Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1852

De Abdij van Rijnsburg, door Dr. G.D.J. Schotel, Predikant te Tilburg. Te 's Hertogenbosch, bij Gebr. Muller. 1851. In gr. 8vo. 357 bl. f 4-90.

Dit uitwendig sierlijke, inwendig belangrijke werk van den als Letter- en Oudheidkundige, zeer verdienstelijken schotel, doet de Abdij van Rijnsburg historisch en geographisch, innerlijk en uiterlijk kennen. Het is hoogst gewigtig voor de kennis van den aard van het nonnenwezen in ons vaderland, hij den hoogsten of adelstand, en kan strekken om hen die zich daarvan, ook nog in dezen tijd, een zuiver godsdienstig denkbeeld vormen, van hunne dwaling terug te brengen. Deze Abdij toch, bijzonder voor adellijke Juffers bestemd, en die wilde

[p. 225]

zij getrouw zijn aan hare instelling en verordening (zie Hoofdstuk 13), ten voorbeelde had moeten strekken voor anderen van minder aanzien, was, gelijk de meeste kloosters van den ouden tijd, eene schouwplaats van weelde, overdaad en andere uitspattingen; de nonnen verdeelden haren tijd tusschen uitwendige ceremoniën in kerk, abdij en kapel, en jagt- en danspartijen, brasserijën en allerlei uitspattingen. Zij waren (blz. 290) des voormiddags wereldsch en des namiddags geestelijk, terwijl zij een groot gedeelte van den dag aan de genoegens der wereld, en slechts een klein gedeelte aan dat der kerk wijdden. Hun best gebruikten tijd was die, welken zij besteedden aan de verzorging van armen en ellendigen; zoodat wij geheel instemmen met de betuiging van den Schrijver op blz. 303:

‘Wanneer wij een blik werpen op de breede lijsten der weldaden door Rijnsburg bewezen, op die vier eeuwen, waarin zij tot zegen, tot heil en uitkomst voor duizenden was; dan vergeten wij het, dat de zusters niet altijd hare geloften indachtig bleven; niet altijd hare kloosterpligten vervulden; dan vergeven wij het haar, dat zij der wereld te zeer gelijkvormig werden; de zeden harer slothallen, haar binnen de kloosterwanden volgden, zij bij guiterne en luyte door de ruime zalen zweefden; vlogen en joegen, door de wouden en waranden van Kennemerland, en de genoegens van den disch niet versmaadden: herhalen wij met onzen Tollens:

Wie zou niet blij zijn van gemoed,
Die de armen naasten kleedt en voedt....’

Hierop volgt een uitvoerig en zeer verdienstelijk gedicht van dezen met regt beroemden, en door de Natie hoogst vereerden Volksdichter, genaamd: het Klooster te Rijnsburg - gevoegd bij het belangrijke, en wat aangenaamheid van lezing betreft, meest uitlokkende XIX Hoofdstuk; bevattende de Levenwijs der Nonnen. Ook andere Hoofdstukken zijn veelal door ingevoegde ge-

[p. 226]

dichten van voorname Dichters versierd. Zoo vindt men in Hoofdstuk II, Beschrijving en Lotgevallen der Abdij, op blz. 14, een gedicht van Ds. j.p. hasebroek. Op blz. 30, bij Hoofdstuk III, de Abdijkerk, een gedicht: van w.j. hofdijk.

Bij Hoofdstuk IV de Abdij en de Pausen, blz. 44, een van j.a. alberdinck thijm.

Bij Hoofdstuk VII de Abdij en de Graven, blz. 95, een van b. ter haar.

Bij Hoofdstuk IX de Abdij en de Edelen, blz. 113, nog een gedicht, getiteld: een Hofdag op Rijnsburg 1430, van w.j. hofdijk.

