Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1853

Oudaardrijks-kunde. Historisch overzigt van de volken en staten der oude wereld vóór onze jaartelling, met een uitvoerigen bladwijzer, ontworpen voor 't onderwijs en tot een Handboek

[p. 216]

voor den beschaafden stand, door Dr. h.j. nassau. Derde, omgewerkte druk. Te Groningen, bij J. Römelingh. 1853. In gr. 8vo. 317 bl. f 2-50.

De zonderlinge titel van Oudaardrijks-kunde doet reeds dadelijk vermoeden, dat er ook in dit boek wel iets zonderlings zal voorkomen; en dat vermoeden wordt door elke bladzijde bevestigd: een vreemdsoortige bouw van volzinnen, een ongewone woordenkeus, en een - laat ons zeggen - bizarre spelling komt ons allerwege te gemoet.

De Heer nassau schijnt, volgens de Voorrede, alleen genoegen voor honorarium gekregen te hebben. Dat is eene karige belooning voor zulk een langdurigen arbeid. Maar zijn honorarium zou dan toch zeker grooter zijn geweest, als hij het boek gezuiverd had van de duizend en een misslagen, die hij zelf weet dat er in worden aangetroffen.

Voor een schoolboek tot beoefening der oude aardrijkskunde en geschiedenis (wij zullen den S. in zijn spelling niet volgen) is het boek veel te beknopt. Het geeft óf te veel, óf te weinig.

Bovendien bevat het boek voor de studerende jeugd een gevaarlijk voorbeeld. De Heer nassau vertaalt belangrijke plaatsen uit verschillende schrijvers, en hij plaatst die tusschen aanhaling-teekens. De studerende jeugd moet dus modellen van vertaling voor oogen hebben. Dat dit zoo niet is, zullen wij straks in transitu aanstippen.

Het spreekt van zelf, dat wij het geheele boek niet kunnen doorloopen: derhalve geven we maar de losse op- of aanmerkingen, ons naarmate wij het doorbladerden, in de gedachte gekomen.

Pag. 3.	Andere namen van Italië. Voeg er bij: Opica, Tyrrhenia. - Ausonia. Men vergelijke daarbij festus in v. - Gallia Togata: ook Citerior.
P. 4.	Met een gescheidenen hoofdmond. De Padus liep eigenlijk met zeven monden in zee.
P. 5.	D'Alpes: voeg bij: of witte bergen: de Sabynen zeiden Alpus voor Albus. Fest. in v.
P. 6.	Catullus, een niet onberoemd dichter. Wij zouden zeggen: de zoetvloeijendste der Romeinsche dichters. - Verona. Behalve van catullus, was het ook de geboorteplaats van vitruvius. - Bedriaeum. Nog liever: Betriacum; Gr.: Βετριακάν.

[p. 217]

P. 7.	Augusta Taurinorum. Bij liv. xxi, c. 39 reeds als hoofdstad der Taurini genoemd. Uit de woorden van den S. zou men denken, dat zij eerst ten tijde van augustus ontstond.
P. 10.	Volaterra: lees: Volaterrae; Gr.: Οὐολατέρραι.
P. 11.	Sejanus...wordt door vellejus paterculus hoog geprezen. Geen wonder, als tijdgenoot en gunsteling van dien Staatsman. - Tarquinii. Vergel. justinus xx, c. 1. - Falerii: ook Falerium. Worden niet de namen Falisca, en bij servius: Halisco voor diezelfde stad gevonden? Ook dat het tegenwoordig Falari zou heeten is niet zeker. Zie d'anville, bladz. 53 (II^e D.) en Lex. facciolati in v.
P. 12.	De tabulae Caeritium. Dit bij anderen anders. Heel naïf: maar zou het niet gepast zijn geweest dat anders te verklaren? Is het referre en referri in Caeritum tabulas niet een spreekwoord, dat naast de Kalendae Graecae een plaats moet innemen?
P. 13.	Etrussisch: lees: Etruscisch.
P. 15.	De spolia opima (buit door 't legerhoofd zelf op den veldheer zelven der vijanden behaald): onnaauwkeurig en onvolledig; lees: op den gedooden veldheer behaald. Zie liv. i, 10: quae regibus ducibusque hostium caesis...posteri ferent. Ibid. iv, 20: Cossus, spolia opima regis interfecti gerens. Maar niet alleen het legerhoofd, ook anderen konden spolia opima behalen; volgens varro bij fest. in v. de manipularis miles. Vgl. liv. xxiii, 46 in f.
P. 17.	Zwaai. De zwaai door dien invloed gegeven!
P. 22.	Tres Tabernae. In het reisverhaal van paulus: reeds lang vóór den Apostel vinden wij de tres Tabernae bij cic. Ep. ad Att. I, 13.
P. 23.	Aquinum: voeg er bij: geboorteplaats van juvenalis den satirendichter.
P. 24.	Vesuvius: voeg er bij: ook Vesevus. - Tifata, eene bergstreek; meer een heuvelachtige streek. Liv. vii, 29: imminentes Capuae colles.
P. 26.	Zie hier een vertalingsproeve, waarop wij doelden, ontleend aan plin. Epist. vi, 16 en 20: en had 't bevel over de vloot. - classem imperio praesens regebat, dus: hij had in persoon het bevel: - aanliggende; iacens, zegt plin. niet accumbens. - hij laat een schip van twee roeibanken gereed maken: Iubet Liburnicam aptari. - figuren van dit verschijnsel:

