Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1853

Het Evangelie van Johannes, gebragt in huizen en harten. Een godsdienstig en wetenschappelijk Dagboek voor beschaafde Christenen, nagelaten door G.H. van Senden, in leven Theol. Doct., Ridder der Orde van den Nederl. Leeuw, Lid van vele binnen- en buitenl. Genootschappen en Predikant te Zwolle. 1^e-3^e Aflev. Te Zwolle, bij W.E.J. Tjeenk Willink. 1852. In gr. 8vo. 192 bl. Bij inteekening f :-12½ per vel.

Misschien heeft wel niemand anders zoo veel onvoltooids nagelaten als de onvermoeid werkzame van senden. Zijn Apologetisch werk, dat zijnen naam de onsterfelijkheid waarborgde, is niet ten einde gebragt; - zijn Register op den Bijbel-atlas of 't Woordenboek der gewijde aardrijkskunde is slechts gekomen tot letter I. De dood overviel hem: hij stierf als met de pen in de hand waarmede hij bezig was zijne reis naar het Heilige Land te beschrijven. Het was alsof hij uit de poorte-zelf van het oude naar den ingang van het hemel-

[p. 244]

sche Jeruzalem werd overgebragt. Treurende over hetgeen wij moeten missen, zijn wij dubbel dankbaar voor hetgeen wij van hem bezitten. Daarom heeten wij ook dit godsdienstig en wetenschappelijk dagboek van harte welkom.

De drie eerste Afleveringen bevatten eene meer practische dan wetenschappelijke verklaring van H. i: iv. Wij hebben bij dit werk geen regt om hooge eischen te doen, nu de hand verstijfd ligt die niet werkeloos zou zijn gebleven, wanneer 't den Schrijver had mogen gebeuren zijn arbeid nog eens te kunnen overzien. Zeker zou hij dan gelezen en overwogen hebben, ál wat ook later nog over het Evangelie van johannes in het licht is verschenen. Dat heeft niet kunnen geschieden, maar daardoor is de Inleiding dan ook niet afgewerkt; men vindt er noch eene vergelijking met de Synoptische Evangeliën, noch iets dat het Johanneïsche in johannes doet uitkomen.

Of van sendens bepaling van de natuur en het wezen der Logos de ware zij, beoordeelen wij niet. Hij-zelf zal niet meer in onzekerheid gissen. Nu wetende wie de christus is, verwondert hij zich misschien dat de verlosten des Heeren zoo ver uiteen kunnen loopen, als zij de vraag willen beantwoorden: ‘wat dunkt u van den christus; wiens zoon is hij?’ - Zeker gelooven wij dat hij nu inziet te hebben misgetast, toen hij beweerde, dat de Messias, als zoodanig, de gave der alwetendheid, dus de diepte der goddelijke eigenschappen bezat, zoo als dat in de ontmoeting met nathanaël. wordt voorgesteld. Hooger was zijn blik bij de ontwikkeling van jezus kennis bij Zijn eerste tempelbezoek. De voorstelling der Apostelkeuze heeft ons niet bevredigd. Men zegge niet, dat er reeds zoo veel over geschreven is. Van oosterzee heeft in zijne Woorden des levens getoond dat de stof nog niet is afgewerkt, en voor het genie van van senden was niets uitgeput. Zijne verklaring van den haat tusschen de Joden en Samaritanen is niet geheel historisch. De oorzaak er van lag in de botsing tusschen het Heidensch element, in Samaria door vreemde kolonisten gebragt, en het streng doorgevoerde zuiver Mozaïsme, door esra hersteld. Wij hebben nog eene aanmerking van ondergeschikt belang. Van senden verkeerde gelijk menig ander in de dwaling, dat het 62^ste der H. Gezangen gemaakt is door lodenstein. Of hem de eer der ver-

[p. 245]

taling toekomt, kunnen wij niet beoordeelen; maar de Dichter is zeker een Duitscher geweest; immers het gezang wordt in den Kleefschen Bundel gevonden, en de Duitschers waren te oorspronkelijk en te rijk in geestelijke poëzij, om aan 't overnemen van gezangen uit andere talen te denken. De geest van luther, de geest van het gezang, is in de Luthersche Kerk in Duitschland erfelijk geworden; de Fransche en Nederlandsche Hervormde Kerk heeft de Psalmen ten erfdeel ontvangen.

Wij deelen deze opmerkingen mede, om te toonen dat wij het werk met belangstelling gelezen, en geenzins onverschillig doorbladerd hebben. Het onderscheidt zich over het geheel zeer gunstig door gezonde uitlegkunde, en waar plaatsbeschrijvingen voorkomen herkent men dadelijk van senden. Een edel godsdienstig gevoel bezielt zijne toepasselijke aanmerkingen en heiligt die aan het hart. In 't algemeen hoort men hier de taal van 't gezond verstand, en niet van opgewonden hartstogt, die een oogenblik treft maar geen blijvenden indruk maakt.

Wij kunnen 't ons voorstellen hoe deze Bijbeloefeningen met toenemenden bijval zijn aangehoord. Zij zullen ook met niet minder genoegen en stichting gelezen worden. De betrekkingen des ontslapen begaafden mans hebben een vromen pligt vervuld met ook dit gedeelte van zijne letterkundige nalatenschap onder de oogen van het publiek te brengen. Wij wenschen hun ruime voldoening toe, en daartoe het werk in vele huisgezinnen en de leering in veler harten.