Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1853

Onze Vader, die in de hemelen zijt! Het gebed des Heeren bewerkt voor de gemeente, door H. Heemskerk, Theol. Doct. Te Haarlem, bij A.C. Kruseman. 1852. In gr. 8vo. 158 bl. f 1-70.

Het was eene regt gelukkige gedachte van den Eerw. heemskerk, Predikant bij de Remonstrantsch-Gereformeerde Gemeente te Amsterdam, om het gebed des Heeren, ‘dat dierbaar kleinood Zijner belijders’ - gelijk hij het noemt - ‘door alle eeuwen hoog gewaardeerd en nog door vele Christenen bij voorkeur gebezigd’, in eenige winteravondbeurten, die hij te vervullen had, opzettelijk te behandelen. Bekend is het, dat de Hervormde Predikant tot die behandeling, volgens den

[p. 111]

leiddraad van den Heidelbergschen Catechismus, geregeld geroepen wordt. Vandaar, dat dit verheven en belangrijk onderwerp in de gewone zamenkomsten der gemeente niet dan hoogst zelden, en bij wijze van uitzondering, ter sprake wordt gebragt. De Remonstrantsche leeraar, tot geene zoogenaamde Catechismus-prediking verpligt, was daardoor te vrijer in zijne keuze. En zoozeer wij het goedkeuren, dat zij zich op het genoemde onderwerp gevestigd heeft, even zoozeer verblijdt het ons, dat hij, daartoe aangezocht, besloten heeft tot de uitgave zijner leerredenen. Onze stichtelijke literatuur is daardoor met een geschrift verrijkt geworden, dat niet slechts door zijnen uiterlijken vorm en geheel zijne uitvoering zich aanbeveelt, maar ook van wege zijnen zuiver Evangelischen inhoud en regt Christelijke strekking in veler handen verdient te komen.

Het zijn negen leerredenen, die ons hier worden aangeboden. In de eerste gaat eene inleiding vooraf, waarin gehandeld wordt over de aanleiding, de bron, het gebruik en de waarde van het volmaakte gebed. De tweede handelt over den aanhef en ontwikkelt, hoe hij is en wat hij onderstelt. De derde beschouwt de bede: uw naam worde geheiligd! als bede, als éérste bede van het Onze Vader, als ónze eerste bede. De Inhoud zoowel als de eisch der daaraanvolgende: uw Koningrijk kome! wordt overwogen in de vierde. De zin der bede, hare plaats in het Onze Vader, en hare kracht in de vijfde. De beteekenis, de uitnemende gepastheid van en de noodwendige vereischten tot de vierde bede in de zesde. In de zevende wordt de vijfde bede uitvoerig verklaard en de gemeente opgewekt, om haar regt te bidden. In de achtste wordt de ware zin en beteekenis der laatste bede opgegeven en aangewezen, hoe zij uit het vorig bidden ontstaat, de overige beden verzekert en het geheele gebed volmaakt. De negende, eindelijk, onderzoekt het slot des gebeds en wendt het aan tot besluit van de reeks der overdenkingen, die voorafgaan.

Hebben wij hiermede in het algemeen den inhoud dezer leerredenen vermeld, wij zouden door de meer uitvoerige opgave der plannen het bewijs kunnen leveren, hoezeer de vorm met zorg behartigd is. Soms vonden wij daarin iets verrassends en zeer vernuftigs. Zoo worden b.v. de gezindheden, waarmede wij onzen Vader, die in de hemelen is, moeten aan-

[p. 112]

roepen, uitgedrukt in deze drie woorden: kinderzin, broederzin, hemelzin. En altijd kwam ons, op zeer zeldzame uitzondering ha, de orde van behandeling en wijze van ontwikkeling geleidelijk, eenvoudig, doelmatig voor, zonder dat er jagt gemaakt is op effect. Maar liever dan hierover uit te weiden, geven wij de verzekering, dat de inhoud zich door heldere denkwijze, zuivere begrippen, heiligen ernst en praktikale strekking gunstig onderscheidt. Wij vinden hier zoo min het oppervlakkige, dat aan het vroegere rationalisme eigen was, als het duistere en onbestemde, dat het latere mysticisme, ook in onze dagen, kenmerkt. Aan het regt verstand van elke bede wordt de eerste zorg besteed. Zonder omhaal van geleerdheid worden ook hier en daar verschillende gevoelens vermeld. En de opvatting, die de voorkeur verdient, wordt doorgaans met overtuigende redenen bekleed. Hetgeen alzoo duidelijk geworden is, wordt nuttig aangewend en toegepast op hart en leven. En gelijk de taal gekuischt is, zoo is de toon, hier aangeslagen, die des geloofs en der liefde, die beurtelings bestraft en waarschuwt, vertroost en opwekt, en krachtig dringt tot een leven des gebeds in gemeenschap met christus, den Heer. Er is geen twijfel aan, of deze leerredenen, te Amsterdam met nut en stichting gehoord, zullen ook, thans in den vorm van een godsdienstig huisboek in ruimeren kring verspreid, onder hooger zegen winste doen voor het Koningrijk Gods.

