Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1852

Tabellarisch overzigt van de Geschiedenis der oude Aardrijkskunde. Naar het Hoogduitsch van Dr. a. forbiger, door Dr. J.J. van der Kloes. Te Doesborgh, bij A. Mongers en Zoon. 1851. In 4to. f :-90.

Dit werk bevat in vier Tabellen, ieder van twee bladzijden in 4to., een overzigt van de trapsgewijze ontwikkeling der kennis van de oppervlakte der aarde bij de

[p. 219]

Grieken en de Romeinen. Op iedere tabel worden eerst de jaartallen, vervolgens de Staatkundige gebeurtenissen, daarop de uitbreiding van de kennis der aarde, dàn de bronnen, waaruit wij den staat dier kennis kunnen opmaken, eindelijk de voorstellingen omtrent de aarde opgegeven.

Men zou zich misschien kunnen verwonderen over de plaats, waarop de bronnen vermeld staan; ware het niet, dat dit grootendeels om typographische redenen aldus schijnt geordend te wezen. Dit is evenwel van minder belang. Ook zou men kunnen vragen, of er geene Staatkundige gebeurtenissen vermeld staan, die eene onmiddellijke betrekking op de aardrijkskunde hebben, b.v.: de slag van Chaeronea, de oorlog der Bondgenooten, enz. Dit is evenwel goed te keuren, daar het dienstig is, om zich gemakkelijker eene voorstelling van den tijd te maken, waarvan de aardrijkskundige denkbeelden worden opgegeven.

Over het geheel kunnen wij deze tabellen zeer aanprijzen, niet zoo zeer om ze ten grondslag voor het geographisch onderwijs te bezigen, waartoe zij trouwens ook niet bestemd zijn; als wel, om door middel van dezelve eene duidelijke voorstelling van de ontwikkeling der geographische kennis te bekomen. Alleen moeten wij opmerken, dat de titel wat ruim is. Slechts die geographische kennis wordt historisch nagegaan, welke bij de Grieken en de Romeinen gevonden werd; maar welke geographische denkbeelden oudtijds bij andere beschaafde volken, b.v. de Egyptenaars, de Indiërs, de Chinezen, gangbaar waren, wordt geheel in het midden gelaten. Voor een groot deel zijn dan ook de bronnen, waaruit de kennis van den staat der aardrijkskunde bij die volken kan geput worden, nog gesloten; doch daar zij meer en meer geopend worden, zoo zal het ook voor alle schrijvers over oude aardrijkskunde meer en meer pligt worden althans eenige melding van den toestand der wetenschap bij die volken te maken. Wanneer toch b.v. de aardrijkskundige begrippen der oude Chinezen bekend zijn, dan moet hetgeen zij van de aarde wisten

[p. 220]

ook als oude aardrijkskunde heschouwd worden; en naarmate het oude Indië meer uit de schaduw, waarin het zoo lang gelegen heeft, te voorschijn komt, wordt het meer en meer een vereischte ook van zijne aardrijkskundige begrippen melding te maken. Voor een boek echter als het voor ons liggende was zulks niet noodig, daar het klaarblijkelijk voor de gymnasiën bestemd is. Wij wilden alleen dit punt even aanroeren, niet om de Heeren forbiger en van der kloes te berispen, maar om de lezers van dit verslag te herinneren, dat wij geen regt meer hebben, om bij het spreken over de oude wereld alleen aan Rome en Griekenland te denken, en de Azitische beschaving als van nul en geener waarde te beschouwen.

Over het geheel komt het ons voor, dat dit tabellarisch overzigt goed en grondig bewerkt is. Een paar kleine aanmerkingen willen wij mededeelen.

De Schrijver zegt, dat scylax van Caryanda een ontdekkingsreis den Indus op deed. Dit is denkelijk eene vergissing voor den Indus af. (Zie herod. IV. 44.)

Op de tweede tabel zegt de Schrijver, dat, volgens de voorstelling van herodotus, de aarde door den Oceaan omgeven wordt. Uit herod. II. 23 en IV. 8 meen ik te mogen opmaken, dat herodotus het bestaan van zulk eenen de aarde omringenden Oceaan ontkende. Verder wordt op die zelfde tabel gezegd, dat er geregelde wegen ten behoeve der karavanen in het Perzische rijk waren. Het bestaan dier wegen ontken ik niet, en evenmin, dat ze door de karavanen gebruikt werden: maar het komt mij toch waarschijnlijker voor, dat zij, even als de Romeinsche wegen, oorspronkelijk ten behoeve van het Gouvernement waren aangelegd, en de karavanen er slechts bij vergunning gebruik van mogten maken. Dit strookt meer met eene despotische regering. Een weinig lager wordt onder de voorstellingen van aristoteles opgegeven, dat het zuidelijke halfrond geheel aan het onze gelijk is. Ik heb de plaats, waar dit gezegd wordt, te vergeefs in aristoteles gezocht; en ben bereid, zoodra mij de stukken vertoond worden, mijne woorden

[p. 221]

in te trekken, maar a priori vind ik het waarschijnlijk, dat aristoteles wel eene gelijkheid in de hoofdpunten, maar geenszins eene olkomene gelijkheid tusschen het noordelijke en zuidelijke halfrond heeft aangenomen.

In de vierde tabel wordt gezegd, dat in den tijd van antoninus pius de kennis der aarde voor de Ouden haar hoogste punt bereikt had, en toch wordt lager nog van ptolemaeus en van het verbeteren der hennis van Germanië door den oorlog met de Marcomannen gesproken. Dit is eenigzins tegenstrijdig.

Deze aanmerkingen hebben wij onder het lezen gemaakt. Zij zijn evenwel van gering belang. Overigens meenen wij dit Tabellarisch overzigt aan allen te kunnen aanprijzen, die in de trapsgewijze uitbreiding der aardrijkskundige kennis belang stellen.

d. burger, jr.