Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1853

De Nederlanden onder Koning Philips II. Naar het Fransch van Ad. Borgnet, Hoogleeraar te Luik. Met toelichtende en uitbreidende Aanteekeningen en Bijlagen. Te Amsterdam, bij F. Muller. In gr. 8vo. XIV en 316 bl. f 3-30.

Er is in langen tijd geen werk over het belangrijkste gedeelte van de geschiedenis der Nederlanden uitgekomen, dat zoo zeer de aandacht verdient als dat hetwelk wij thans aankondigen. Hoewel door een Luikschen Hoogleeraar geschreven, onderscheidt het zich evenzeer door eene groote mate van onpartijdigheid, als door een verstandig gebruik der bronnen, door eene kernachtige voorstelling der feiten, en door een bevalligen stijl. Sedert van der vynckt's Troubles des Pays-bas en schiller's Abfall der Niederlände, is buiten Noord-Nederland geen zoo grondig bewerkt geschiedkundig tafereel van de regering van philips II, over de Nederlanden uitgekomen, en het overtreft beiden, vermits de Schrijver eene menigte van vroeger onbekende officiëele stukken en geheime correspondentiën heeft kunnen raadplegen, waardoor men hier vele zaken en omstandigheden anders vindt voorgesteld of nader toegelicht. De Heer j. van vloten heeft door de vertaling van dit werk, en door de vele belangrijke Aanteekeningen, waarmede hij haar verrijkt heeft, aan zijne landgenooten eene zeer groote dienst bewezen. Wij zijn 't volkomen met hem eens, dat er voor den Nederlander geen gewigtiger tijdvak bestaat, dan dat waarin het zijne vrijheid en zelfstandigheid verkregen heeft, en dat het van veel belang is, dit nu te behandelen, nu er, door het bekend worden van schatten van schrifturen, vroeger onder het stof der archieven bedolven, zoo veel nieuws daarover te leeren, en aan oude gevoelens daaromtrent zoo veel te wijzigen is.

De onpartijdige Geschiedschrijver kan inderdaad het tijdvak der regering van philips II nu met grondige kennis van zaken behandelen, en het boek van den Heer borgnet, hoe klein van omvang en hoe beknopt ook, is, in dien zin, het

[p. 29]

eerste, waarin men hetzelve beschreven vindt bij het licht van de meesten der nieuwe bescheiden.

In de twee jaren, sedert de uitgaaf van het oorspronkelijke werk verloopen, heeft de geschiedkundige navorsching niet stil gestaan, maar voortdurend gewigtige nieuwe oorspronkelijke stukken aan den dag gebragt. Borgnet heeft geen gebruik kunnen maken van het 2^de Deel van de Correspondance de philippe II; ook niet van het 2^de en 3^de Deel van die van willem den Zwijger, beiden door den Heer gachard uitgegeven, en die de Archives de la Maison d'orange-nassau zoo belangrijk aanvullen. Ook waren hem onze Vaderlandsche Schrijvers, zooals de jonge, broes, van der kemp, bakhuizen van den brink (over brederode) beijerman (over leicester) niet bekend. De verdienstelijke Vertaler heeft van deze hulpbronnen, in zijne Aanteekeningen met veel oordeel gebruik gemaakt, zoodat zijne vertaling nog ver boven het oorspronkelijke werk is te schatten. Hierin zijn hem zelfs de vergeten brieven van den ouden Leidschen Hoogleeraar bonaventura vulcanius te stade gekomen. Gelijk de Heer van vloten zijn voorberigt, zoo kunnen ook wij deze aankondiging niet eindigen, zonder een trouwhartig woord tot onze landgenooten van de Roomsche belijdenis, die, althans ten deele, zich op een vijandig standpunt tegenover Nederlands bevrijders van het Spaansche juk hebben geplaatst, en, openlijk en, in het geheim, hen allen, doch voornamelijk den grondlegger van onze onafhankelijkheid, willem I, pogen in minachting te brengen. Wij zeggen met hem, dat de afscheiding van Spanje geene vijandelijke gezindheid tegen Rome en zijne kerkleer insloot, maar een betamelijke zucht voor godsdienstige vrijheid, zooals die nog heden hier te lande aan niemand ontzegd wordt, en waarvan dus alle gezindheden de heilrijke vruchten genieten. Waarlijk de vaderen te miskennen en te lasteren is beneden de waarde van den Nederlander, beneden de waarde van den beschaafden, door blind vooroordeel niet verbijsterden mensch. Wij noodigen onze dwalende landgenooten uit, om dit werk te lezen; als zij 't doen aandachtig, met naauwgezetheid en onpartijdigheid zullen zij anders over de zaak denken, en onverdeelde achting schenken aan hen, die zij nu zoo scheef en eenzijdig beoordeelen. Zulk eene lezing van het werk der Heeren borgnet en van vloten zal ook hén overtuigen, dat

[p. 30]

onzen voorzaten niets anders overbleef, dan zich tegen de dwinglandij en godsdienstige vervolging te verzetten, of het land te verlaten; en dat de Prins van oranje, door de Voorzienigheid tot hunne redding bestemd, zijne eeuw zoo ver vooruit was, dat hij eene verdraagzaamheid wilde invoeren, grooter dan waarvoor zelfs onze tijd, helaas, nog geschikt is. Mogen dan Roomschen en Onroomschen, bij het graf van dien grooten martelaar voor burger- en godsdienstvrijheid, bij het graf van den edelen, verlichten willem den Zwijger - elkander de broederhand reiken! - Dat geve God! - Maar hetzij dit al of niet gebeure, zoo veel is zeker, dat er in dit doorwrochte werk, hetwelk in elk Nederlands huisgezin behoort gevonden te worden, een nieuw gedenkstuk is opgerigt voor den roem onzer vaderen, voor hun geduld en volharding, en voor hunnen afkeer van oproer en geweld.

b.