Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1852

[p. 443]

Prijsverhandeling over de goed- en kwaadaardige gezwellen, door Dr. J.M. Schrant. Derde (en laatste) Aflevering. Bekroond met de gouden medaille van het Legaat van Johannes Monnikhoff. Te Amsterdam, bij Ipenbuur en van Seldam. 1852. Met Plaat III. In gr. 8vo. bl. 301-452. De prijs dezer Aflevering is f 1-95; van de geheele Verhandeling f 5-85.

Niet lang geleden gaven wij van de twee eerste Afleveringen dezer te regt bekroonde Prijsverhandeling van den ijverigen Heer schrant eene korte beoordeeling (Vaderl. Letteroef. April 1852, bl. 198). Eindelijk kunnen wij ook de derde Aflevering aankondigen, waarmede dit oorspronkelijke werk compleet is. Rec. zegt: eindelijk (Julij 1852); omdat het manuscript, naar men ons heeft verzekerd, reeds in 1831 was afgewerkt, maar de uitgave, buiten schuld van den Schrijver of der Bezorgers van het Legaat, tot nu toe is vertraagd geworden. Die vertraging, van welke de reden waarschijnlijk bij de Uitgevers ligt, heeft het nadeel voor den Schrijver gehad, dat sommigen, nà hem (hetgeen bij een naauwgezet onderzoek te wachten was) dezelfde microscopische waarnemingen hebben gedaan, waarvan hij zich het prioriteits-regt had mogen toeëigenen. Dit is in sommige opzigten het geval met den kanker, inzonderheid betreffende de colloid-metamorphose. Maar hoe dit ook zij, wij mogen ons gelukwenschen thans een belangrijk werk te bezitten over de dusgenaamde goed- en kwaadaardige gezwellen, dat, op eigen grond, door eenen Vaderlandschen kunstgenoot is bearbeid, en een sieraad zal blijven van onze geneeskundige litteratuur in het algemeen en van de werken van het Legaat van johannes monnikhoff in het bijzonder, welks Bezorgers, ten gevolge van regterlijke uitspraak, waarschijnlijk voor de laatste maal zullen hebben bekroond. De 30 eerste bladzijden van deze Aflevering zijn aan de beursgezwellen gewijd, terwijl de overige 120 bladzijden het belangrijk onderwerp: de kanker bevatten.

[p. 444]

Ten aanzien van de beursgezwellen beschouwt de Schrijver de wording der kysten, door gestolde vezelstof; door uiteengedrongen vezelweefsel; door opvulling van een hol deel; door uiteenzetting van cellen; en naar den inhoud, de sereuze kysten, vetkysten, colloidkysten en de atheromata uit de sluiting van het buisje van een huidkliertje. Daarna die der kystoïden, uit zamenvloeijing van nabijgelegene beursgezwellen enz.

Aangaande het meer uitgebreide onderwerp, de kanker, zijn belangrijke opmerkingen voor de pathologie en therapie door den Schrijver gemaakt, waarbij het dusgenaamde encephaloid-gezwel als type van kanker wordt aangenomen, dat zich door vrije kernen, welke alleen tot cellen, geenszins tot vezelen ontwikkelen, kenschetsen. Specifiek is die cel niet te noemen, daar zij ook buiten den kanker voorkomt en de epithelium-cel het meest nabij komt. Daarbij worden de epithelium-gezwellen en epithelium-kanker, waar de valsche kanker of zoogenaamde cancroid het midden houdt, in het algemeen en bijzonder met al zijne overgangsvormen beschouwd, en tot aan zijne hoogste ontwikkeling, d.i. door toenemende kernvorming, tot mergkanker nagegaan. Zoo komt de Schrijver tot de behandeling van den vezelkanker, veeltijds van alveolair zamenstel, die almede door overvloediger cel- en kernvorming tot mergkanker kan overgaan. Hierop volgen de vaat-, pigment- en hydatidenkanker en het boosaardig osteoid. Tot eene onvolledige beantwoording gekomen van de vraag, of de kanker is hoosaardig, en of de typhusmassa tot kanker behoort, wordt de oorsprong en ontwikkeling er van meer bijzonder nagegaan.

Uit dit onderzoek volgt: dat de kanker niet uit vezelstof-massa ontstaat, wat de cellen aangaat; dat zijne eerste vorming met kernen begint; dat niet waarschijnlijk normale weefsels in kanker-elementen worden omgezet, en dat de kanker-cel en kern, na verloop van tijd, te gronde gaan en door nieuwe worden vervangen. Heeft het eerste boven het laatste de overhand, dan mag men een genezings-proces aannemen: omgekeerd, een toene-

[p. 445]

men des gezwels. Ware genezing heeft dán eerst plaats, wanneer de knobbel verdwijnt, zonder door vorming van anderen te worden opgevolgd. Het genezings-proces geschiedt door vetmetamorphose der kanker-elementen, door colloid-overgang, en door incrustatie van kernen en cellen. Eindelijk levert een onderzoek naar de oorzaken het gevolg op, dat deze niet bekend zijn, en óf in het deel, door kanker aangedaan, óf in het bloed zijn te zoeken. Dat de Schrijver, zonder eene eigene kanker-crasis aan te nemen, meer overhelt tot het gevoelen, dat eene bloedziekte den kanker voorafgaat, is niet te bevreemden, wanneer men er op let, dat hij met de leer der dyscrasiën, op het voetspoor van simon, rokitansky en de jongere Weener School, zeer is ingenomen. Bij gemis aan eene zekere geneeswijze tegen den kanker, kan alleen eene vroegtijdige en breede operatie met waarschijnlijk goed gevolg worden beproefd.

Ziedaar een kort overzigt van den inhoud dezer Aflevering.

Men ontwaart hieruit, welk licht de aanwending van het microscoop over het wezen der gezwellen en des kankers verspreid heeft, en hoe gezonde denkbeelden vroegere onhoudbare hypothesen hebben kunnen verdringen. Onze kennis mist voorzeker nog menigen schakel in den grooten keten van de ziekte-processen dezer gezwellen, b.v. van tuberculosis, kanker enz., die nu nog door redenering en gevolgtrekking moeten worden aangevuld, tot zoo lang voortgezette en getrouwe natuurwaarneming daarvoor positieve feiten zal hebben in de plaats gesteld. Nog een vruchtbaar veld ter bearbeiding, mede voor den verdienstelijken schrant, waarvan eindelijk ook de therapie hare vruchten zal inoogsten. Voorloopig bezitten wij in deze Prijsverhandeling eene belangrijke monographie, en geen arts zeker, hij zij genees- of heelkundige, zal nalaten dit werk tot eigen leering te bestuderen; waartoe hem de drie op koper gegraveerde platen, met duidelijke microscopische teekeningen, voor het goed begrip zeer dienstbaar zullen zijn.

p.