Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1852

[p. 446]

J.B.J. van Doren, Oud-Militair Onder-Intendant der Eerste Klasse van het Indisch Leger enz. Herinneringen der (aan de) laatste oogenblikken van mijn verblijf in de Molukko's. Te 's Gravenhage, bij J. en H. van Langenhuysen. 1852. In gr. 8vo. 118 bl., benevens eenige niet genommerde Bijlagen, en 5 platte gronden of schetskaarten. f 1-10.

Door de onbepaaldheid van den titel, zal elk, die weet, dat de Schrijver drie jaren op Amboina heeft doorgebragt, eenige berigten omtrent dat eiland verwachten. Zoo althans ging het ons, toen wij de ‘Herinneringen’ in handen kregen. Toen wij echter het voorwoord lazen, vernamen wij dadelijk, dat in dit geschrift een overzigt geleverd wordt van ‘den waren stand van Banda's opbrengsten, inrigtingen en het aanwezig personeel’, vermeerderd met ‘aanteekeningen door eenen geloofwaardigen vriend, nog zeer kort geleden, toegezonden’, en ‘verscheidene statistieke opgaven’; alsmede met eene beschrijving van het gebeurde bij en ten gevolge van de schipbreuk van het stoomschip Willem de Eerste, den 5 Mei 1837 op de Lucipara-klippen gestrand. - De lezer ontvangt dus veel meer, dan hij kan verwachten, en dit zal uit ons verslag nog verder blijken.

Wij vergezellen den Heer van doren, van zijn vertrek van Amboina tot zijne aankomst te Batavia op 30 Augustus 1839, en ontvangen in de eerste plaats onderscheidene bijzonderheden omtrent ‘het witte water of Ayer-Paetih.’ Onder den naam van Witte- of Melkzee hebben wij reeds vroeger over dat verschijnsel eenige opmerkingen gelezen in het Derde Deel van het Coup d'Oeil Général van den Heer temminck, en in het Achtste Deel van Onze Tijd. Wij twijfelen zeer of dat vraagstuk omtrent deszelfs oorzaken als geheel opgelost is te beschouwen.

Op de Bandasche Eilanden worden wij rondgevoerd, en leeren zoo wel Banda-Neira als Groot-Banda (ook wel Lonthoir genoemd, soms ook in Lonthoir en Celamme verdeeld)

[p. 447]

kennen, en bezoeken de notenperken, en wonen de bewerking der noten en foelie ter verzending bij; alles onder het geleide van den Schrijver, en zouden moeijelijk een beteren gids kunnen vinden. In de verbeelding den reiziger te vergezellen bij het beklimmen van den Goenong-Api (bl. 54-72) valt niet moeijelijk; maar om dien bezwaarlijken en gevaarlijken togt mede te doen, daartoe zou gewis bij menigen lezer, gelijk bij ons, de lust ontbroken hebben; vooral dewijl het op Banda nog zoo versch in het geheugen lag hoe ongelukkig een Adelborst der 1^e Klasse, de Heer pels-rijcke, bij zulk eene beklimming, is omgekomen.

Bij de beschrijving der Banda-Eilanden en der togtjes en togten van den Heer van doren komt de bijgevoegde schets van het Fort Belgica te Banda-Neira, de plattegrond van dat fort, en de figurative kaart van Banda van den zoo verdienstelijken ambtenaar e. francis, den lezer zeer te stade. Het gezigt van Lonthoir, omtrent het fort Hollandia genomen, op het Eiland Neira met den Goenong-Api en het Zonnegat, dat beiden van elkander scheidt, draagt mede veel tot het verkrijgen van eene juiste voorstelling bij. Op bl. 21 echter spreekt de Schrijver van het Vrouwen-eiland, maar niet duidelijk, of dit al dan niet hetzelfde is, dat op de kaart Puloc-Krakot wordt genoemd. Ook zouden wij gaarne geweten hebben, welke beteekenis er gehecht moest worden aan de ‘Naald van Mr. jacob de zwarte’ op een schierëilandje van Banda-Neira, niet verre van Puloc-Krakot, op de kaart neêrgelegd. - Voor het overige zou het elk voorzeker aangenaam zijn geweest, op die kaart ook Rossingyn, Ay en Rhun te kunnen vinden. - Doch laten wij tevreden zijn met het ontvangene!

