Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1853

M.D. Teenstra. Beknopte Beschrijving van de Nederlandsche Overzeesche Bezittingen voor beschaafde lezers uit alle standen, uit de beste bronnen en eigen ervaring in Oost- en West-Indiën geput. 13de en 14de Aflevering. Te Groningen, bij J. Oomkens, J.zoon. 1852. In kl. 8vo.; van bl. 953 tot 1104. f 1-20.

Wij geven nu met genoegen verslag van de laatste Afleveringen. Van de 11^e en 12^e Afleveringen is reeds gesproken in N^o. XVI van den laatstvorigen Jaargang.

Het nader overzigt van den staat en het beheer onzer Overzeesche bezittingen, waarvan wij in ons vorig verslag met een enkel woord hebben melding gemaakt, beslaat hier nog ruim 30 bladzijden. Daarop volgt:

Tabel K. ‘Het tegenwoordig personeel van hoofd-ambtena-

[p. 84]

ren, waarin het een en ander over de gebeurtenissen van 1848 en sedert, ook ten opzigte van de Ministers welke elkander, gedurende dat korte tijdsverloop, hebben opgevolgd. Voor het overige moet deze tabel met de onmiddellijk voorafgaande dienen tot een vervolg op de geschiedenis onzer Koloniën.’

Tabel L. ‘Korte Kronijk of tijdrekenkundige tafel der voornaamste gebeurtenissen in, of met betrekking tot onze Overzeesche Bezittingen, voor en na den aanvang van het jaar 1848.’ - Waartoe deze laatste woorden dienen, begrijpen wij niet; dewijl de kronijk reeds een aanvang neemt met het jaartal 1411. Beter zou het geweest zijn te zeggen: ‘tot aan het jaar 1848. Met dat jaar toch heeft de behandeling eene grootere uitvoerigheid, waarom dan ook dit gedeelte door den Schrijver als eene nieuwe Tabel had kunnen worden opgegegeven. Het voert ten opschrift: ‘Chronologie der staatkundige en andere gebeurtenissen; vooral die in Nederland en in de Nederl. Overzeesche Bezittingen, sedert den aanvang van het jaar 1848, tot op het bestuur van den Gouverneur-Generaal duymaar van twist, tot in het begin van 1852 plaats gehad hebben.’ Deze opgave is al wederom onnaauwkeurig, want de woorden: ‘tot op het bestuur van den Gouverneur-Generaal duymaar van twist’, zijn er te veel en hadden behooren uitgeligt te worden, daar die Landvoogd op den 12^den Mei 1851 uit handen van zijnen voorganger het Oppergezag heeft overgenomen, en de Chronologie met der daad nog een paar gebeurtenissen van het tegenwoordige jaar vermeldt.

Tabel M. ‘Oorsprong der Nederlandsche vlag.’ - Wat dit stuk hier moet uitrigten, is ons niet duidelijk, tenzij de Heer teenstra 't misschien om de aardigheid heeft geplaatst.

Tabel N. ‘De Landmail of Indische overlandpost voor reizigers.’ - Waren in de ‘Errata’ op bl. 1060 alle drukfeilen opgenomen: die in de ‘Aanteekeningen’ verspreid worden aangetroffen, dan had de Schrijver er eenige bladzijden meê kunnen vullen. Nu zijn slechts eenige weinige feilen als zoodanig opgeteekend.

De ‘Bladwijzer of 't Alphabetische Register, van in dit werk behandelde personen, plaatsen en voortbrengselen’, en eene inhoudsopgave van 4 bladzijden besluiten het geheel. - In een boekwerk, van een duizendtal bladzijden, waarin zoo vele personen en zaken vermeld zijn, is een bladwijzer on-

[p. 85]

misbaar. In het belang der lezers danken wij daarom den Schrijver voor den zoo uitvoerigen bladwijzer, die 40 bladzijden beslaat, ieder van twee kolommen, digt gedrukt. Daaruit kan men besluiten tot de menigte van behandelde personen, plaatsen en voortbrengselen in deze Beknopte Beschrijving. - Het is jammer dat de Heer teenstra er niet tevens op bedacht is geweest om de in het werk aangehaalde geschriften in den Bladwijzer te vermelden, of, nog liever, daarvan eene afzonderlijke Tabel te vormen. Deze belangrijke litteratuur, die òf chronologisch òf alphabetisch hadde kunnen ingerigt worden, zou voor menigeen de waarde van het werk niet weinig hebben verhoogd.

