistogt, in het Stichtsche aan eene vrouw kwam, en zich in een onzer Gewesten nederzette. Donkerder is het verhaal van eene heiligschennis in de middeleeuwen. Maar de bezitters van de Aurora kennen den inhoud, en herlezen 't geval liever in dat prachtwerk dan hier. Gaarne zeggen wij dat de karakters van den Jood, die tot in den dood zijnen hem onbekenden Messias vloekt, en van zijne vrouw, die hem het hosanna toeroept, naar ons gevoelen uitmuntend zijn geteekend.

‘Het tweegevecht’ is zeer doelmatig geschreven, en wij wenschen, dat het gelezen en behartigd worde door elk, bij wien het barbaarsch, belagchelijk, middeleeuwsch duel nog als eene uitwijzing of beslissing van eer staat aangeschreven.

[p. 322]

Wie in drift een ander doodt staat als moordenaar te regt, doch wie een wapen draagt en zijns gelijken in de eer kwetst en in een tweegevecht hem bovendien het leven beneemt, heeft eene zaak van eer gehad. Zoo rigt men ook schavotten op voor roovers, en standbeelden voor veroveraars! Doch misschien komt er een tijd, waarin beiden in één pantheon geplaatst worden; het gevoelen over eer en grootheid is daartoe wispelturig en grillig genoeg.

‘De laatste grap van Lord ross’ bevat een treurig voorbeeld van volharding in loszinnigheid tot in de laatste ure. Die man was een sterke geest, en toch - de titel bevalt ons niet. Wij kunnen zijn laatste bedrijf geen grap noemen, en 't is ook niet grappig zóó te sterven. Het is ook zelfs niet grappig om te lezen, hoe hij stierf; want wij althans werden er koud bij. De verhaler deelt het geval mede als eene gebeurde zaak, en dat verheugt ons; wij zouden den schrijver beklagen, die zoo iets verdichten, en als eene grap behandelen kon. Er is reeds te veel kwaads in de zedelijke wereld, om 't nog aan te vuren door de voorstelling van duivelen onder de verlokkende gedaante van eenen grappenmaker. Aan dat helsche genoegen worde door onze schrijveren nimmer toegegeven.

De beide laatste stukjes behooren tot het genre van zoogenoemde reis-indrukken, doch die bij den lezer geen sterken indruk zullen achterlaten.

Wij hebben de beide deelen in 't algemeen niet slechts met genoegen maar ook met eenig nut gelezen; want de verhalen maken voor het meerderdeel historische herinneringen wakker, en zijn zóó geschreven, dat er geene partijzucht door wordt aangeprikkeld, maar dat eendragt en burgerzin, en, wat niet minder zegt, ook godsdienstzin er door bevorderd worden.