Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1852

Voorname Kasteelen in Nederland. Voor jonge lieden bewerkt door Mr. J. van Lennep en W.J. Hofdijk. Met Platen en Kaarten. 1ste-4de Aflev. Te Amsterdam, bij G.W. Tielkemeijer. 1852. In gr. 8vo. 125 bl. De prijs van elke Aflevering is f :-60.

De tijd der kasteelen is voorbij. Ook in ons Vaderland heeft het oude Ridderwezen reeds lang opgehouden te bestaan. Die poëzij der middeleeuwen is voor het proza van den vooruitgang geweken. Elke eeuw heeft haar eigen karakter en hare licht- en schaduwzijde. De middeleeuwen zijn het tijdperk van gelooven geweest; onze tijd wil weten. De middeleeuwen zochten roem in oorlogsbedrijven, de onze in wetenschappelijk denken. In de middeleeuwen blonk de krijgskunst en het breede krijgszwaard, de onze wordt bewogen door de Nijverheid en de werktuigkunde. Zullen wij ruilen met het voorgeslacht? Ongerijmde vraag! Men kan niet te gelijk

[p. 696]

vooruit en achteruit gaan. Wie is in staat den loop der zon te veranderen? Maar 't is eene andere vraag, of wij 't regt aan onze zijde hebben, als wij de vorige dagen verachten en verguizen. Verachten is gemakkelijk; doch in 't miskennen steekt geene verdienste. De grootheid en het goede, dat wij geërfd hebben, liggen niet in de bouwvallen van vroegeren tijd, maar in 't geen het voorgeslacht gevoeld, gedacht en gedaan heeft. Zonder hun loftrompet te willen steken, hebben wij eerbied voor hen, die, in eenzame cellen, zonder de hulpmiddelen welke onzen tijd zoo ruim ter dienste staan, de ingewikkeldste vraagstukken onderzochten, bepaalden en beantwoordden; die dáár op hunnen leerstoel stonden met schatten van kennis toegerust, als ware de rijke mijn eener geheele boekerij in hun brein besloten. Wij bewonderen de helden, zoo krachtig, fier en stout, die, ontvlamd en bezield door godsdienst, moed en liefde, de zedeloosheid bestreden, de onschuld verdedigden, en de vrouw verheerlijkten.

De middeleeuwen hadden behoefte aan monniken en ridders, om de volksontwikkeling te bevorderen; - wij kunnen hen ontberen, maar bewaren wij het goede dat zij te weeg bragten! Zij hebben aan hunne bestemming voldaan, in weerwil van hunne gebreken, die voor een gedeelte te wijten zijn aan den toestand waarin zij leefden, en aan de middelen die zij moesten aanwenden om zich te handhaven. - Maar wat zijne bestemming bereikt heeft, sterft weg of overleeft zich-zelven. Het laatste zien wij in de ridders, het eerste in de kasteelen en burgten, hunne voormalige woonplaatsen.

Het zou ondankbaar zijn de bedrijven van het voorgeslacht moedwillig aan de vergetelheid prijs te willen geven. De stift der historie, het penseel en de teekenpen, en het genie der poëzij bewaren ons voor die blaam. Ook de Heeren van lennep en hofdijk maken die allen met talent aan de waardeering van het voorgeslacht op nieuw dienstbaar. Zij hebben zich vereenigd tot een werk, dat, als 't door hen met blijvende zorg be-

[p. 697]

handeld wordt, even nuttig als fraai mag heeten. Het is: bij afbeeldingen van de voornaamste kasteelen in ons Vaderland, ter dienste van jonge lieden, in proza en poëzij, de geschiedenis te beschrijven en te bezingen van de geslachten, die er in geleefd, genoten en gewerkt hebben; 't zij goed of kwaad. Dat werk zal in twaalf Afleveringen kompleet zijn.

Te oordeelen naar de eerste Afleveringen, die voor ons liggen, ontvangt men hier eene kastelen-geschiedenis voor jonge lieden, zoo als b.v. van der palms Bijbel voor de jeugd een boek voor jonge lieden is. Niet dat wij het werk voor den jeugdigen leeftijd ongeschikt achten; dit zij verre: wij willen alleen zeggen, dat bejaarden en jongen het werk met evenveel genoegen en vrucht zullen lezen. Bovendien, als men ziet dat jonge lieden van zestien tot twintig jaren een toon voeren als waren zij grijsaards - die men óók al onder de jeugd ontmoet - dan wordt het moeijelijk te weten, wie nog voor jonge lieden moeten gehouden worden. Wij, die stellig zeker tot de bedaagde lieden behooren, hebben de vier verschenen Afleveringen met groot en toenemend genoegen gelezen.