Van de kustvaart in Indië vernemen wij op bl. 953, dat ze evenzeer als de groote vaart ‘sterk toenemende’ is. In 1830 telde men 184 kustvaartuigen, metende 18,625 lasten, en in 1845, 246 kustvaartuigen met 22,670 last. Wanneer wij het verschil tusschen de scheepsruimte in aanmerking nemen, weten wij niet of wij ons met het gevoelen van teenstra kunnen vereenigen, zijnde in 15 jaren maar met 4000 last toegenomen, en wel 15 jaren waarin de ontwikkeling van den landbouw op Java verbazend is geweest. - Waarom de kustvaart ‘grootendeels in handen van Chinezen en Arabieren is’, wordt niet vermeld. Zouden locale redenen daarvan de oorzaak zijn? In 1845 behoorde maar een-vijfde gedeelte dier bodems aan Europeanen. - Had er tot verdere vergelijking, door den Schrijver geene opgave over het jaar 1850 kunnen bijgevoegd worden?

Bij het ‘personeel der tegenwoordige ambtenaren’, valt ons oog op bl. 995: ‘tegenwoordige predikanten en hunne standplaatsen.’ Voor Batavia worden genoemd 3 predikanten; daarbij is overgeslagen Ds. buddingh, destijds met verlof in Europa. Dien mede tellende krijgen wij op Java elf predikanten, en nog vijf te Padang, Makasser, Ambon en Banda, dus in alles 16. Onvervulde plaatsen te Riouw Hila (op Amboina), Saparoea, en van den reizenden predikant, bestemd voor Borneo, Benkoelen en ‘andere onverzorgde plaatsen.’ Het is zeer treurig, wanneer men nagaat dat er, op een getal van slechts twintig predikantsplaatsen, te gelijker tijd vier vacatures waren. Welke kunnen daarvan de redenen zijn? Aanvragen om plaatsing in Indië zijn er steeds bij het Ministerie van Koloniën in overvloed,

[p. 86]

al ware het enkel van wege de aanzienlijke bezoldingen en andere voordeelen. - Gaat men den uitgebreiden werkkring der Predikanten na, dan immers is het getal van 20 veel te gering, al zij het ook dat één Zendeling op Ternata en één te Menado, ook zoo wij meenen één te Koepang, de predikantsplaats waarneemt. Het ontoereikende van dat getal springt nog meer in het oog, wanneer men, ingevolge de statistieke opgaaf van bl. 699, ontwaart, dat een getal van 800 R.-Katholijken, acht geestelijken heeft, terwijl meer dan 146,000 Protestanten worden overgelaten aan een getal van niet meer dan twintig Predikanten! - Is dit aan de Protestanten in Indië zelf te wijten? Wij kunnen dat moeijelijk gelooven. - Moest er niet nog minstens, behalve op verschillende punten van Java, in de dringende behoefte voorzien worden door de plaatsing van één Predikant op Madura, één op de Noordwestkust van Sumatra, één te Palembang, één te Banka, één te Banjermassing, en één te Pontimak? Doch wij dwalen af. Het gewigt der zaak heeft ons medegesleept.

De ‘tractementen der hoofd-ambtenaren in Indië’, zal de lezer met genoegen inzien op bl. 1000 en 1001. Edoch men verbeelde zich niet dat daar ál de inkomsten dier ambtenaren zijn opgegeven. Er zijn er velen die uit dezen of genen hoofde nog zóó veel genieten dat zij hun tractement verdubbelen.

In de ‘korte Kronijk’ ontmoeten wij een aantal zaken, die, onzes inziens, in eene Beschrijving van Nederlands Overzeesche Bezittingen, niet te pas komen. Waartoe die Koningen van Engeland, Frankrijk, Spanje enz.? Waartoe de uitvinding der zak-uurwerken, van het spinnewiel, de duikerklok en dergelijke? Op zich-zelven genomen zijn die vermeldingen zeer wetenswaardig, doch niet te dezer plaatse.

Hoe dit zij: dank zij den Heer teenstra voor eenen arbeid, die veel wetenswaardigs behelst, en voor velen eene nuttige handleiding zal wezen.