Bij Hoofdstuk XIV, Namen der Abdissen, blz. 201, een van e.j. potgieter, en blz. 204 een van nicolaas beets Tegenover deze blz. is het afbeeldsel van elburg van den boetselaer, Abdis van Rijnsburg, door c. kram; genomen naar eene afbeelding op een der glazen door haar aan de kerk geschonken, en door den vermaarden wouter crabeth geschilderd. Behalve deze prent, heeft men op den titel een fraaije en keurige afbeelding van de puinhopen der Abdij van Rijnsburg, door een kunstkundige hand uitnemend vervaardigd. Nog vindt men tegenover blz. 224, bij Hoofdstuk XV, de Abdis, de afbeelding van het groot en klein zegel van de Abdij. Achter Hoofdstuk XVII de Consecratie, heeft men blz. 262 een uitvoerig gedicht, genaamd, de Wijding eener Non in 1420, door s.j. van den bergh. Achter Hoofdstuk XVIII de Kloosterpligten, op blz. 280 en vervolgens, een niet minder uitvoerig gedicht van a.p. van groningen, met het opschrift: de Profetie. Bij Hoofdstuk XXI de Abdij onder de Ridderschap; eindelijk blz. 325 en 324 nog eenige regelen van j.p. hasebroek. Behalve de aangeduide Hoofdstukken, heeft men nog Hoofdstuk I, blz. 1, Stichting der Abdij. Hoofdstuk V. blz. 55, de Abdij en de Bisschoppen van Utrecht. Hoofdstuk VI, de Abdij en de Abten van Egmond, Middelburg en andere Geestelijke gestichten, blz. 74. Hoofdstuk X. blz. 119, de Bezittingen der Abdij. Hoofdstuk XI. blz. 142, de Inkomsten der Abdij. Hoofdstuk XII. blz. 152, de Voorregten der

[p. 227]

Abdij. Hoofdstuk XIII. blz. 176, de Orde der Abdij. Hoofdstuk XVI. blz. 243, de Namen der Nonnen. Hoofdstuk XXI. blz. 311, het Hofgesinde. Hoofdstuk XXII. blz. 332, cornelis van alkemade. Hoofdstuk XXIII bevat een zeer uitvoerig en naauwkeurig Register der voornaamste Charters in de Handvesten-kist op den Dormter in de Abdij. Het voormelde Hoofdstuk omtrent cornelis van alkemade, is belangrijk, en bevat de aanleiding tot dit werk voor den Heer schotel. Het had, met eenige verandering, zeer geschikt voor eene Voorrede of Inleiding kunnen dienen, doch staat ook hier uitnemend op zijne plaats; - het eindigt met deze, allezins zedige woorden van den vromen en geachten Schrijver.

‘Mogt op deze geschiedenis der Abdij van Rijnsburg, het woord van beverwijck slechts toegepast kunnen worden: “In dit schrift heeft den autheur wél getoond de waarheid lyef te hebben, en verdient daarom prijs; doch, gelyck in alle humane dinghen nyet en is, dat volmaeckt verdient genoemt te worden, soe ist dat ook in dit geschryf nootwendich veel berispelycks zal bevonden worden te syn, doch 't is genoegh, getoont te hebben, dat hy yet vermoght door Godes hulp. So li deo gloria (Gode alleen zij de roem).” Maar ook onder God en Zijne hulpe zij roem, lof en eer, door ons den Heer schotel toegebragt, in dit, wiens werk, ofschoon 't gelijk alle menschelijk werk niet volmaakt moge zijn, wij gaarne betuigen, maar weinig of niets berispelijks te hebben gevonden. De plaatsing der Bijlagen tot bevestiging achter ieder Hoofdstuk, is goed en doeltreffend. Het is, zooveel men van menschelijken arbeid verwachten kan, een juist en aangenaam geheel; hoewel in sommige Hoofdstukken de herhaalde namen van plaatsen en personen, en de optelling van jaargetijden enz., de doorloopende lezing niet altijd even geleidelijk en welgevallig maakt. Maar dit was uit den aard van dit werk en zijne verdeeling niet te vermijden, en moest bijdragen tot de volledigheid; hier nog meer gepast dan in andere werken van den naauwgezetten Schrijver, bijv. in zijn Kerkelijk Dordrecht. Elke Schrijver heeft zijne

[p. 228]

eigene manier, en bij zoo veel goeds en belangrijks als hier gevonden wordt, kan ook ieder de manier van den Heer schotel goedkeuren. Indien wij iets aan te merken hadden, zou het zijn op de menigvuldige, door den Schrijver gebezigde, oude woorden en benamingen, hem gemeenzaam en ligt te vergeven, maar minder gemeenzaam voor den gewonen lezer, die nu en dan wel eens eenig oud woordenboek van kiliaan of anderen noodig heeft, om het geschrevene goed te verstaan. Dit is een algemeen gebrek bij een gedeelte van onze Letterkundigen, beminnaars van oud Nederlandsche Taal-, Dicht- en Letterkunde, 't welk wij hopen, dat de beste werken van onze meest geachte Dichters van de 16de en 17de eeuw niet moge doen minachten; om niet te spreken van de geachte Dichters van dezen tijd, waarvan sommigen dit werk, op verzoek van den Schrijver, met bijdragen hebben verrijkt, overwaardig gelijk 't geheele werk, om ter lezing en behartiging, aanbevolen te worden. - Zelden levert de drukpers een zoo belangrijk geschrift.

d.v.