Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1852

Elizabeth Musch. Een tafereel uit de zestiende eeuw,

[p. 83]

door Mr. J. van Lennep. III Deelen. Te Amsterdam, bij P. Meijer Warnars. In gr. 8vo. 705 bl. f 2-40.

Er zullen onder onze lezers wel niet vele zijn, die dit tafereel niet reeds kennen. Het werpt eene schaduw over het Staatkundig leven van een groot man, op welken Nederland roem draagt, al zij het niet blind voor zijne feilen. Er is niet aan te twijfelen: de lezing van dit verhaal, waarin het historische het romantische slechts als bijwerk toelaat, zal verschillende gewaarwordingen inboezemen en ver uiteenloopende beoordeelingen uitlokken. Het is de geschiedenis van een feit, dat wij, zoo niet om de eer, dan toch om den roem van de witt, wenschten tot het gebied der verdichting te behooren. Het is door Mr. van lennep zóó goed in het licht gesteld, dat wie nog lust heeft een klad te werpen op de nagedachtenis van maurits, door aan hem den dood van oldenbarneveld te wijten, verstomd terug moet deinzen, daar ten minste een gelijke schuld op het geweten van de witt drukt, en zijne gedachtenis verdonkert.

Elisabeth musch heeft een titel aan dit werk geleend; buat is er de ongelukkige held van. Henry de fleury de coulon, Heer van Buat, was een edelman van Fransche afkomst, vol moed en dapperheid, braaf en regtschapen, doch zoo als van lennep hem teekent, niet vrij van zwakheid, en door onbedachtzaamheid, hetzij dan verdiend of onverdiend in het verderf gestort. Hij was gehuwd met de kleindochter van den onvergetelijken cats. Haar vader was de bij zekere partij zoo gehate Griffier der Staten-Generaal, cornelis musch, die, zoo men wil, den Tweeden willem tot overmoedige stappen dreef en zich daardoor den wrok der Loevesteinsche faktie berokkende, aan wier wraakoefening hij slechts door eenen tijdigen dood ontkwam. De schoonmoeder van buat was eene Staatkundige vrouw, volleerd in kuiperijen tegen den alvermogenden Staatsman, bijgestaan door kiviet, van de horst en anderen, die, gelijk de meeste karakters in dit tafereel, geene zeer goede rol spelen.

Buat, de zoon van een Kolonel, in dienst der Repu-

[p. 84]

bliek, had, in 1659, tegen de Zweden, op het eiland Funen in Denemarken, proeven van zijne onversaagdheid gegeven. Gunsteling van frederik hendrik, was hij page geweest bij willem II, en na diens vroegen dood in dienst van het Groote kind van Nederland overgegaan. Als militair bekleedde hij den rang van ridmeester. Met hart en ziel aan het hem dierbare Oranjehuis verknocht, zag hij met leede oogen zijnen Vorst in vernedering gehouden door eenen Staatsman, die wel het geluk van zijn Land bedoelde, maar, onder een bescheiden titel, een zoo groot gezag uitoefende, dat, hem te beleedigen, was crimen laesae Majestatis. In den ongelukkigen oorlog, die den onwaardigen karel meer schande dan Nederland schade heeft berokkend, onderhield hij eene briefwisseling met zekeren aeneas sylvius, die, vroeger in dienst van de Koninklijke Prinses, thans in Engeland zich ophield. Door een laaghartige, met een verdichten naam, dien wij om de eere onzes volks voor den waren niet zouden willen verruilen, wordt hij in betrekking gebragt met j. de witt, en hoezeer hij van die correspondentie niet onkundig is, en zich overtuigd moet houden, dat zij de belangen van den Prins ten doel heeft, waagt hij den minder bedachtzamen page aan eene geheime briefwisseling, die op de bevordering van eenen eervollen vrede zou moeten uitloopen.

