Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1853

[p. 220]

Het Nederlandsch Oost-Indisch Leger ter westkust van Sumatra 1819-1845). Door H.M. Lange, gepensioneerd Luitenant-Kolonel van het Nederl. Oost-Indisch Leger. Eerste Deel: XVI en 472 bl., met eene bijlage en uitvoerige kaart van een gedeelte der westkust van Sumatra. Tweede Deel: XII en 559 bl., met eene topographische kaart der vallei van Alahan-Pandjang. Te 's Hertogenbosch, bij Gebr. Muller. 1852. In gr. 8vo. f 10-30.

Al de werken, die strekken kunnen om gebeurtenissen welke in onze Oost-Indische Bezittingen hebben plaats gegrepen, te doen kennen of toe te lichten, behooren door den Nederlander met welgevallen aangenomen te worden, en hunne Schrijvers hebben aanspraak op regtmatigen dank. Draagt zulk een werk de blijken van des Schrijvers streven naar onpartijdigheid, dan verdient hij den dank in dubbele mate. Is het bovendien bestemd om ons bekend te maken met de heldhaftige wapenfeiten en vermoeijenissen door onze landgenooten in Indië bedreven en doorgestaan, dan stijgt de waarde van zijn werk nog zoo veel te hooger. Hoe vele oorlogen toch zijn door de Nederlanders sedert 1816 in Indië gevoerd, waarvan wij maar weinig weten. Nog weinig zijn wij onder anderen bekend gemaakt met de krijgsgebeurtenissen die, sedert 1819, gedurende het vierde gedeelte eener eeuw, menigen Nederlander met lauweren hebben overdekt, maar ook menig landgenoot hebben doen bloeden, en zoo velen roemrijk op het bed van eer, maar ook zoo velen ten gevolge van de uitgestane vermoeijenissen roemloos den adem deden uitblazen. Wel geven de ‘Brieven over Benkoelen, Padang’ enz. van den tegenwoordigen Generaal nahuys van burgst eenige berigten over de eerste oorlogsjaren, nadat wij weder in het bezit van Padang en onderhoorigheden waren getreden; de toenmalige Eerste Luitenant boelhouwer geeft, over de jaren 1831-1834, de ‘Herinneringen’ van hetgeen hij op Sumatra's Westkust heeft bijgewoond; maar hoe weinig beteekenend is dat een en ander, wanneer men nagaat dat een jarenlange hardnekkige strijd, onder verschillende Chefs tegen de Padries, in de Padangsche bovenlanden en benedenlanden is gestreden.

Een welkom verschijnsel was derhalve het werk van een

[p. 221]

der voormalige Chefs, van den Generaal-Majoor, Jonkh. h.i.j.l. Ridder de stuers, getiteld: ‘De vestiging en uitbreiding der Nederlanders ter Westkust van Sumatra.’ Bij gezet onderzoek nogtans gaven alras de hartstogtelijke toon en ingenomenheid met eigen meeningen en gevoelens geen grooten dunk van de onpartijdigheid der behandeling. - Professor p.j. veth, die de uitgave van dat werk had op zich genomen, en er eene uitvoerige ‘Inleiding’ heeft bijgevoegd, heeft sedert eene ‘Geschiedenis van Sumatra’ gegeven, die alleen in De Gids voorkomt, en zeker niet algemeen is bekend geworden. - De Militaire Spectator heeft enkele stukken betreffende dien langdurigen en bloedigen oorlog opgenomen, doch ook juist die épisodes deden te meer in het oog springen, wat er nog altijd te dien opzigte ontbrak.

Dat ontbrekende: eene geschiedenis der krijgsbedrijven van het Nederlandsch Indische leger, ter Westkust van Sumatra, heeft de overste lange thans geleverd. Hij heeft zich daardoor veel danks verworven bij zijne wapenbroeders, en bij de achtergeblevenen van hen, welke in dien oorlog zijn gesneuveld of omgekomen, of ook na hunne deelneming aan die wapenfeiten zijn overleden. Ook de geheele Natie heeft bij die geschiedenis een wezenlijk belang: want zien wij de dappere daden onzer landgenooten op Sumatra - waaromtrent zoo dikwerf is beweerd, dat men nimmer het ware der gebeurtenissen zou vernemen - in een helder daglicht gesteld, en met gepasten en welverdienden lof geboekstaafd, dat zal andere dappere mannen te meer aanvuren, om hun voetspoor te drukken en de regten van Nederland in Indië te helpen handhaven.

Het Eerste Deel der geschiedenis van den overste lange behelst de krijgsbedrijven onder den Luit.-Kolonel raaff, den Majoor laemlin, den Kolonel h.i.j.l. Ridder de stuers, den Luit.-Kolonel elout, den Majoor michiels, den Luit.-Colonel p.f. vermeulen-krieger, den Majoor de quay, den Generaal-Majoor riesz en anderen tot en met het verblijf van den Commissaris-Generaal j. van den bosch ter Westkust, tot op diens vertrek naar Batavia den 15^den October 1833, nadat hij alvorens den Luit.-Kolonel j.h.c. bauer tot militairen Kommandant had benoemd. - De bij dat Deel behoorende kaart der Westkust gaat van een weinig benoorden

[p. 222]

de Baai van Tapanochi tot even bezuiden den Hoek van Indrapoera, doch heeft tevens, op vergroote schaal, de kust van Tikoe tot Padang en de bovenlanden van de zoo beroemd geworden vallei van Alahan-Pandjang of van Bondjol, tot en met het landschap der XIII kotas. Die kaart is natuurlijk een voortreffelijk hulpmiddel tot het beter nagaan der krijgsbedrijven, vooral voor militairen.

