Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1852

Tooneelen uit den Burgeroorlog in Hongarijë in 1848 en 1849. Uit het Engelsch. Met eene titelplaat en de beeldtenis van den Banus van Kroätië, Baron Jellachich. Te Amsterdam, bij de Gebroeders Kraay. 1850. In gr. 8vo. X en 153 bl. f 1-80.

Tot ons leedwezen is dit werk eerst nu in onze handen gekomen; wij zouden er met meer genoegen een uitvoeriger verslag van hebben gedaan, toen de belangstelling in den strijd, met zoo veel hardnekkigheid en verbittering in Hongarijë gestreden, nog algemeen en levendig was. De gebeurtenissen van 1848 en 1849 in dat gedeelte der Oostenrijksche Staten, zijn nu reeds eenigermate in het vergeetboek geraakt, maar toch de beschrijving er van, zoo als die in deze Tafereelen geleverd wordt, verdient nog allezins te worden gelezen; omdat in der tijd de partijschap zoo veel heeft toegebragt

[p. 636]

tot verminking der feiten, en op het oordeel van belangstellenden zoo dikwerf een ongunstigen invloed heeft uitgeoefend.

Een werk over den burgeroorlog in Hongarijë, uit het Engelsch overgebragt, is een eenigzins vreemd verschijnsel. De Nederlandsche Vertaler zegt, dat hij wel de Engelsche vertaling, doch niet de oorspronkelijke Hoogduitsche uitgave heeft kunnen magtig worden. Gelukkig, dat de Engelsche Vertaler f. schoberl, evenzeer als de Nederlandsche, voor zijne taak volkomen berekend is geweest.

De lezers ontvangen hier in een levendigen, boeijenden stijl, 't verhaal der lotgevallen van een Oostenrijksch Officier, die, onder jellachich, tegen de Magyaren gestreden heeft, totdat eene ernstige wonde hem buiten staat stelde verder te dienen. Na die verwonding heeft de Schrijver nog meer dan vroeger zich met het gadeslaan van de zeden, gebruiken, gewoonten, denkwijze en vooroordeelen der bevolking kunnen bezig houden, en hij heeft zijne waarnemingen omtrent dat alles in dit werk bewaard. Men weet, dat die bevolking geenszins tot een en denzelfden stam behoort. - De Heer schoberl zegt in zijne voorrede te regt, dat de bevolking van Hongarijë bestaat uit een grooter aantal volkstammen, dan eenig ander land in Europa heeft aan te wijzen. Geene ineensmelting heeft het verschil dier stammen uitgewischt, want elke volkstam houdt zich afgezonderd van de anderen. De Magyaren en Slavoniërs of Slowaken zijn echter het talrijkst; de eersten bewonen bij voorkeur de vlakten, de laatsten zijn in de bergachtige streken gevestigd.

Noch de Schrijver noch een der Vertalers heeft het gewaagd te beslissen of de opstand, die een zoo bloedigen burgeroorlog ten gevolge heeft gehad, ontstaan is door eene overgewaaide vonk van de revolutionaire uitbarsting in Frankrijk, of is voortgesproten uit een misnoegen door heerschzuchtige demagogen, in de ligt ontvlambare gemoederen van een gedeelte der bevolking van Hongarijë aangekweekt; dan wel of de bewoners van

[p. 637]

dat land zich over wezenlijke grieven, wezenlijk onderdrukkende maatregelen hunner regering, te beklagen hebben gehad. Wij zullen hun voorbeeld daarin volgen, en zonder ons eenig oordeel aan te matigen, eenvoudig den Schrijver der Tooneelen laten optreden.

Na het uiterlijk voorkomen en evenzeer het karakter van den Banus jellachich, zeer gunstig te hebben afgeschilderd, schetst hij het leger, en zegt: ‘Wij hadden groot gebrek aan kavallerie; want het grootste gedeelte der huzaren-regementen, die in het Zuiden van Hongarijë gelegerd waren, had zich onder de vanen van kossuth geschaard. Velen der officieren, en al de manschappen, die niet van Magyaarsche, maar van Slavonische afkomst waren, waren echter tot ons overgekomen, en wij bevonden ons dus in staat om eenige escadrons bruikbare ligte ruiterij te vormen.’ - Zulk een eskadron kreeg hij-zelf onder zijne bevelen. (bl. 21.) ‘Dikwijls hebben wij het’ - zegt hij verder - ‘uitmuntend gehad, brassende als prinsen, door overvloed van allerlei aard omringd, in prachtige huizen wonende, en edelen tokayer drinkende; dan weder, weken achtereen, zonder huis of schuilplaats, naauwelijks eenige maïs-stengels voor onze paarden vindende; de tschuttera (groote houten flesch) met halfrottend moeraswater in plaats van wijn of sklikowitz (brandewijn van pruimen gestookt) gevuld. Dikwijls ook werden wij als wilde dieren gejaagd door de partijgangers van kossuth, en menigmaal ontkwamen wij hen slechts als door een wonder.’ - Dat zulk een leven vol afwisseling, voor een jong, moedig en eerzuchtig officier, in weerwil van de gevaren en ontberingen, veel aantrekkelijks kan hebben gehad, laat zich begrijpen.

