Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1852

Rembrandt.

Si la peinture n'eût existé, rembrandt l'aurait inventée.
a. baron.

Vóór dat deze vlugtige regelen de pers kunnen verlaten, zal het groote Nederlandsche schildersfeest, bij de onthulling van het standbeeld van den éénigen rembrandt, reeds tot de geschiedenis behooren. Wij kunnen evenwel den lust niet onderdrukken om een paar invallende gedachten omtrent den grooten meester op te schrijven, wiens geschiedenis tot aan het einde toe naar zijne eigene schilderstukken gelijkt, door het effect van licht en donker waarvan zij vol is.

Paul rembrandt harmensz., de zoon van een korenmolenaar tusschen Leijerdorp en Koukerk aan den Rijn, zag op den vaderlijken molen het eerste levenslicht op den 15^den Junij 1606. Naar de ligging van dien molen heet hij rembrandt van rijn. Van zijne jeugd en opvoeding is weinig bekend; maar zij zullen wel geweest zijn gelijk die van andere molenaarskinderen. De jonge rembrandt zal een goed gedeelte van zijne kindschheid op den maalzolder hebben gesleten; eerst spelende en later zijnen vader helpende. Dikwerf zal hij ook met de kar zijn medegegaan, om 't graan bij de bakkers en boeren te halen, of 't meel dat hun toekwam te huis te bezorgen. Voor de hoersche klanten zijns vaders zal hij dus eerst ‘'t jongetje van den molenaar’ zijn geweest, en later ‘de molenaarsjongen’ zijn geworden. Dit laatste vooral toen hij, na op de dorpschool in 't lezen en schrijven en den regel van drieën te hebben uitgemunt, door zijnen vader, dien 't wèl ging, op de Latijnsche school te Leyden werd gedaan. Over dat hoogvliegen zullen de buren de hoofden wel met wangunst en afkeuring bij elkander hebben gestoken. - Maar hoe zouden die goede menschen nu staan te kijken, als zij, na twee honderd jaren slapens, uit hunne graven eens konden opstaan, om onze standbeelden te zien, en dan bij 't laatst onthulde

[p. 311]

vernamen, dat 't het beeld is van rembrandt, van den molenaar harmens' zijn jongen, die hun zoo dikwijls de zakken meel heeft te huis gebragt. Dat zouden ze onmogelijk kunnen gelooven! En die 't geloofden zouden in hunne eenvoudigheid toch zeker met verbazing uitroepen: ‘Wel, Heere! Heere! hoe of de jongen daartoe gekomen is!’

Dit mag ook wel een wonder heeten. Dat harmens niet wèl deed met zijn zoon naar de Latijnsche school te sturen, daarin hebben de menschen gelijk gehad; want er was lust noch geschiktheid in hem om een geleerde te worden. Maar de Natuur en het Lot hadden zich met elkander verstaan om den knaap te vormen tot een man, die 't Hoofd zijn zou van de Hollandsche schilderschool. Daartoe had de Natuur hem toegerust met het gevoel en genie van een shakespeare in het rijk des lichts en der kleuren, en had het Lot hem op dien molen doen geboren worden. Welk een geluk voor iemand van zijnen aanleg, om, van der jeugd af, dag aan dag, als gebonden te zijn aan eene werkplaats vanwaar het oog een onbelemmerd algezigt heeft op de omliggende streek! Hoe dikwijls zal de knaap met vorschende blikken den omloop, als de molen er een gehad heeft, zijn rondgegaan, of naar de kap zijn geklommen, om dat algezigt in volheid te genieten, en hoe moet dat op zijne ziel gewerkt, en den kring zijner inzigten verruimd hebben! Maar ook het inwendige van den ruimen maalzolder, waar 't nooit volkomen dag is: waar de invallende lichten van kleine, tegenover elkander staande vensters, in het midden der raadselachtige schemering elkander ontmoeten, en kruisen, en den vloer en de voorwerpen als betwisten. In zulk een atelier valt op ieder nieuw uur van elken nieuwen dag wat nieuws te leeren. En wij gelooven ook gaarne de overlevering, dat het lot hem geheel op den weg geholpen heeft, met eene kleine spleet of opening in de molenbekleeding, door welke het zonnelicht naar binnen schitterde, en op de omringende voorwerpen een toon wierp, die hem denkbeeld en inzigt gaf van 't effect eener zoo schitterende zamentrekking van licht. Wij zien in onze verbeelding den uitverkoren meester in dien molen zitten, zonder welken hij nooit rembrandt zou geworden zijn, en gevoelen 't verband tusschen die plaats en de plaats hem nu gegeven door de bewondering des volks. Er liggen twee honderd dertig jaren daar tusschen; doch voor de verbeelding zijn zij maar een oogenblik, niet langer dan noodig is voor rembrandt om aan den Rijn zijn molenaarspak af

[p. 312]

te werpen, met zijn penseel de hem geopenbaarde geheimenis te verzinnelijken, en als vereeuwigd Kunstenaar aan den Amstel op het metalen voetstuk te stappen.

Arme, groote rembrandt!

Hoe hebben menschen, naast hem en nà hem, er den grooten meester voor doen boeten, dat de Natuur en 't Lot hem tot iets zóó zelfstandigs, zóó éénigs hadden gevormd, en hij hunne inspraak begreep, en zijne roeping volbragt! - O, ‘die eigendommelijkheid - die stempel van grootheid, aan niemand ontleend en door niemand na te volgen!’ - Miskenning, wangunst, laster vergalden zijn genot, benadeelden zijne eer en bedierven zijn loon. Er staat wel geschreven, dat hij vrienden had, en zijn werk gezocht was: maar zijne vrienden waren van geen goed allooi, en zijn werk bragt hem niet bijster veel in de beurs. - Bij den dood zijner vrouw, in 1642, werd de gemeenschappelijke boedel op f 40,750 geschat; maar 't geen zij had aangebragt (vermoedelijk meer dan f 15000. -), en wat zijne ouders hem hadden nagelaten, was dáárin begrepen. In weerwil van zijn klein gezin, en eenvoudige levenswijze, en van 't leergeld zijner talrijke leerlingen, en van eene werkzaamheid zonder wedergade, kan hij dus in een 20 jaren maar omstreeks f 20,000. - hebben overgegaard. Blakend van kunstgevoel had hij zijn overwinst aan kunst, en voor hem nuttige oud- en zeldzaamheden besteed - en hoe raakte hij alles weder kwijt? De ziel des grooten mans moet bij 't geregtelijk verkoopen zijner bezittingen voor spotprijs, en bij 't scheiden van zoo vele dierbare voorwerpen onbeschrijfelijk veel hebben geleden. De rijke Burgemeester witsen was zijn crediteur; de rijke six, behuwdzoon van den rijken Burgemeester tulp was zijn vriend, en toch werd hij insolvent, en zijn boedel en kunstverzameling voor spotgeld verkocht! - En dat geheurde in 1656 en 1657, toen de weelde te Amsterdam zóó verkwistend was, dat er eerst onlangs de overdaad in bruiloften en maaltijden bij eene Keure was beperkt geworden!! - Hoe gelukkig ware rembrandt-zelf door den tijdgenoot te maken geweest, in die treurige dagen, met maar één tiende gedeelte van 't geen de dankbare nakomeling nu voor zijn standbeeld heeft uitgegeven! - Jammer, helaas, dat door die erkentelijkheid van het nageslacht de onbarmhartigheid van den voorzaat niet geheel is uit te wisschen; maar jammer vooral, dat rembrandt niet terug kan komen, om zelf ten minsten óók eenig genot te hebben van zijn nu vereeuwigden roem!