Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1852

De Boete van Keizer Hendrik IV voor den Paus Gregorius VII te Canossa. Naar Lambertus van Aschaffenburg. Uit het Hoogduitsch door Leonard. Te Utrecht, bij C. van der Post, Jr. 1852. In kl. 8vo. 114 bl. f :-90.

Ref. begrijpt niet waarom dit werkje is vertaald geworden. De strijd tusschen den genoemden Keizer en den beruchten Paus is toch den geschiedkundige genoeg bekend, en heeft voor den niet geschiedkundigen Nederlander weinig belangrijks; of het oogmerk moest zijn om hem ook in dezen twist te doen zien, hoe ver Rome 't in de middeleeuwen gebragt had in zijne aanmatiging tegenover de Vorsten, en hoe gevaarlijk 't zij daartegen niet bestendig te waken.

Maar in dit boekje, dat naar de kronijk van eenen monnik gevolgd is, komt hendrik IV voor als een allerslechtst Vorst. Zoo leest men op bladz. 20: ‘De Koning bleef - - dezelfde die hij altijd geweest was; bij had niets verloren of nagelaten van zijne ligtzinnigheid, van zijne wreedheid, of van zijne innige en vertrouwelijke

[p. 561]

verbindtenis met de laagste verworpelingen. De uitstekende overwinning, die hij op de Saksers bevochten had, had alleenlijk daartoe gediend, om hun eigen bloed en dat van alle andere Vorsten in zijne magt en geweld over te leveren, en om hun thans, als een razende, in straffelooze ongebondenheid, naar den ondergang van alle welgezinden en naar het volbrengen van elke euveldaad, die hij zich had voorgenomen, te doen streven. Niet de geringste hoop, niet de minste bescherming tegen zijne woede, bleef hun voortaan meer overig.’

Het was echter niet dáárom dat gregorius VII den banbliksem tegen hem slingerde. Dit geschiedde, omdat hendrik zich niet wilde onderwerpen aan 's Pausen besluiten, die, door het ontnemen van de inhuldiging der Bisschoppen met ring en staf, en van het regt van intrekking der leenen en hooge overheid, door de weldadigheid der Koningen aan de prelaten gegeven, de Keizerlijke kroon van allen invloed op de benoemig van dezen, en van een derde gedeelte van 's Rijks grondgebied beroofden; - ook omdat hendrik zich verontwaardigd toonde, dat gregorius zich tot opperheer over de Vorsten verhief, en hem, den Keizer, tot verantwoording riep. Daarom was 't dat hij, de Paus, uit naam van den Almagtigen God, verbood aan hendrik, zoon van Keizer hendrik, die door een gadeloozen hoogmoed (dát was de beschuldiging) tegen de Kerk was opgestaan, het Duitsche en Italiaansche Koningrijk te regeren, en - vermits hij geweigerd had te gehoorzamen - hem met vervloekingen overlaadde.

Van den Paus, daarentegen, dien de zwaarste misdaden, onder anderen door de Nederlandsche Bisschoppen, werden ten laste gelegd; die de Kerkvoogden in den ban deed, niet omdat zij zedeloos leefden of van de Kerkleer afweken, maar dewijl zij, overeenkomstig hunnen eed, als des Keizers leenmannen, hem getrouw waren, vindt men hier (bladz. 96) deze lofspraak: ‘De H. Vader stond hem (Keizer hendrik) zijn verzoek (om in de gelegenheid gesteld te worden van zich te regtvaardigen) zonder vele omstandigheden toe, en nadat de heilige plegtigheid

[p. 562]

(eene mis) was afgeloopen, noodigde hij den Koning om met hem te gaan ontbijten. Nadat hij hem op de vriendelijkste en gulste wijze onthaald, en hem van alle verpligtingen, die hij op zich had genomen, zorgvuldig onderrigt had, liet hij hem terugkeeren tot de zijnen, die gedurende deze gansche gebeurtenis op zekeren afstand buiten het slot Canossa hadden moeten wachten. En zoo verre ging de goedheid van gregorius, dat hij zelfs den Bisschop eppo van Zeitz een geheel eind wegs vooruit zond, met den last om al degenen, die met den uit de gemeenschap der Kerk gesloten Koning, voor zijne vrijspraak van den banvloek, gemeenschap hadden gehouden, zonder zich om de gestelde bepalingen der Kerk te bekommeren, evenzeer in 's Pausen plaats van den Kerkelijken ban te ontslaan. Dit deed hij uit vriendelijke voorzorg, opdat hendrik niet na zijne wederopneming in de Kerkelijke gemeenschap, door toevalligen of noodzakelijken omgang met hen, eene nieuwe schuld zich op den hals zoude halen.’

Zou men niet zeggen dat die hildebrand het goedigste mensch ter wereld is geweest?

De Vertaler tracht dit aan 't eind wel wat te wijzigen, maar dat hij, die, in zijn Voorberigt, de partij des Keizers trekt, dit geschrift de vertaling heeft waardig gekeurd, is ons volstrekt onbegrijpelijk.

Voor hem die de geschiedenis kent is uit dit boekje niet veel te leeren, en voor hem die ze niet kent, zoo mogelijk, nog minder.