Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1852

[p. 133]

Geschiedenis der Zaanlanden, door Jacob Honig, Jsz., Jr. II Deelen. Met Kaart en Platen. Te Zaandijk, bij J. Heynis, Tsz. 1849. In gr. 8vo. 823 bl. f 6-25.

Wie van Amsterdam eens naar den Helder moet, heeft eene geschikte gelegenheid tot een pleizierreisje, veel aangenamer dan langs het eentoonig Noord-Hollandsche Kanaal. Hij stappe aan de Nieuwe Stadsherberg aan boord van den Merkurius. Terwijl de trotsche stad van het IJ zich van lieverlede met de rookwolken harer nijverheid omsluijert, wordt aan den overkant meer en meer een woud van molenwieken zigtbaar, dat den vreemdeling steeds met verbazing vervult. Als men te Zaandam aan wal stapt, aldaar van de hooge sluis een blik werpt op de Achterzaan, gelooft men gaarne, dat napoleon, wiens trotsche geest de nederige hut van peter den Groote als een monument van Russische botheid minachtte, evenwel bij dat eigenaardig schoon gezigt uitriep: ‘sans-pareil!’ Op de ‘Zaanstroom’, die u verder brengt, voelt men zich te huis. Het personeel aan boord is gedienstig, beleefd, en de vaart is allerliefst en vol afwisseling. Maar wij zouden bijkans een Zaanlandsch reistoertje beschrijven, en zijn enkel geroepen om eene geschiedenis van die streek aan te kondigen. Dat die aankondiging zoo laat geschiedt ligt niet aan ons; doch het werk verliest er niet bij, wijl het eene blijvende waarde heeft.

De Schrijver heeft een nuttig en loffelijk werk verrigt met de geschiedenis van den Zaankant aaneengeschakeld en uitvoerig te beschrijven; want de meesten onzer landgenooten wisten er weinig anders van, dan dat te Zaandam het huisje van Czaar peter te zien is, en dat er vele molens en fabrijken zijn. Jammer, dat het boek niet méér inteekenaars buiten den Zaankant gevonden heeft. Men hecht tegenwoordig misschien wat al te veel aan geijkte namen. Als er een werk van hooggevierde mannen in het licht zal verschijnen, moet het om den naam des Schrijvers goed zijn. Dan windt de een den ander op,

[p. 134]

en ieder neemt het, en prijst het, zelfs ongelezen. Zoo toont men zijn goeden smaak; terwijl andere, zelfs uitmuntende werken geen ondersteuning vinden.

De Heer honig heeft van de bestaande bronnen een gepast gebruik gemaakt. Hij klimt met zijn onderzoek tot de vroegste tijden dier streken op, en geeft derzelver geschiedenis eer te uitvoerig dan te beknopt tot in het jaar 1845.

Met veel zorg heeft hij de geschiedenis in het tijdvak der Spaansche beroerte nagegaan, en wij stemmen in met zijn oordeel over sonoy. Sine ira et studio behandelt hij de verdeeldheden, welke de scheiding tusschen Oost- en Westzaandam heeft te voorschijn geroepen, die kerkelijk nog voortduurt. Levendig en aanschouwelijk is zijne voorstelling van peters verblijf te Zaandam, dat de Zaandammer niet ligt zal vergeten. Te regt mogt de Heer honig dit tafereel aldus besluiten: ‘Wij hebben peters verblijf aan de Zaan beschreven, en beschouwd hoe hij er leefde, wat hij er verrigtte; tevens hebben wij zijne betrekkingen met vele Zaanlanders uit verschillende bronnen doen kennen, en doen zien hoe vroegtijdig reeds personen uit onze streek in Rusland gevestigd waren, hoe belangrijk de handel was, die door peters' invloed, van hier op zijn magtig rijk gedreven werd, die de nijverheid ten top voerde en kapitalen deed winnen. En wat was het dat dit alles had doen gebeuren? Het was de rondheid, de trouw, de eenvoudigheid, de werkzaamheid der vaderen, die peter aantrok en boeide en aan de mannen hechtte, die zijn hart wisten te winnen, door hunne deugden, die zijne vriendschap verwierven, door hunne welwillendheid en onbekrompenheid, en die, door de begunstiging van peter in hunne zaken, de uitgezette kapitalen met verdubbelde renten zagen terugvloeijen. Het was een schoon tijdperk, dat wij doorliepen; de Zaan heeft geen bloeijender gekend. Maar mogt de tijdgenoot met een gerust hart zijne zaken nederleggen voor zijnen opvolger, die opvolger ondervond het, dat al het voordeelige uit peters verblijf, ten laatste na-

[p. 135]

deelig begon te werken, want Rusland zelf werd mededingster, waar het vroeger voorzien moest worden. Wij kunnen ons echter in die gevolgen hier niet verdiepen, maar het doet het harte goed, dat eenmaal uit het verre Noorden een Vorst onder ons woonde; het verheft ons gevoel, dat hier de grond gelegd werd, die het magtige Noordsche rijk den Kolossus van Europa heeft doen worden.’

Dank zijn wij den Schrijver schuldig voor vele minder bekende of nog geheel onbekende bijzonderheden; ook van de ongelukkige dagen in April 1813; maar nog meer voor zijn naauwkeurige ontwikkeling van de opkomst en den bloei van den handel en de nijverheid in de Zaanlanden, welke hij ook met hun tegenwoordigen toestand vergelijkt.

Het werk is zeer onderhoudend en draagt alle blijken van waarheidsliefde en onpartijdigheid, die het goede openlegt, en 't kwade niet verzwijgt. De Zaankantenaars vooral kunnen tevreden zijn met deze geschiedenis, die belangrijker is, dan men, alvorens haar gelezen te hebben, zoude vermoeden.