Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1853

De Munten der Engelschen voor den Oost-Indischen Archipel, beschreven door H.C. Millies. Te Amsterdam, bij J.H. Gebhard en Comp. 1852. In gr. 8vo. 118 bl., en 3 platen met Munt-afbeeldingen. f 1-50.

Ofschoon het wel te verwachten is, dat een werk van den Hoogleeraar millies, die er altijd naar streeft de onderwerpen grondig te behandelen, zich onderscheiden zal door eene hooge mate van belangrijkheid, moeten wij echter bekennen dat onze verwachting, bij de lezing van dit geschrift, ver is overtroffen geworden. Het behelst ten aanzien van de Munten in den Indischen Archipel door de Engelschen in omloop gebragt, een schat van geschiedkundige bijzonderheden en ophelderingen, die men er niet zoude zoeken. Zij maken dit geschrift, op zich-zelve reeds zoo degelijk van inhoud, tot een voortbrengsel van hooge waarde.

De Schrijver vangt aan met te zeggen, dat zijne nu in het licht gegeven ‘aanteekeningen, welligt nog lang zouden zijn terug gehouden, als niet het onlangs aanhangig Ontwerp van Wet tot regeling van het Muntstelsel in Nederlandsch Indië, hem aanleiding had gegeven tot het vermoeden, dat het welligt eenig nut kon hebben de aandacht te vestigen op dit gedeelte der muntgeschiedenis van Oost-Indië.’ - ‘Op een veld toch’ - voegt hij er bij - ‘waarbij ons land zoo groot belang heeft, en waar onze naijverige naburen zoo lang en in zoo velerlei opzigt, onze mededingers zijn geweest, is het niet onbelangrijk, zoo veel dit kan geschieden, na te gaan wat zij in het muntwezen gedaan, en hoe zij dat gedaan hebben.’ - Ziedaar het standpunt, waarop men zich plaatsen moet, om het geschrift met juistheid te kunnen beoordeelen.

Het verwondert ons niet dat de Schrijver zich, bij zijn

[p. 179]

onderzoek, zoo weinig bevredigd heeft gevonden. Er is, zoo ver wij ons herinneren, tot nog toe maar zeer weinig bekend van de geschiedenis van het Indische Muntwezen, onder de Nederlandsche Oost-Indische Compagnie. In het Eerste Deel, Eerste Stuk van de ‘Geschiedenis der Nederlanders in Indië’, van den Heer lauts, op bl. 105 en 106 vindt men iets over de muntsoorten, in den aanvang der 17^e eeuw uit Nederland naar Indië gezonden, en die Schrijver schijnt dus voornemens te zijn geweest om ook over het muntwezen te handelen; maar het werk schijnt niet te worden voortgezet.

Wij gelooven der zaak eene dienst te doen, wanneer wij onze lezers bekend maken met het gezegde van Prof. millies, dat hij: ‘niet alleen op de toegevendheid, maar ook op de inlichtingen en mededeelingen der lezers van zijne brochure, en van alle muntkundigen hoopt.’ Gewis zal elke minnaar van wetenschap hem gaarne behulpzaam willen zijn. Hij voegt er ook nog bij: ‘daar wij sedert lang ons bezig houden met een onderzoek naar de munten, door de inlandsche vorsten in de verschillende gedeelten van den Archipel uitgegeven, nemen wij hierbij tevens de vrijheid, allen die dergelijke of hun onbekende Indische munten mogten bezitten, vriendelijk te verzoeken ons daarvan wel inzage te willen verleenen.’ - Wij houden ons verzekerd, dat dit verzoek niet te vergeefs zal zijn geschied, en bevelen 't in de welwillendheid van allen die zulke munten in hunne verzamelingen van Oost-Indische zeldzaamheden bezitten.

Het plan door den Schrijver gevolgd, wordt op bl. 3 in dezer voege voorgesteld: ‘Bij de vermelding der Engelsche munten voor den Indischen Archipel, willen wij die naar de onderscheidene gedeelten van dien Archipel rangschikken, en zoo, naar de tijdsorde waarin de Engelschen hun gebied over die landen hebben uitgebreid, achtervolgens die van Sumatra, van Poelo Pinang, van Tana-Malaijoe en van Java beschouwen. Eenige korte historische aanduidingen over elk dier bezittingen, waarbij wij echter voor Java ons tot een enkele aanstipping over het tijdvak der Engelsche heerschappij moeten bepalen, zullen misschien sommigen niet ongevallig wezen, al mogten zij ook voor hen, die meer ervaren zijn in de geschiedenis van Oost-Indië, weinig nieuws behelzen.’ - Wij verzekeren echter, dat de meesten, ook van de ervarenen, vrij

[p. 180]

wat belangrijks zullen ontmoeten. - Naar die orde van behandeling volgen ook de platen met de munt-afbeeldingen. Betrekkelijk Sumatra vindt men er 15 op plaat I en nog twee op de volgende. Op plaat II zijn vijf afbeeldingen van munten voor Poelo-Pinang en drie voor Tanah-Malaijoe. Plaat III vertoont, met voor- en keerzijde, elf munten, die allen voor Java schijnen geslagen te zijn. - Wij moeten echter niet vergeten te zeggen, dat de eigenlijke muntbeschrijving eerst op bl. 77 aanvangt, en dat de historische herinneringen, door millies zoo nederig aanduidingen genoemd, tot dáár doorloopen.

Eene enkele aanmerking veroorlove ons de hooggeachte Schrijver. Op bl. 13 betreffende Benkoelen, wordt aan Sir th. st. raffles veel lofs toegezwaaid, als hadde, onder zijn bestuur, die Kolonie ‘eene beteekenis en bloei verkregen, gelijk zij nimmer te voren noch daarna gehad heeft.’ Wij kunnen met dien lof niet instemmen, daar de bloei van Benkoelen, naar óns inzien, slechts kunstmatig door raffles was opgevoerd. Ook de Generaal nahuys, gewis niet tegen raffles vooringenomen, maakt in zijne ‘Brieven over Benkoelen’ menige schaduwzijde van diens bestuur merkbaar. Raffles betaalde aan de planters, die op Benkoelen de Moluksche specerijen aankweekten, een prijs die 50 ten honderd te hoog was: en de bezitting Benkoelen kostte, in den tijd van raffles, niet minder dan een millioen Nederl. Guldens jaarlijks aan de Britsche O.I. Compagnie. Men oordeele derhalve! Over den ‘afkeer van de Hollanders’, zoo als Prof. millies-zelf het noemt, zullen wij niet spreken. Overal waar hij dat kon, vervolgde raffles de Nederlanders met zijnen haat.

Wij eindigen ons verslag, met de allezins juiste en behartigenswaardige aanbeveling op bl. 117: ‘Wat wij, naar het voetspoor der Engelschen, bovenal wenschelijk oordeelen, is doelmatigheid in het muntwezen, niet slechts in de keuze van den standpenning, maar ook bijzonder van den beeldenaar. De les daarin door de Engelschen gegeven; de genegenheid die zij daardoor bij den inlander hebben verworven; den invloed, dien zij, ook daardoor steeds in meerdere uitbreiding weten te verkrijgen: zij hadden voor Nederlandsch Indië niet verloren moeten gaan.’ - ‘Bij eene aanstaande regeling van het muntwezen in Nederlandsch Indie, schijnt het ons drin-

[p. 181]

gend noodig dat men met wijsheid zoeke de munt dier landen, met wier behoud onze welvaart zoo naauw verbonden is, ook doelmatig te doen zijn.’