Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1853

Woorden uit den Bijbel met anti-Jezuïtische en andere aanteekeningen; gevolgd door den tekst en de vertaling van het: Summarium Constitutionum, quoe ad spiritualem Jesuitarum institutionem pertinent, en der: reguloe communes societatis Jesu. Te Amsterdam, bij H. Höveker. 1852. In gr. 8vo. XXXII en 327 bl. f 1-50.

Een allerzonderlingst boek, waarmede wij onze lezers eenigermate bekend moeten maken, omdat het ons ter beoordeeling is toegezonden.

In de Voorrede noemt de Schrijver, die zijnen naam ver-

[p. 155]

zwijgt, zich een medezondaar, die, geloovig uitziende naar de zaligheid, welke in jezus christus is weggelegd, uit den Bijbel, de bron des eeuwigen levens, overvloedige vertroosting heeft geput. Hij betuigt een ‘voorstander te zijn van wezenlijke vooruitgang en verlichting’; maar desniettemin te verwerpen, wat er onder die leuze in de laatste jaren al gepredikt is. Daarover uitweidende, verklaart hij niet enkel het ongeloof, maar ook het driesche (sic!) bijgeloof der Pauselijke Kerk te moeten bestrijden, en raakt dan, naar aanleiding van eene brochure: de Jezuïten, in 1851 te Amsterdam verschenen, aan het verward bespreken van allerlei verschijnselen, die zich te dezen opzigte in onze dagen en vroeger hebben opgedaan, en vaart hevig uit tegen den Heer alberdingk thijm. Hij legt daarbij tevens eene niet gewone kennis van velerlei geschieden letterkundige bijzonderheden, tot de Jezuïten betrekkelijk, aan den dag; maar bekommert zich volstrekt niet over de orde en den zamenhang, waarin hij ze voordraagt, en mengt het een wonderbaar door het ander. Eindelijk karakteriseert hij het werk, hier aangeboden, en het doel, dat hij daarmede beoogt, maar raakt, sprekende over zijne ‘anti-Jezuïtische aanteekeningen’, al weder aan 't uitweiden over allerlei; ontschuldigt den scherpen toon, die daarin heerscht, en zegt: ‘welligt meer dan anderen in de gelegenheid te zijn geweest, om de woelingen en ongeregtigheden van de Jezuïten en hunne handlangers gade te slaan.’ Aan deze zeer breede Voorrede is eene korte inhoudsopgave toegevoegd.

En wat behelst nu dit lijvig boekdeel? De eigenlijke tekst, die daarvan echter slechts een klein gedeelte uitmaakt, levert een zonderling zamenstel van Bijbelplaatsen, die in doorloopende rede zijn aaneengeregen; nu en dan met een enkel woord van den Schrijver, ten behoeve van den zamenhang, daar tusschen. Soms is er ook iets uit de Apokryfe boeken ontleend. Hij beweert, dat die teksten ‘door die zamenvoeging hunnen oorspronkelijken zin niet verloren hebben, maar veeleer door onderling verband verduidelijkt worden.’ En meent nu, op grond daarvan, dat hier ‘geene vleeschelijke wijsheid’ wordt aangetroffen, maar ‘onvervalschte melk en vaste spijze, waarmede de heilbegeerige zijnen geestelijken honger en dorst overvloedig kan bevredigen.’ Wij geven hiervan eene en andere proeve en laten dan het oordeel over aan den verstandigen