Op bl. 74 vangt het verslag aan van de schipbreuk van het stoomschip Willem de Eerste, en het verblijf van 140 schipbreukelingen (waaronder ook de naar zijne bestemming op weg zijnde Gouverneur van de Molukken en deszelfs jeugdige kinderen), op eene koraalklip, van den 6 Mei tot den 11 Junij toen zij gered werden. - Bij dit gedeelte behoort de platte-grond van den koraal-

[p. 448]

plaat, op welke een zoo groot aantal menschen, bijna van alle kleeding en beschutting beroofd, zoo vele dagen hebben doorgebragt. Nog behoort er bij de schetskaart van de Lucipara-klippen, en de vijf verwijderde eilandjes, welke, door de hooggaande branding heen, met moeite bereikt werden, doch waarop maar zeer weinig tot voeding van den mensch gevonden werd.

Aan het einde van het verhaal der ellende door de schipbreukelingen uitgestaan, lezen wij omtrent hunne redding het volgende, waaruit de lezer met den stijl des Schrijvers eenigzins bekend kan worden. ‘Ziedaar hoe eene zoo zeer gevreesde en bijna voor onmogelijk gehoudene redding, eene gelukkige uitkomst had, en hoe de Molukko's eenen man met uitgebreide kennis, een helder doorzigt, uitstekend beleid en moed begaafd, tot Gouverneur bekwamen, terwijl intusschen eene aangename zelfvoldoening den Heer de stuers (thans Generaal-Majoor en Adjudant van Z.M.) overbleef, namelijk, dat zijne aangewende pogingen tot behoud van zoo vele menschen levens, met zulke heilrijke uitkomsten waren bekroond geworden, daar men bij het schipbreuk lijden, en hij de zoo gevaarvolle als moeijelijke inscheping, slechts het verlies van een enkel man te betreuren had.

Eenige belangrijke Bijlagen besluiten het werk, als:

A. Opgaaf der overledenen op Groot-Banda, Banda-Neira en Podoc-Ay, van 1829-1844.

B. Vergelijkende staat der zielsbeschrijving van de eigenlijke Banda-groep, over de jaren 1839 en 1845. - Hier wordt over alle de zes eilanden gesproken en omtrent de bevolking tot in de minste bijzonderheden afgedaald.

C. Presente perkvolken (namelijk perk- en huisslaven alsmede bannelingen), op den 1 April 1845.

D. Hoeveelheid foelie en notenmuskaat, welke, gedurende de jaren 1841-1845, in 's lands pakhuizen te Banda-Neira afgeleverd zijn geworden.

E. Militaire sterkte of formatie ingevolge Gouvernementsbesluit van 1833, en naar een voorstel van den Gouverneur van 1838.

[p. 449]

F. Publicatie, uitgevaardigd door den Gouverneur-Generaal van der capellen, tijdens zijn verblijf te Banda-Neira, den 29 April 1824; houdende eene nieuwe regeling der belangen van de perkeniers en van de perkslaven.

G. Kennisgeving van den Gouverneur Ridder de stuers, aan zijne lotgenooten, na de terugkomst van hen, die, met gevaar van hun leven, de vijf eilandjes hadden bezocht.

H. Dank-adres van de onder-officieren en verdere manschappen aan den Gouverneur, voor hetgeen door hem ‘tot hunne redding, bescherming, behoud en verzorging’ was verrigt.

Men ziet, dat er veel meer in deze Herinneringen gevonden wordt, dan men, volgens den titel, zou vermoeden. De lezer ontvangt eene Bijdragê tot de juiste kennis van Indië, waarvoor wij den Heer van doren onze erkenienis betuigen. - De Heeren langenhuysen hebben voor eene nette uitvoering en fraai papier zorg gedragen, en de drukfouten zijn in geringen getale. Moge een gunstig vertier hunne zorgen beloonen.