Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1852

Dr. W. Bosch, Chef over de Geneeskundige dienst in Nederlandsch-Indië. De vermeerdering van Java's bevolking, beschouwd als de grootste bron van rijkdom voor Nederland. Te Rotterdam, bij M. Wijt en Zonen. 1851. In gr. 8vo. VI en 145 bl. f 1-20.

Dit boekje onderscheidt zich gunstig door 't fraaije papier en een fraaije letter. Ook de cijfers, die er niet weinig in voorkomen, doen zich scherp en duidelijk voor. Daar de Schrijver. zich, blijkens de voorrede, in Indië bevindt, komt voor dit eene en andere des te meer dank toe aan de Uitgevers.

De Chef van de Geneeskundige dienst op Java, schrijft over Java's bevolking en hare vermeerdering, dus, in zoo verre, naar het zich laat aanzien, over een onderwerp, waarover zijne betrekking hem welligt meer dan anderen aanleiding geeft om na te denken. Over het geheel spreekt hij met hoogen ernst, en de tafereelen

[p. 69]

die hij ophangt, zijn niet zelden somber van verwe; zoodat zich hier weder hetzelfde verschijnsel opdoet, waarover onlangs, in de Tweede Kamer, is gehandeld, en waaromtrent toen niet eenstemmig werd gedacht: het verschijnsel, namelijk, dat een ambtenaar openlijk optreedt om het bestaande en deszelfs gevolgen met zwarte kleuren af te malen, en daarvan de schuld te geven aan het vigerende regeringsstelsel. - Met de beoordeeling laten wij ons niet in; wij vermelden slechts het factum.

Dit geschrift bevat velerlei berekeningen, en daaruit worden gevolgtrekkingen opgemaakt; maar het komt ons voor, dat de bronnen niet altijd met oordeel zijn gekozen. Meermalen zijn de bronnen zelfs niet opgegeven, en dat is in een werk van zoo ernstigen aard, een wezenlijk gebrek. Er ontbreken voorts rustpunten, en eene gelijdelijke orde; zoodat eene analyse niet wel mogelijk is. Wij kunnen dus ook maar hier en daar eenige aanmerking maken, of des Schrijvers voorstellingen in het licht plaatsen.

Gaarne stemmen wij toe het beweerde op bl. 21: ‘Deze gemakkelijkheid om zijne levens-noodwendigheden te bevredigen, is echter doodend voor de nijverheid en ontwikkeling zijner krachten en intellectuële vermogens.’ Dit is op Java en elders binnen de keerkringen het geval, en uit dien hoofde is zekere dwang noodwendig om den Javaan te doen arbeiden, ter verkrijging van meerdere gemakken en van betere voedingsmiddelen. Wanneer echter de Schrijver dat stelsel, van gevolgtrekking tot gevolgtrekking doorvoert, (zoo als op bl. 22 en 23 het geval schijnt te zijn,) om tot de bewering te komen, dat wanneer, in de Kadoe en Pekalongan, - op Patjietan na de beide klein-districten - 8000 à 9000 zielen, op de □ geogr. mijl gevonden worden, ook de Preanger Regentschappen (de Residentie Bezoekie had hier kunnen worden bijgevoegd) eene even groote bevolking kunnen en moeten voeden, - dan gaat de tbeorie te verre. Het kleine, te midden van Java gelegene Kadoe, is bekend als bijzonder vruchtbaar; maar zijn de zeekusten van de Preangers even vruchtbaar?

[p. 70]

Zijn er niet moerassige woudstreken, waar de natuurlijke vruchtbaarheid gemist wordt, die allerwege in de Kadoe het oog bekoort?