[p. 218]

	illius mali. - scheen het nu her- dan derwaarts heengevoerd te worden; tecta...nunc huc, nunc illuc abire aut referri videbantur: hoe aardig verhaald! het huis scheen van zijn plaats weg te gaan en er weder naar toe gebragt te worden: de schildering is te treffend om ze niet zoo naauwkeurig mogelijk terug te geven. - densior is niet somberder. - de zee werd voortgedreven: repelli zegt plinius. Hoe veel onnaauwkeurigheden in eenige regels!
P. 28.	Beneventum: nog bij livius, Maleventum: dit is onjuist: liv. ix, 27, vermeldt Maleventum als de oude naam der stad. Het heette Maleventum naar het Gr. Μαλόεις, over welke formatie wij wel niets zullen behoeven te zeggen - en waarschijnlijk niet (zoo als Dr. nassau wil) naar den ongezonden wind. Zoowel met betrekking tot het voorgaande, als tot de verandering van den naam, zie men fest. in v. Beneventum (waar het oude Μαλοιτίον ongerijmd is) en plin. H.N. iii, 11, § 16.
P. 31.	Myscellus. bij ovidius op de door den S. zelven aangehaalde plaats: Myscelos. - Bij Croto had de beschrijving van liv. xxiv, 3 eerder een plaats verdiend.
P. 32.	Mamertum. Dit verhaal staat geheel anders bij festus in v. Ook liv. Ep. libri xvi weet er niets van.
P. 33.	Daunia. Men zie wederom fest. in v. - Dit was de slag bij Cannae, aan dien bij de Allia gelijk in vermaardheid: lees: aan den nederlaag bij de Allia gelijk: liv.: Alliensi cladi.
P. 34.	Taros: lees: Taras. Gr. Τάρας.
P. 38.	Vopiscus, een der latere Lat. historieschrijvers: welligt hadden de historiae Augustae scriptores hier met een woord vermelding verdiend.
P. 42.	Hoewel hare havenstad was vernield, even als de meeste steden. Dit is vrij duister.
P. 44.	D' Erfoverleveringe. Een vreemdsoortig woord.
P. 48.	Τρεῖς ἤδη enz. Een zeer ongepast citaat: de jeugd mag met die grap gerustelijk onbekend blijven. Ἐν βραχεῖ χρόνῳ τούτῳ, beteekent niet: in korten tijd, maar: in den laatsten tijd, onlangs.
P. 53.	den snelbode: bij herod. κήρυκα Φειδιππίδην,.....ἄλλως δὲ ἡμεροδρόμον. - Dit verhaal geeft een juisten maatstaf enz. Herod. lacht er mede. Ἀθηναῖοι.....πιστεύσαντες εἶναι

[p. 219]

	ἀληθέα. Er kunnen wel honderden zulke verhalen bijeenverzameld worden.
P. 59.	Taenarium: lees: Taenarum. Gr. Ταίναρον.
P. 68.	D'eigenlijke stad Astu (?). Waarom dit vraagteeken? De verdeeling van Athene in πόλις, ἄστυ en λιμὴν is genoegzaam bekend.
P. 69.	Colonus, door Oedipus bekend. Vrij wat meer door het treurspel van sophocles.
P. 78.	moralia. Voor Romeinsche oudheden zijn de Ζητήματα Ῥωμαϊκά zeer vermeldingwaardig.
P. 130.	Schijnt men te Corduba de Latijnsche poësie beoefend te hebben. Van Latijnsche poësie blijkt, dunkt ons, uit cic. pro Arch. 10, niet met zekerheid.
P. 191.	Zijn eeuw, zoo raauw. Een raauwe eeuw!
P. 136.	Turicum: komt, voor zoo ver wij weten, bij geen schrijver voor. Statio Turicensis in een inscriptie.
P. 153.	Silva Hercynia. Waarom hier de beschrijving in het 6^e boek van caesar de B.G. niet vermeld?
P. 193.	De bona mater. Is dat niet de bona dea?
P. 195.	Gallacia: lees: Gallatia, en zoo overal.
P. 211.	En salomon herbouwde...Thadmor. Wij lezen in het oorspronkelijk: En salomo bouwde.
P. 214.	die van daar 420 talenten goud terugbragten. In het Hebreeuwsch staat: 420 kikkar.
P. 216.	bij mozes komt de stad (Sidon) al voor als d'eerstgeborene van Canaan. Wat beteekent dat? Niet de stad Sidon, maar de persoon sidon komt als eerstgeborene voor.
P. 227.	Jodengenooten: een door den Statenbijbel naauwelijks gewettigde vertaling van προσήλυτοι. - Parthen, Meden, Elamiten enz. Waarom heeft de S. weggelaten: τὰ μέρη τῆς Λιβύης τῆς κατὰ Κυρήνην καὶ οἱ ἐπιδημοῦντες Ῥωμαῖοι. Hand. der Ap. 2.?
P. 231.	Beth-San: lees: Beth-Schan.
P. 279.	Arae Philaeorum: lees: Philaenorum.

Dit zij genoeg. Bij een herdruk zou het boek een volledige herziening noodig hebben. Het kon, dunkt ons, vrij wat worden ingekort; de geschiedenis toch is op die wijze niet te leeren: het levert eene rudis indigestaque moles van feiten, half waar, half fabelachtig. Zoo als het daar is, moeten wij er bezwaar in vinden het onbepaald aan te bevelen. - Druk en papier zijn niet fraai.

v.g.