[p. 156]

lezer. Van de Boeken des O. en N. Testaments wordt o.a. gezegd, dat zij zijn ‘de borsten der vertroostingen, jes. lxvi: 11’, waaruit de ‘redelijke en onvervalschte melk’ des Evangelies, 1 petr. ii: 2, gezogen wordt, ‘de balsem uit Gilead, jer. viii: 22, om te verbinden de gebrokenen van harte, jes. lxi: 1.’ Voor de leer der Drieëenheid worden niet slechts bijgebragt 1 joh. v: 7 en andere, maar ook Gen. i: 26, iii: 22, xi: 7, xx: 13, jos. xxiv: 19, jes. liv: 5, Exod. xv: 2, jes. vi: 3 enz. Ook de vóórbeschikking of praedestinatie wordt stelselmatig bewezen met plaatsen, meerendeels uit het O.T. en zelfs aan jezus sirach ontleend. En het geheele boek, dat de zedepligten zoowel als de geloofswaarheden behandelt, vertoont een bont mengsel van allerlei zaamgeraapte en uit hun verband gerukte Bijbelwoorden, die op den klank af worden aangehaald, zonder dat, op zeer enkele uitzonderingen na, eenige poging wordt aangewend, om ze te verklaren. Op zulk eene wijze kan men willekeurig de grootste dwaasheden met het schijnbaar gezag der Schrift bevestigen. Wij herinneren ons daarbij, hoe iemand daarvan eene geestige proeve gaf door te zeggen: ‘er staat geschreven: ‘judas ging heên en verworgde zich zelven’ en ‘gij dan, doe desgelijks!’ Reeds dit bewijst, hoe men langs dien weg heiligschennis pleegt en Gods Woord prijsgeeft aan ligtzinnige spotternij. Wanneer zal men toch ophouden, den kostelijken Bijbel door zulk een bedrijf te misbruiken en Hém smaadheid aan te doen, die dat onwaardeerbaar geschenk ons gaf, opdat wij er winste meê zouden doen voor onze zielen? Wanneer zal men leeren begrijpen, dat wij geroepen zijn, om dienstknechten te zijn niet der letter, maar des geestes? Van den Schrijver vreezen wij, dat hij niet ligt zal terugkeeren van zijnen schadelijken weg, waarop hij O. en N. Verbond, Wet en Evangelie, Gods Woord en H. Schrift dooreenhaspelt en vermengt. Maar och! mogt zijn voorbeeld anderen nog tijdig de oogen openen of hun tot waarschuwing verstrekken, opdat zij niet met hem van de waarheid afdwalen! Ons is het hier bij vernieuwing gebleken, dat de natuurlijke mensch de dingen niet verstaat, die des Geestes Gods zijn. Sapienti sat!

Aan den eigenlijken tekst nu, waarvan wij den inhoud eenigermate aangeduid hebben, zijn velerlei breedvoerige, klein gedrukte aanteekeningen toegevoegd, soms van eenige blad-

[p. 157]

zijden lang en meerendeels van anti-Jezuïtischen inhoud. Zij bevatten velerlei uittreksels uit Jezuïtische geschriften, die zoowel in het Latijn als, vertaald, in het Hollandsch worden medegedeeld, en soms bijzonderheden bevatten, die in onze dagen wel mogen herinnerd worden. Wij hebben hier 's mans belezenheid weder bewonderd, maar tevens ruime stof gevonden, om ons te verbazen over de verwarde zamenvoeging van allerlei. Het boek is daardoor, meenen wij, onbruikbaar geworden, en weinigen zullen genegen zijn, zich de moeite te getroosten om er het goede en bruikbare, dat zelden op zijne plaats staat, uit op te visschen. Hoe is het mogelijk, vroegen wij gedurig ons-zelven, dat iemand zulk een amalgama van vreemdsoortige bestanddeelen bijeenbrengen en voor de drukpers bestemmen, en daarvoor een uitgever vinden kan. Een Godgeleerden ware dat, onzes inziens, volstrekt onmogelijk. Wij meenen hier het geschrift voor ons te hebben van een orthodoxen, anti-Jezuïtischen Jurist, zoo als er in onze dagen hier en daar gevonden worden.

Ten slotte één verzoek. Indien iemand meenen mogt, dat wij, door vóóringenomenheid misleid, te sterk gesproken en te ongunstig geoordeeld hebben, hij schaffe het boek zich aan en wijze ons te regt!

s.