Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1852

[p. 388]

Handleiding tot Christelijk Godsdienst-onderwijs voor jongelingen uit den beschaafden stand, inzonderheid aan Gymnasiën en andere Inrigtingen van opvoeding en onderwijs. Naar het Hoogduitsch van Prof. K.R. Hagenbach. Te Amsterdam en Rotterdam, bij P.N. van Kampen en H.A. Kramers. 1851. In kl. 8vo. 291 bl., gecartonneerd, f 1-20.

Met regt was de bekwame Rotterdamsche Kerkleeraar bouman van oordeel, dat hij door de vertaling van dit geschrift in eene bestaande behoefte voorzag. Het is volkomen waar, dat jonge menschen, die door geboorte en opvoeding bestemd zijn om zich in de hoogere, immers de meer beschaafde kringen der zamenleving te bewegen; jongelingen, aan wie in vele en veelsoortige kundigheden eene grondige, wetenschappelijke opleiding te beurt valt, ook naar hunne behoeften een ander en dieper onderrigt noodig hebben in de Christelijke godsdienst, dan dat der gewone katechisatiën. Zal hunne godsdienstkennis in evenredigheid staan tot hunne gansche overige opleiding; zal hunne ingenomenheid met het Evangelie worden ontwikkeld; zullen zij zich helder bewust worden van den diep-ingrijpenden invloed van het Christendom op alle vormen van ontwikkeling des menschelijken geestes; zullen de hier bedoelde jeugdige gemoederen beveiligd worden en blijven tegen dien ellendigen geest van betweterij, minachting, zoo niet spotternij omtrent het heiligste en eerwaardigste, dan eischen de behoeften van onzen tijd veel, zeer veel in dit opzigt. Wordt hunne geschiedkundige kennis gevormd, dat geeft eene geheel gewijzigde rigting aan hetgeen zij moeten weten van de Bijbelsche historie; wordt hun schoonheidsgevoel zoo wel opgewekt als bevredigd door de meesterstukken der klassieke oudheid, het is van het hoogste belang, hen te doen zien, hoe de gewijde hierin niet achter staat bij de ongewijde; blijven hun de aanvallen van het ongeloof, zoo op de Christelijke godsdienst als op de verschillende Bijbelboeken niet onbekend, het is noodig, hen de waarheid, voortreffelijkheid en god-

[p. 389]

delijkheid der eerste te doen gevoelen, en voor hen kan men de laatste niet met een eenvoudig stilzwijgen - dat vermoeden van onwederlegbaarheid zou wekken - voorbijgaan.

Voortreffelijk is tot het aangestipte dit werkje ingerigt. Het geeft, naar ons inzien, juist wat het geven moet: te veel noch te weinig. Zorgvuldig de scheiding in het oog houdende van het wetenschappelijk en den inhoud van ons godsdienstig geloof, geeft de Schrijver geen dor dogmatisme in de hand, maar ontwikkelt de ontvangbaarheid voor Christelijke indrukken in geest en gemoed. Dat men zulks hier te wachten heeft, blijkt reeds uit hetgeen in de Inleiding gezegd wordt over Godsdienst en Openbaring, waardoor onderwijzer en leerling op het juiste standpunt geplaatst worden, vanwaar zij de Christelijke godsdienst in het hier volgend onderrigt hebben te beschouwen. Daarom keuren wij ook volkomen goed, dat meer dan de helft van het geheel wordt toegewijd aan eene beschouwing van de Bijbelboeken, en de zwarigheden niet verzwegen, die bij het tegenwoordig licht der wetenschap tegen enkele bijzonderheden in sommigen, worden ingebragt. Het is van groot belang, dat de jonge lieden, die hagenbach en zijn vertolker zich voor oogen stelden, de Heilige Schriften op haren juisten prijs weten hoog te schatten. Wanneer dit fundament bij hen vast staat, wordt het gebouw, daarop opgetrokken, niet zoo ligt ondermijnd.

De eigenlijke geloofs- en zedeleer wordt verdeeld in: de leer van God, - van den mensch, - van christus en zijn heil, - de heilsorde, - de verwachting en beloften des Christendoms (alzoo: Theologie, Anthropologie, Christiologie, Soteriologie, Eschatologie). Het wijsgeerige is hier met het Bijbelsche over 't geheel gelukkig vereenigd, en waar de Schrijver zich van sommige geijkte terminologiën niet kan of mogt onthouden (b.v. erfzonde, drieëenheid enz.), daar is zijne voorstelling zoodanig, dat een verlicht, nadenkend Christen er zich meestal door bevredigd vindt, en van de Christelijke godsdienst zonneklaar het verwijt wordt afgeworpen, alsof

[p. 390]

zij bestond in eene reeks van duistere, zoo niet onverstaanbare of zelfs wel ongerijmde leerstukken. De ontwikkeling van de leerbegrippen wordt ook in geenen deele voorbijgezien, gelijk, ook door aanhaling van klassieke en andere Schrijvers, Grieksche bewoordingen in het N.V. enz. het geheel eene gansch niet oppervlakkige ontwikkeling onderstelt, maar daardoor dan ook in zijne soort volkomen bruikbaar is.

Echter - en dit achten wij er eene uitstekend groote verdienste in - niet zonder mondeling onderrigt zal het geschrift regt bruikbaar zijn. Een enkel woord vaak strekt meer tot handleiding voor den onderwijzer, dan wel tot opheldering voor den leerling. Het boek vordert nadere toelichting, en waarom wij dit beter achten, dan dat het tot zelfoefening genoegzaam ware? Omdat men dan te ligt op eigen wieken poogt te drijven; tegen misverstand niet genoeg beveiligd is; gevaar loopt van te luchtig heen te stappen over 't geen niet aanstonds klaar schijnt, en vooral: omdat een onderwijzer, niet alleen zijn onderwerp meester, maar ook, er door bezield, en uit wien niet de doodende letter, maar de levendmakende geest spreekt, oneindig beter geschikt is dan een boek op zich-zelf, om de levende kracht ten leven aan te bevelen, die in het Evangelie is.

Behoeven wij van eene Handleiding, door hagenbach geschreven en door Dr. bouman vertaald, nog te zeggen, dat zij op de hoogte der wetenschap staat? Dat blijkt niet alleen uit de aanhaling der jongste geschriften, maar ook uit de gansche houding van het boekje, welks vertaling en uitvoering (misstellingen en drukfouten, gelijk onesymus (i), bladz. 159, ontmoet men zelden) allen lof verdient, en dat wij daarom ook met alle ruimte aanbevelen.

Ω.