Wij beklagen den ridmeester, die, volgens van lennep, met en tegen zijnen wil, zich op eenen weg waagt over smeulend vuur. Met de hem eigene losheid volgt hij zijnen held op dit gevaarlijke pad, tot hij, eindelijk, door onvoorzigtigheid vastloopt en in het verderf stort. Een brief, met het noodlottig opschrift: ‘Pour vous même’, die vooral onder de oogen van de witt niet komen mogt, viel dezen in handen, en de bescheidenheid ter zijde stellende, opende hij den brief, en de val van buat was besloten. Wij danken den Heer van lennep, dat hij in den Raadpensionaris beginselen van menschelijkheid nog eene wijle laat worstelen met zijne Staatkundige bedoelingen; eer het goede beginsel geheel bezwijkt door den invloed van zijn kwaden demon van espenblad.

[p. 85]

Elke poging om het Huis van Oranje in het bestuur des Lands terug te brengen, gold in het oog der Loevesteiners voor hoog verraad, al wierd het ook door de meerderheid der Natie gewild. Zonderlinge wijze van het volk republikeinsch te besturen. En daar ligt die brief, waarin uit Engeland de wensch wordt uitgedrukt naar eene verandering in Staatsvorm, die den Prins aan het roer van den Staat zou plaatsen, en hem de witt, zoo hij al niet viel, tot den zedigen rang van zijnen dichterlijken voorganger terug zou voeren. Hij was schrander genoeg te voorzien dat geschieden zou wat hij niet in staat was te beletten, en toch wilde hij 't afwenden door den maatregel eens door eenen Staatkundigen Hoogepriester aanbevolen: ‘Het is beter dat één mensch sterve, dan dat het gansche volk - zijn regeringstelsel - verloren ga.’ - Wij gelooven, dat hij ter goeder trouw handelde; maar was 't ook billijk? was 't regtvaardig? - Men zie den gang van buats regtsgeding, en de breede aanmerkingen van Prof. tydeman op het Negende Deel van bilderdijks geschiedenis des Vaderlands (bladz. 272 en volgg.) en leze er zelfs den zeker tegen de witt niet ingenomen wagenaar op na, en oordeele!

Buat was schuldig aan verregaande onvoorzigheid, maar niet schuldig aan eene misdaad, die den dood verdiende; een dood die, daarenboven, nog door wreedheid werd verzwaard. De witt en de Staten van Holland waren misschien veel méér strafbaar, dat zij, zonder de overige Gewesten te kennen of te rade te nemen, met Engeland afzonderlijk handelden of deden handelen. Maar het hoofd van buat moest vallen, om schrik te brengen onder de vrienden van Oranje, en eene dreigende demonstratie te voorkomen, welke de nog bovendrijvende partij van het kussen kon dringen. Immers de regtbank werd geïntimideerd door de Hollandsche Staten, die het doodvonnis begeerden, waartoe de regters zelve moeijelijk konden verstaan. Eindelijk werd hij veroordeeld met vijf tegen drie stemmen; van die vijf stemmen werd er één slechts schoorvoetend gebragt, en de stem van van der graaf ging door verraderlijk opzet verloren. De

[p. 86]

Schrijver heeft zijnen pseudeniem die het stuk uitvoert. De geschiedenis heeft den sluijer nog niet opgeligt. Vergissing was hier niet; maar kwaadaardig en boos opzet van hem of hen, die 't gemunt hadden op den ongelukkigen. Daarom was men ook doof voor de Brandenburgzche tusschenkomst, voor de reclames van Zeeland, en voor de openbare meening. De laatste heeft zich allerverschrikkelijkst gewroken. De intimidatie werkte, als doorgaans, ten nadeele desgenen, van wien zij kwam. Velen onttrokken hunne achting aan de witt; de haat werd scherper; de wraakzucht vuriger, en de ure der vergelding aanschouwde een Kannibalen-moord. Er is een zwart blad te meer in onze geschiedenis, dat wij niet dan met schaamte en droefenis opslaan.

Dit verhaal zal gewis allerwege met groote belangstelling worden ontvangen en het verlangen vermeerderen, dat de beroemde Schrijver zijne grootsche beloften nakome. Dan zullen wij eerlang niet alleen van de voorouders, maar ook van de vaderen tafereelen bezitten, die de innige bekendheid met en van ons volk bevorderen.