Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1852

Gedenkwaardigheden uit het leven van Elisabeth Fry, door eene harer jeugdige vriendinnen in Duitschland, naar echte bescheiden bewerkt. Uit het Hoogduitsch, door A.H. van der Hoeve, Predikant te Keppel. Te Amsterdam, bij ten Brink en de Vries. 1851. In gr. 8vo. 364 bl. f 3-60.

Voorzeker is aan niemand onzer lezers de naam geheel onbekend van de voortreffelijke Christin, die, door den geest des geloofs en der liefde gedreven, als eene vrouwelijke john howard, haar leven gewijd had aan het bezoeken van kerkers en het opheffen van gevangenen uit hunne diepe zedelijke en geestelijke ellende. Hoewel de edele elisabeth fry ook ten onzent vrij bekend zij in hare levens- en lotgevallen, werkzaamheid, reizen, onvermoeide pogingen en warme godsvrucht; en onderscheidene, hier en daar verspreide opstellen in godsdien-

[p. 87]

stige en andere tijdschriften daartoe in de laatste jaren hebben medegewerkt, verdient zij nogtans, door een opzettelijk, uitvoerig geschrift als een van de sieraden onzer eeuw in aandenken te worden gehouden. Het ware daarom een even aangename als belangrijke arbeid, dien de Eerw. van der hoeve op zich nam, toen hij zich zette tot de vertaling van een werk, door eene Duitsche vriendin van de onsterfelijke fry met gevoel, met warmte, maar ook met juiste kennis van zaken en waarheidsliefde geschreven. Het heet te regt: Gedenkwaardigheden uit haar leven; het is alzoo aan de eene zijde meer - en aan de andere minder dan eene eigenlijke levensbeschrijving. Maar het is er in ons oog te voortreffelijker om, dat het geene breede vermelding geeft van al die kleinere levensomstandigheden, die niet zoozeer betrekking hebben op de hoofdzaak: het beeld van hare Christelijke werkzaamheid; en dat het ook omgekeerd eenen schat behelst van brieven en andere stukken, welker mededeeling hoogst belangrijk is om die werkzaamheid naauwkeurig te leeren kennen en op den waren prijs te schatten.

Zeer belangrijk voor de kennis van elisabeths opleiding en inwendige ontwikkeling is echter de schets van hare jeugd. Men ziet er uit, hoe zich in de jeugdige gurney (haar geslachtsnaam) reeds vroeg onder den invloed van hare opvoeding - zij behoorde tot het genootschap der Kwakers - een ernstige zin ontwikkelde, zelfs uit zekere neiging tot het ‘wereldsche’, en hoe zij na haar huwelijk als vrouw en moeder zich met voorbeeldigen ijver kweet van de pligten die op haar rustten, totdat haar eerste bezoek in de gevangenis van Newgate eene beslissende rigting gaf aan haar leven. Dat leven was van nu af aan gerigt op één hoofddoel, en zoowel hare bemoeijingen tot het stichten eener vrouwen-vereeniging om vrouwelijke gevangenen te bezoeken, als hare opöfferende, met vele bezwaren vergezelde werkzaamheden ten behoeve van gevangenen, die ontslagen of naar de strafkoloniën gezonden werden, dragen er den stempel van, hoe zij zich wijdde aan de grootsche

[p. 88]

levenstaak, die zij zich met het oog op de Goddelijke Voorzienigheid had voorgeschreven. Niet lang daarna vingen hare reizen aan, eerst naar Schotland en Ierland, daarna in Frankrijk en Duitschland. Niets, wat tot haar doel behoorde, ontging haren scherpzinnigen blik; geene tegenkanting was in staat haar af te schrikken; geene vermoeijenis haar te verslappen; geene miskenning haar te ontmoedigen. In nadruk was zij allen alles; gevangenen, hulpeloozen, dienstbaren, ouden en jongen waren voorwerpen van haren ijver. Onmogelijk hadde die ijver zich zoo volstandig, op die wijze en in die mate kunnen openbaren, indien het Evangelisch geloof en de geest van christus er het bezielend beginsel niet van geweest waren. In dit opzigt levert het een hoogst leerzamen aanblik, wanneer men haar volgt op hare togten. Dat is een aanschouwelijk beeld van hetgeen het leven in en door den Heer vermag. Men leert er door gevoelen, wat paulus eigenlijk wilde te kennen geven, toen hij scheef: ‘Ik vermag alle dingen door christus.’ Elisabeth fry paarde de kracht van den man aan de zich nimmer en nergens verloochenende zachtheid der vrouw. Haar geloof en hare liefde stelden haar in staat tot hetgeen het werk schijnt van een tiental menschenlevens.

Maar nog in een ander opzigt is het verhaal van hare bemoeijingen uit een Evangelisch oogpunt hoogst leerzaam. Niet altijd beantwoordde de uitslag aan hare verwachting ‘en dikwijls oogstte zij slechts de treurige ervaring, in de doornen te hebben gezaaid. Maar die ondervinding is toch betrekkelijk zeldzaam. Elisabeths pogingen leverden veelal het hartverheffend schouwspel van de kracht, waarmede het geloof en de liefde ook op anderen werken, zelfs op hen, aan wier zedelijke verheffing de oppervlakkige beschouwer zou meenen te moeten wanhopen. Treffende bijzonderheden vindt men daarvan opgeteekend, en toen zij eindelijk bezweek na een smartelijk lijden, ging zij in tot een leven, waarin zij er velen, ja velen had die haar ontvingen in de eeuwige tabernakelen, omdat zij hen had ‘bekeerd van de dwaling huns wegs.’

[p. 89]

Het is vooral dezen indruk van de kracht en van de werking des geloofs en der liefde, dien de lezing van dit boek op ons heeft gemaakt. Wij achten het voor eene eigenlijke beoordeeling minder vatbaar. 't Ware toch een ongepast denkbeeld, hier - òf te onderzoeken, in hoe ver de bekwame en ook in het stellen zeer geoefende Duitsche Schrijfster iets merkwaardigs hebbe overgeslagen, òf hier en daar eenen anderen vorm aan haar werk hadde kunnen geven. Na alles wat wij over elisabeth fry hebben gelezen, houden wij het daarvoor, dat haar beeld in deze bladen even zuiver is afgedrukt, als haar portret en haar handschrift ons ook van de uitwendige zijde eene vrouw doen kennen, wier inwendig leven zich in hare daden afspiegelt.

Vertaler en Uitgevers hebben, ieder in 't zijne, eer gedaan aan een werk dat dit ruimschoots verdiende. Wij bevelen het met warmte aan, en verblijden ons over het gelukkig denkbeeld van den overzetter, om het boek op te dragen aan den Nederlandschen john howard - willem hendrik suringar.