In het Tweede Deel zien wij den Luit.-Kolonel bauer aan het hoofd der militaire operatiën, en daarna vervangen worden door den Generaal-Majoor j.b. cleerens. De Opperbevelhebber van het Indisch leger cochius komt zelf op Sumatra. Daarop wordt de Luit.-Kolonel michiels Civiele en Militaire Gouverneur ter Westkust, waardoor meer eenheid en veerkracht in de uitvoering der militaire handelingen zigtbaar wordt, en de oorlog spoedig eene andere wending krijgt. Op die wijze, geholpen door het ontzag dat Nederland door de duurzame beteugeling der Padries op Sumatra inboezemt, breidt zich de Nederlandsche magt ter Westkust uit, en krijgt meerdere vastheid. - Doch 't is onze bedoeling niet, en de lezer vergt ook niet van ons, naar aanleiding van dit werk, eene schets van de oorlogsbedrijven te leveren. - De topographische kaart van Alahan-Pandjang toont ons Bondjol met de rondom die sterkte aangelegde of aanwezige forten, en is fraai bewerkt.

Bij het lezen der geschiedenis van den Heer lange, zal men op een aantal plaatsen zien, dat het werk ook ten doel heeft vroeger door anderen begane misstellingen te verbeteren, en verkeerde lezingen te regt te wijzen. Zoo wordt b.v. op bl. 195 en volgg., D. I, gesproken over den togt van den Majoor michiels, met eenige vaartuigen en manschappen naar Natal, Tappanochi en Baroes, van 26 December 1831 tot op het einde van Januarij 1832, waardoor een heilzamen indruk werd te weeg gebragt, en waaromtrent den 15^den Februarij uitvoerig rapport werd gedaan. Nadrukkelijk wordt daarbij te regt gewezen wat elders vroeger was gezegd: ‘Na aldus eenigen tijd overal schrik verspreid, verwoesting aangerigt en baldadigheden op zee te hebben gepleegd, keerde de expeditie in April te Padang terug.’ Behalve de onjuistheid dier uitdrukkingen, ten aanzien van de verrigtingen blijkt ook de verkeerdheid der opgave omtrent den tijd van de terugkomst der expeditie.

[p. 223]

Waar de Heer lange partijdigheid jegens wapenbroeders of Chefs meent te ontwaren, neemt hij ook hunne verdediging op zich. Dit is vooral verdienstelijk jegens hen die niet meer in staat zijn zich-zelven te verdedigen, zoo als ten aanzien van den Luit.-Kolonel bauer, onder wiens bevelen de Schrijver op Java eenigen tijd heeft gediend. - Den Overste bauer was, bij de instructie voor hem, door den Commissaris-Generaal j. van den bosch te Padang achtergelaten, ten ernstigste aanbevolen om Matoea te bedwingen; met aanduiding van de wegen langs welke dat het gemakkelijkste zou kunnen geschieden, en aanbeveling om het bij verrassing te beproeven. Er was sedert bij den Gouverneur-Generaal ad interim 2 Mei een besluit genomen op advies van den Generaal van het Indische leger, dat daarmede in genen deele overeenkwam; edoch toen de Overste bauer meende dat er eene gelegenheid was tot verrassing van Matoea, bragt hij alle die bevelen en omstandigheden voor eenen krijgsraad. Met eenparigheid van stemmen was deze van gevoelen, dat tot den aanval behoorde besloten te worden; werkelijk had die aanval daarop plaats in den nacht van den 13^den op den 14^den Junij, en werd met den gelukkigsten uitslag bekroond. Maar het was om allen dienstijver te verlammen, en alle handeling, zonder vooraf ontvangen stellig bevel, onmogelijk te maken, dat bij Gouvernements-besluit van den 20^sten September 1834, aan den Luit.-Kolonel bauer ‘de hoogste ontevredenheid van het Gouvernement over deszelfs eigendunkelijke handelwijze’ werd kenbaar gemaakt. De Generaal en Chef had zelfs voorgesteld, den overste bauer naar Batavia ‘te doen opkomen, ten einde zich over zijn gedrag te regtvaardigen.’ Deze, hoogst gevoelig over eene zoodanige behandeling, verzocht - hoezeer als Militaire Chef tegenover den vijand staande - ‘om een tweejarig verlof naar Europa of om pensioen.’ Beiden werd hem geweigerd. - Men leze het een en ander D. II, bl. 40 -65, alwaar men ook, op bl. 42, zien zal dat, hoezeer de Commissaris-Generaal van den bosch, ‘voor het Militair bevel ter Westkust van Sumatra, moeijelijk eene betere keuze hadde kunnen doen’, de Schrijver evenwel onpartijdig erkend niet te gelooven, dat hij ook de vereischten bezat om met het Civiel gezag bekleed te worden.

Men ziet genoeg uit dit weinige, dat de Overste lange een

[p. 224]

werk geleverd heeft in hooge mate belangrijk voor de geschiedenis van onze Oost-Indische Bezittingen, en dat hetzelve behoort te zijn in de handen van allen, die in deze geschiedenis belang stellen, maar ook de aandacht overwaardig is dergenen wier bloedverwanten of vrienden aan die oorlogen van 1819-1845 hebben deel gehad, en inzonderheid van de Officieren en Onderofficieren van het Nederlandsche leger, hier te lande of in Indië.