Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1852

Wanhoop en Christendom. Dichtstuk door E.W. van Dam van Isselt. Te 's Gravenhage, bij L.J. Verhoeven. 1852. In gr. 8vo. 14 bl. f :-35.

De rijkbegaafde redenaar en vriend der Muzen, op den titel genoemd, is, volgens het Voorberigt, hier en daar gehouden de Schrijver te zijn van den Brief aan den Heer Dr. j.i. doedes, Predikant te Rotterdam, Door^{⋆⋆⋆⋆⋆⋆}, die te 's Gravenhage bij den Boekhandelaar h.c. susan, chz. in 1851 is uitgegeven, naar aanleiding van den Brief door den Heer doedes aan den Groningschen Hoogleeraar Dr. p. hofstede de groot gerigt, en te Utrecht uitgegeven bij de Boekhandelaren kemink en zoon, onder den titel: De Groningsche School in haren strijd. Beide die overscherpe brieven hebben sommigen genoegen gedaan, sommigen mishaagd, zoo als dat doorgaans het geval is met geschriften over zaken en aangelegenheden, waaromtrent de gevoelens verdeeld zijn: wie aan den een' zijn zegel hechtte, moest zich noodwendig aan den ander' ergeren. - Een gemoedelijk bij den Heer van dam ‘hooggeschat man’ heeft hém zonder omwegen gevraagd of hij de Schrijver was van den eerst-gemelden brief, en daarop een kort, bondig en niets beslissend antwoord ontvangen, in 't Voorberigt medegedeeld, en wel waardig om gelezen en bewaard te worden, door elk die in 't geval mogt kunnen geraken van zich ooit eene dergelijke vraag te hooren doen. Aan het slot van dat antwoord is door den Schrijver gezegd: ‘Gaarne

[p. 414]

wil ik echter betuigen, dat er een groot verschil van meening bestaat tusschen u en mij’ en waarschijnlijk heeft dat gezegde, bij nadere overweging, den Heer van dam doen begrijpen, zich ‘rond en open te moeten verklaren’ (bladz. vii). Het gedicht bevat alzoo eene geloofsbelijdenis, omtrent welke de Dichter zegt, dat zijne ‘denkbeelden over Godsvereering en Christendom, de vruchten zijn van onderzoek en van gemoedelijke overtuiging, die hij tegen geene andere begrippen wenscht in te ruilen’; terwijl hij besluit met de woorden van paulus, i Kor. 13: 13 en ii Kor. 13: 11; en den wensch: ‘Mogten die woorden des Apostels ingang vinden bij velen!’ - waarop zeker alle gematigden in den Lande ‘Amen!’ zeggen; al ware 't alleen uit overweging van het genoegen dat velen, die het Protestantisme niet genegen zijn, er in vinden moeten, achtenswaardige Protestanten elkander over geloofsbegrippen te zien havenen.

Het gedicht is eenvoudig. Edward, uit het Oosten teruggekomen, vindt zijn vriend alfred in wanhoop en opstand tegen het Godsbestuur: ‘het blinde noodlot beheerscht de aarde; het ongeluk verstoort er al wat den mensch dierbaar en heilig is. Regt noch waarheid zijn er veilig; geen hoogere magt waakt er over de onschuld; de mensch is er een prooi van den geest des kwaads; de dood verslindt er de goeden, de edelen, de grooten, en 't Christendom, verkondigd door priesters, die elkander vloeken, of van wier altaar menschenbloed druipt, biedt troost noch verademing aan.’ - Vanwaar die gevoelens? - ‘Alfred's teedere, brave, godvruchtige gade is gestorven, en aan de stervenssponde is een geestelijke verschenen, die, verre van hem den troost van 't Evangelie der liefde te brengen, zijn geloof heeft vermoord. Hij heeft de ontslapene “verdorven” en “verworpen” verklaard. - Alfred heeft gebeden en gestreden om zijn geloof te behouden; maar te vergeefsch: de wanhoop heeft zijne ziel vermeesterd - hij twijfelt...zelfs aan God.’

Edward bestraft zijnen vriend: ‘dat hij, door leeringen van menschelijke vinding, zich heeft laten afwenden van Gods genade, liefde en vadertrouw. Kortzigtigen verstouten zich de grenzen van des Hoogsten liefde te be-

[p. 415]

palen. Hoe onverstand en dweepzucht twisten; de kloeke houde zich aan 't woord en de leer van jezus, die zalig spreekt wie God en den evennaasten bemint. Stelsels van menschenwijsheid moeten hem niet verbijsteren. Op den berg moet hij zich nederzetten en hooren naar de bergrede uit den mond des Goddelijken Meesters en Leeraars, wiens woorden niet falen. Niet dengenen die “Heere! Heere!” zegt wordt de zaligheid ten deel; maar hem die kinderlijk, opregt, de leer des grooten Meesters tracht na te leven.’

Die herinnering aan de bergrede des Verlossers ontroert alfred, en doet een licht voor hem opgaan. Als uit een doodslaap ontwakende snelt hij naar 't graf der dierbare afgestorvene; daar knielt hij, en bidt, en verkondigt zijn herlevend geloof, en vernieuwde hoop op gezaligd wederzien, in een lofzang, die 't gedicht besluit.

De onderwerpen: ‘Wanhoop en Christendom’, zouden stofs genoeg voor een zwaar boekdeel bevatten. Bij de redenen van alfred dacht Ref. aan hamlets alleenspraak, en aan w. van harens:

‘Dan wordt een dwaas op uwen stoel verheven,

't Geweld verwoest uw erf, de laster verft uw kleed;

Geen vriend durft zich naar 't huis begeven

Daar 't bleek gebrek den vloer betreedt.’

En aan de redenen van job. - Maar 't was des Dichters plan niet alfred méér te doen gispen dan noodig was om edgar de aangekondigde opene, ronde verklaring van zijn Godsdienst en Christendom in den mond te kunnen leggen. Dit mag niet vergeten worden. De fabel van 't gedicht is maar eene lijst; de geloofsbelijdenis, op bladz. 10 uitgesproken, is de hoofdzaak:

Laat ieder zamenstel van menschenwijsheid varen:
Zet op den berg U neêr en luister met de scharen,

Naar 't Godlijk woord, dat van Zijn lippen vloeit.

Dan wordt, op nieuw, de borst in heilig vuur ontgloeid;

Gij leert getroost des Heeren wil betrachten,

Bemoedigd staart ge in 't bangst verschiet:

(Des Heilgen woorden falen niet.)

De brave alléén mag 't Hemelsch loon verwachten.

[p. 416]

Een oogenblik betreurde Ref. dat de Heer van dam zich niet in proza heeft verklaard; maar 't geloof, de hoop en de liefde zetelen niet in het koude verstand, en te regt is dus de redenaar voor den dichter geweken; te regt wordt de verklaring gegeven in de taal des gevoels.

Over de geloofsbelijdenis-zelve zal Ref. zich niet uitlaten: hij acht 't hier de plaats niet, en acht zich ook niet geroepen, om als ware 't te beslissen tusschen bogermans en duifhuis; hij vordert eerbied voor zijne vrijheid van geweten, en eerbiedigt weêrkeerig die van anderen: elk beslisse voor zich. Maar dit kan hij zeggen, dat het gedicht hem zeer behaagt, naar zijn oordeel, om meer dan ééne reden merkwaardig is, vooral in déze dagen, en allezins verdient niet slechts gelezen, maar ook herlezen en overdacht te worden.