Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1852

Jacob Cats, de Gids en Troost, inzonderheid der ouden van dagen. Eene Bloemlezing uit zijne belangrijkste werken; in zamenhang gebragt door A.B. van Meerten, geb. Schilperoort. Te Gouda, bij G.B. van Goor. 1852. In post 8vo. 141 bl. f :-90.

Er is geen dichter, die ongelijker en eenzijdiger beoordeeld is, dan onze beroemde jacob cats. Zij, die bij eenen dichter bijzonderen prijs stellen op kern- en krachtvolle poëzij, en daarom eenen camphuyzen en huygens hoog waarderen, vinden in cats weinig smaak. Zij, daarentegen, die van een zoetvloeijenden, gelijkmatigen, leerzamen, beeldrijken dichttrant houden, stellen hem bovenaan in hunne waardeering. Hoe het zij, niemand kan ontkennen, dat cats door rijkdom van voorstelling, door volheid van geestige gedachten en sierlijke uitdrukkingen, door beelden, ontleend aan allerlei zaken, en door verscheidenheid van behandelde stoffen, ongemeen nuttig, leerzaam en verdienstelijk is. Er is zelfs iets bijzonder leerzaams en oorspronkelijks in hem: het natuurlijke, zedelijke en godsdienstige verliest hij nooit uit het oog, en ofschoon de vruchtbaarheid van zijn vernuft van dien aard is, dat hij dezelfde gedachten dik-

[p. 78]

werf in andere beelden of woorden herhaalt, en daardoor van eentoonigheid niet geheel is vrij te pleiten, is er evenwel iets naïfs, medeslepends en stichtends in hem, hetgeen bijzonder lezers van hoogere jaren aantrekt. Het is dus niet te verwonderen, dat de hoogbejaarde en als Schrijfster gunstig bekende Mevrouw van meerten, geboren schilperoort, eene Bloemlezing zijner Werken heeft uitgegeven. Zij noemt het een gids en troost inzonderheid der ouden van dagen. Wie zou zulk eene verdienstelijke Schrijfster, bij zulk een doel, in de beoordeeling hard willen vallen? wij althans niet; hetgeen wij dus aanmerken geschiedt met de meeste bescheidenheid, en na betuiging van onze algemeene goedkeuring. In het Voorwoord zegt zij, dat bij cats het eene beeld het andere verdringt, de eene gedachte de andere voortbrengt, en dat hij die uitwerkt en mededeelt zeer oppervlakkig. - Wij zouden liever zeggen zeer uitvoerig; want van oppervlakkigheid is cats zeer zeker niet te beschuldigen. Verder: dat zij het oordeel van een verzamelaar zijner gedichten (in eene aanteekening haalt zij den naam van sandelin aan) niet gaarne zou onderschrijven: dat de moeder de lezing van cats, zoo als hij daar ligt, onbepaald zou kunnen aanbevelen. Wij merken hierop aan, dat wij steeds in cats zijne bijzondere kieschheid, behoudens de meest mogelijke naïveteit, hebben bewonderd, en dat de Heer sandelin - die, zoo ver wij weten, geen verzamelaar of uitgever van de gedichten van cats is, maar wel een zeer verdienstelijk werk in 1822 te Brugge heeft uitgegeven, getiteld: jacob cats zedelijke en meest bijzondere schoonheden, bijeenverzameld, op eene Alphabetische Orde - aan het slot van zijn zeer beknopt levensberigt van cats dit schrijft: ‘hij (cats) was ook in zijne vroegere, meer aan de genoegens van dit leven toegewijde gedichten, altijd streng zedelijk, de moeder kan de lezing hare dochter aanbevelen.’ - Wij voor ons zouden volstrekt geen zwarigheid maken, om die uitspraak te onderschrijven. Het werk van den Heer sandelin, groot bijna 500 bladzijden, met een tafel

[p. 79]

of register, in alphabetische orde der onderwerpen of leeringen uit cats aangehaald, is zeer oordeelkundig zamengesteld, en wij zouden eene dergelijke bewerking, bepaald toegepast op den ouden dag, ten dezen ook voor Mevrouw van meerten verkieslijker geacht hebben. De vorm van een leven in uittreksels zijner gedichten, was over het algemeen, naar ons oordeel, minder verkieslijk, te meer omdat cats zijn eigen leven in zijn ouden dag breedvoerig medegedeeld of, zoo men wil, berijmd heeft. - De Schrijfster zegt ook nog, dat zij een enkele maal zich wel eenige verwisseling heeft veroorloofd. Wij zouden dan op bladz. 6 den regel:

Dies gloeide mijn verstand gelijk een luiksche kool

en de herhaling van twee gelijke regels bovenaan op bladz. 151 en onderaan op bladz. 98:

Al wist ik alle ding en Christus niet en kende
Soo waar ik maar alleen een winckel vol ellende

vermeden hebben.

Doch wij willen niet verder nasporen wat er hier gebrekkigs te vinden en dus te verbeteren zijn zou.

In het algemeen gelooven wij, dat een werk, in den trant van dat van sandelin, met behoorlijke aanwijzing, waar de uitgetrokken plaatsen in cats werken staan (eene aanwijzing, die bij hem, even als bij Mevr. van meerten ontbreekt), met smaak en kunde in een doorloopenden vorm gebragt, hoogst nuttig en leerzaam zijn zou. Wij nemen de vrijheid de Maatschappij Tot Nut van 't Algemeen daarop aandachtig te maken tot uitschrijving, zoo mogelijk, eener prijsvraag tot zamenstelling van een Zedekundig Leer- en Leesboek, met eene Bloemlezing uit cats Werken; in afwachting van de door het Zeeuwsch Genootschap uitgeschreven Prijsverhandeling over het Leven van cats. Maar, wat wij ook aanmerken, verwachten of hopen, wij willen intusschen het boekje van deze bejaarde, verdienstelijke dame gaarne en met ruimte aanbevelen.

†††