De Inleiding schetst: het ontstaan der burgten en kasteelen in onze gewesten; hunne gedaante en gesteldheid in het algemeen; hunne verdedigingsmiddelen bij belegering vóór de algemeene invoering van het buskruid; en ook de dagelijksche levenswijze der kasteelbewoners. Dit alles wordt beknopt, eenvoudig en bevattelijk voorgesteld, en door afbeeldingen en platte gronden opgehelderd.

Elke Aflevering bevat de plaat van een kasteel, uitmuntend geteekend en met smaak uitgevoerd. De reeds uitgekomene zijn de kasteelen van egmond, brederode, torenburcht, en arckel. Bij elke plaat is eene beschrijving van den oorsprong en het wedervaren van het afgebeelde kasteel, en van de geschiedenis des burgheers en van diens geslacht.

Grootsche herinneringen verbinden zich aan het kasteel

[p. 698]

van Egmond, en wie hoort den naam er van uitspreken, zonder met smart te denken aan den bloedigen dag van Brussel en den tijd van Neêrlands eerste worsteling voor de vrijheid van den geest.

De wandelaar in Haarlems dreven zal, als hij Brederodes bouwvallen bezoekt, en hunne oude torentrappen en gewelven aanschouwt, met heilige aandoening zich eenige eeuwen terug plaatsen, en met genoegen de verzen van hofdijk lezen.

In 't frisch en helder najaarsuur,

Als purper wemelt om de duinen,
En rozig goud langs de eikenkruinen -

Ga dan naar Breêroôs grijzen muur.

Drie eeuwen stormden om zijn kruin,

En knaagden aan zijn ijzer puin -

De denkmaal eedler Voorgeslachten
Verschoot van glans, verviel van krachten;

Zijn kroon viel af; zijn vorm verdween;

Daar bleef slechts schaduw van 't voorheen.

De geele roerdomp plascht door 't moer,

Waar 't golfgespeel der breede grachten

Weleer door 't suizend rietbosch voer;

De steen-uil weeklaagt in den toren;

Aan de uitgekalkte vensternis

Speelt daags de bonte hagedis;

Ter nacht doet zich de krekel hooren

In 't donker welfsel, schril van toon;

En toch - de bouwval is nog schoon.

Als 't late zonlicht om de transen

Een glorie van rood goud penceelt,

En vonken in den mistdrop glansen

Die over 't blaauwend muurkruid speelt;

Als 't schemert in gewelf en kelder,

Van struik en braamstruweel omzoomd,

Maar 't purpren licht nog klaar en helder

Door reet en boograam binnenstroomt;

[p. 699]

 

En 't vinkjen, dwalend van de abeelen,

 

Een weeken toon, een kweelend lied,

 

Van de afgebrokkelde kanteelen

 

In 't zwijgen van het landschap giet -

 

Ja, dan is 't schoon hem aan te staren,

 

Den steenen reus in 't bloeiend dal!

 

Wie dus nog schittert in 't verval,

 

Wat moest dien niet al prachts omwaren,

 

Toen nog de frischheid van zijn bloei

 

Den tijdstroom tartte als 't windgeloei...

Met menig historisch feit, los en geestig vertelt, wordt de aandacht geboeid. Vooral trok óns de beschrijving van de Torenburcht, ter bescherming tegen de koene Westfriezen opgerigt, maar toen hij gelukkig had uitgediend van zijne plaats verdween, gelijk later de fraai gebouwde Westfriesche poort, die dit kasteel verving, maar nog alleen door den naam van eene straat en den kooltuin te Alkmaar in 't geheugen voortleeft. Als ter loops, maar hoogst gepast, wordt de aloude geschiedenis der Kennemers en Friezen, de oorzaak van en de aanleiding tot hunnen onderlingen haat verhaald en opgehelderd. De noodlottige dag van den Roomsch-Koning, den ridderlijken willem II, is met schilderachtige trekken geteekend.

Het vereert den smaak des volks en niet minder de denkwijze en gevoelens der afstammelingen van die aloude kasteelbewoners en helden, dat zij toonen prijs te stellen op dezen arbeid. Het heeft ons ook verheugd te vernemen, dat de Koning, ingenomen met alles wat tot eer van Vaderland en Volk ondernomen wordt, den wensch heeft geopenbaard, dat ook aan het Koninklijke jagtslot het Loo, hetwelk nog een anderen Derden willem in 't geheugen roept, hier eene plaats worde ingeruimd. Wij twijfelen niet, of bij de veelzijdige kennis der Schrijvers zal hun ook de toegang niet ontbreken tot bescheiden, die hen in staat stellen, om van dat jagtslot eene geschiedenis te geven, die menige gaping aanvult.