Zulke bloot theoretische gevolgtrekkingen ontmoeten wij meer in dit boekske, als b.v. op bl. 35. Dáár wordt beweerd, dat, dewijl de vermeerdering der bevolking van 1828-1838 2,92% 's jaars is geweest, zij ook van 1858-1850 in dezelfde progressie moest zijn voortgegaan, en vermits dat niet zoo gebeurd is, moet er ach en wee geroepen worden over het Opperbestuur, waaraan 't, volgens den Schrijver, is te wijten. Wij ontkennen de juistheid der gevolgtrekking, dat om de vermeerdering van 1828-1858, eene arithmetische progressie van 2,92% 's jaars als norma moet worden aangenomen. Maar men stelle eens dat zij juist ware, is het dan per se aan het Gouvernement te wijten, wanneer de vermeerdering daar onder blijft? Immers neen; - ten ware men het Gouvernement ook aansprakelijk wille stelle voor ziekten en kwalen, overstroomingen en aardbevingen, uitbarsting van vulkanen, en wat er meer zij van natuurlijke volksrampen. - Niemand voorzeker kan zoo iets beweren.

Op bl. 53 wordt geklaagd, dat de bevolking van Cheribon ‘zonder eenige betaling te onderhouden heeft, 600 palen lengte weg, 600 palen lengte waterleiding, 500 bruggen en 450 wachthuisjes.’ Wij nemen die cijfers allen als onberispelijk aan, zonder eenigen twijfel te opperen; doch veroorloven ons te vragen: of dergelijke corvéen of lasten niet ook hier bekend zijn? Hoe vele verpligtingen voor wegen, sloten, dijken, molens enz. moeten niet hier te lande, in arbeid of geld worden gepresteerd! En is het onderhoud in de Residentie Cheribon werkelijk zwaar te noemen, als er p.m. duizend zielen eene paal lengte wegs en eene paal lengte waterleiding te onderhouden hebben?

De Schrijver zegt op bl. 89: ‘Mogt ik in mijne beschouwing en gevolgtrekking dwalen, dan zal mij elke voegzame teregtwijzing aangenaam zijn, mits men tegenbewijzen levert, en zich niet bepaalt tot oppervlakkig

[p. 71]

schoonklinkende woorden, beweringen en holle phrasen.’ - Wij vleijen ons gedaan te hebben, wat in redelijkheid te verwachten is in een eenvoudig verslag, en duidelijk ons gevoelen te hebben geopenbaard, met vermijding van het holle zoo wel als van het oppervlakkige, dat in het werkje-zelf geenszins ontbreekt.

Uit de laatstgemelde bladzijde vernemen wij, dat in de Preanger Regentschappen, in 1846 zijn geslacht 5775 buffels, zoodat de ingezetenen van die Residentie op eene consumtie van 2½ ℔ vleesch per hoofd in het jaar kunnen berekend worden. Het is gewis niet veel, wanneer men rekent, dat voor een huisgezin van vijf tot zes personen, die opgave eene consumtie vertegenwoordigt van maar 15 pond in het jaar. Toch verheugt het ons, dit van den Heer bosch te vernemen, omdat wij daarin een bewijs erlangen, dat het cultuurstelsel gunstig werkt. Vijf-en-twintig jaren geleden werd er op Java, behalve bij de aanzienlijken, door de bevolking geheel geen vleesch geproefd. Het eenigste dierlijke voedsel van den Javaan was toen visch, zoodat menig reiziger zich verbeeldde dat de Javaan van het eten van vleesch afkeerig was. Nu eet hij, al is het niet dikwijls, karbouwevleesch en gevogelte: hoenders, eenden enz. Zijn toestand is dus werkelijk verbeterd.

Wij zullen ons bij de slotsom van des Schrijvers redeneringen (zie bl. 93) niet lang ophouden. Van de vijf hoofdpunten zullen wij alleen de laatste of vijfde overnemen: ‘Dat door de gezamenlijke werking der aangevoerde oorzaken, de mortaliteit op eene zorgelijke wijze toeneemt, en den toewas der bevolking belet.’ - Hetgeen wij hiervoren besproken en toegelicht hebben, zal bij dezen of genen lezer welligt als beantwoording eenigermate mogen gelden. Hun die met Indië bekend zijn, bevelen wij de overweging van dit boeksken aan.

l.