Volgens den Schrijver waren het niet zoo zeer de familiën der groote Magnaten die deel aan den opstand namen, maar de meestal armoedige Hongaarsche Edelen, die over het geheele land verstrooid waren. Deze menschen, op twintig duizend zielen geschat, die zich voorheen als kleine grondëigenaars, of als jurats, of als officieren der Hongaarsche regementen, een bestaan verschaften, zijn vol mateloozen volkstrots, altijd tot krijgs-

[p. 638]

bedrijven en avonturen genegen, en hebben meerendeels weinig te verliezen.

Met veel levendigheid verhaalt de Schrijver de gevechten waaraan hij heeft deel gehad. Hoe zeer hij met zijn métier is ingenomen, blijkt genoegzaam uit plaatsen als de volgende, zoo als er meer dan een in het boek worden gevonden (bl. 50). ‘Eene kavallerie-attaque van dezen aard is iets zeer schoons, en nooit te vergeten door hen, die er aan deel genomen hebben. Wanneer zulk een corps, in digt geslotene orde, paard aan paard, in vollen galop over de vlakte stuift, met flikkerende sabels en brieschende paarden - waarlijk er is iets wegslepends in deze soort van strijd, gelijk geen ander wapen oplevert.’

Op onderscheidene plaatsen vïndt de lezer treurige bewijzen van barbaarsche wreedheid door de Hongaren aan het krijgsvolk des Keizers gepleegd. Zie hier een enkel voorbeeld (bl. 61). Van eene patrouille, bestaande uit een kadet, en drie huzaren, kwam slechts één man zwaar bebloed terug. ‘Door dezen huzaar geleid, begaven wij ons, met zoo veel spoed, als wij, over een, door bosch en kreupelhout doorsneden grond, konden maken, naar de plek om van daar de Honvöds te vervolgen en hun de gevangenen weder af te nemen. Toen wij eene kleine opene plek bereikten - welk een ontzettend schouwspel viel ons daar in het oog! Geheel naakt uitgekleed en door ontelbare wonden misvormd, lagen daar de lijken der twee huzaren; maar de kadet, insgelijks geheel uitgekleed, was aan eenen boom gebonden, nadat de monsters met de handbijlen, die zij gewoonlijk bij zich dragen, hem beide handen bij het gewricht hadden afgekapt. In dezen toestand hadden zij hem gelaten om langzaam dood te bloeden; maar de scherpe koude had het bloed doen stollen, en hij was nog in leven en volkomen bij zijne kennis, toen wij bij hem kwamen.’

‘Het was waarlijk ontzettend, den armen knaap (een frisschen, levendigen, stevigen knaap, van naauwelijks zestien jaren) aan te zien, die met mannelijke standvastigheid

[p. 639]

zijne pijn poogde te bekampen, en slechts nu en dan een zachten kermende zucht slaakte, die ons te dieper door het hart sneed.’

‘Met eene flaauwe stem en dikwijls afbrekende, verhaalde hij mij dat de Honvöds eerst de twee huzaren hadden neêrgehouwen, en toen geëischt dat hij hun inlichtingen zou geven aangaande onze positie en sterkte. Toen hij dit geweigerd had hadden zij hun geheel uitgekleed, geweldig met stokken geslagen, daarop zijne handen afgehakt en hem aan den boom gebonden, en waren eindelijk lagchend en zingend afgetrokken.’ - De dood verloste spoedig den moedigen jongeling uit zijn lijden.

Wij hebben in den aanvang van onze vlugtige aankondiging deze ‘Tooneelen’ tafereelen genoemd, en dat zijn ze in waarheid door het levendige der schildering. Wie het werk nog niet kent, zal 't gewis met groot genoegen lezen, en van Hongarijë en deszelfs bewoners een veel juister denkbeeld krijgen, dan hij waarschijnlijk tot nu toe er van heeft gehad.