Aanmerkingen hebben wij niet, of het moest zijn, dat de volzinnen over het algemeen ál te kort zijn en de stijl daardoor die lenigheid en ronding, die volheid en gemakkelijkheid mist, waarop wij prijs stellen. Op den predikstoel, bij de openlijke voordragt, moge zulk een style coupé, matig gebruikt, aanbeveling verdienen; bij lezing komt hij ons minder behagelijk en daarom niet navolgingswaardig voor, zonder dat wij daarom het hinderlijk gebrek, dat daar tegenover staat, van langwijligheid en gerektheid der volzinnen in bescherming zouden willen nemen. Maar wij mogen niet vergeten, dat wij hier leerredenen voor ons hebben. En daarmede vervalt deze aanmerking grootendeels.

Hoe gaarne gaven wij nu nog eene en andere proeve van den inhoud. Wij zouden dan wijzen op hetgeen hier bl. 8 gezegd wordt over den oorsprong van het gebed des Heeren, in hoeverre namelijk onze Heiland Zijn voorschrift aan bestaande

[p. 113]

Jòodsche gebeden zou ontleend hebben; op het veelzijdig en gepast gebruik, bl. 101 en volgg., gemaakt van de vierde bede, om op te wekken tot eigene werkzaamheid, blanke eerlijkheid, dankbare tevredenheid en volkomen vertrouwen op God; op hetgeen bl. 113, 114 voorkomt over de vergeving onzer schulden bij God, en daarna bl. 115 over het toevoegsel: gelijk ook wij vergeven; op de verklaring, bl. 132, van den boozen, die wij om hare juistheid en schriftmatigheid toejuichen, en op de behandeling van het slot des gebeds. Maar wij mogen niet te uitvoerig worden en vergenoegen ons daarom met de enkele mededeeling der keurige woorden, waarmede het gebed des Heeren, bl. 17, wordt voorgesteld ‘als een gemeengoed der gansche Christenheid, de band, die alle geloovigen van alle tijden vereenigt. De Kerk van jezus’ - zoo lezen wij - ‘heeft reeds achttien eeuwen op aarde bestaan. Maar één band omstrengelt het geslacht van Christenbroeders: 't is het gebed des Heeren, dat door alle eeuwen uit éénen mond met éénen zin ten hemel stijgt. De Kerk van jezus is wijd verspreid over de gansche aarde. Maar één band houdt het groote huisgezin van Gods kinderen zamen: 't is het gebed des Heeren, dat aan alle plaatsen over den ganschen aardbodem wordt gehoord. De Kerk van jezus is jammerlijk verscheurd en verdeeld op aarde. Maar nog één band verbroedert alle geesten: 't is het gebed in jezus naam, het gebed des Heeren, waarin allen zich verzamelen voor den troon van God. In dat gebed stemmen alle harten en zinnen zamen. Voor de gescheiden belijders is dit het formulier van éénigheid. Gij bidt: Onze Vader! uw Roomschgezinde broeder bidt het ook: zult gij hem dan de broederhand in christus weigeren? Gij vindt uwe hoogste en heerlijkste goederen neêrgelegd in dat volmaakte gebed: zoo gelooft en erkent ook uw medechristen, en hoeverre in begrippen van u verwijderd, in den gebede staat hij naast u voor God. Ons, is het woord waarmede wij in jezus naam tot den Vader naderen: en met dat woord omvatten wij al de broeders en elk, die Christen heet. In den gebede zijn allen één. En één in den geest des gebeds, worden allen meer en meer in den geest der liefde eenig, zullen allen ten laatste in den geest des geloofs vereenigd zijn.’

Amen! zeggen wij, die, ofschoon bij eene andere afdeeling der

[p. 114]

Christenheid, dan de Heer heemskerk, werkzaam, met hem belijden ééne, heilige, algemeene Christelijke Kerk en de gemeenschap der heiligen.