Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1851

[p. 326]

Proeve omtrent de stichting en naamreden van
Loevestein.
Door Van Dam, Van Brakel.

De oorsprong van dit slot ligt steeds in het duister, en het schijnt in de geschiedrollen niet vóór 1377, of misschien 1373, genoemd te worden. Doch uit de Archieven der Rekenkamer van Gelderland deelt de Heer p. bondam, in het Charterboek van Gelderland, 3^e Afdeeling, blz. 570, een stuk mede van dato Althena St. Remigidag, der maand October 1264, waarbij de Heer van Althena n.u. verklaart: verscheidene hoeven lands, tienden, eilanden, en dijkregten in bezit gekregen te hebben, en die, met bijvoeging van eigen goederen, en het laag gerigt over dezelve, in thyns te hebben uitgegeven aan den Abt en het Convent van Villars, in het Bisdom van Luik: daarbij voorbehoudende het hoog gerigt, voor zich aan de Maas-, en voor den Graaf van Gelre aan de Waal-zijde.

De namen van velen der daarin genoemde goederen zijn in onbruik of vergetelheid geraakt; maar er is genoeg van bekend, om te weten, dat die uitgegeven landen en eilanden lagen ten westen van de beneden-Bommelerwaard, tusschen de Waal en de Maas, en dat die door de Villarenzer monniken zijn ingedijkt, en uit dien hoofde den naam van het Monnikenland bekomen en tot nu toe behouden hebben; zijnde eene polder nederwaarts strekkende tot nabij Loevestein, en de Hollandsche waard, welke in het Charter de namen dragen van de eilanden Alghot en Artusii Militis; en die niet zoo zeer als het overige, aan de Villarenzen zijn gegeven, als wel aangeboden: ‘sicam acquirere voluerint in posterium’ indien zij die in het vervolg begeeren of verkrijgen kunnen.

[p. 327]

Deze waren derhalve nog in pandschap, gebruik, pacht of huur; zoodat de Heer van Althena, ofschoon wettig eigenaar, daarover zoo dadelijk niet kon beschikken. De kloosterlingen hebben die dan ook buiten de indijking gelaten.

Dewijl in dit Charter Loevestein, noch als inbegrepen, noch als aangrenzende genoemd wordt, en er ook geen Kastelein, zoo als van Althena, onder de getuigen voorkomt, zoo schijnt het toen nog niet bestaan te hebben; immers niet onder dien naam bekend te zijn geweest, en ik vermoed, dat Artusii Militis, wat dat dan ook beteekenen moge, de plaats is, waar later het bedoelde en thans nog bestaande slot gebouwd werd.

Heer gerard van hoorne, de tweede van dien naam in het geslacht, doch de eerste onder de Heeren van Althena, welke Heerlijkheid met de voorgenoemde eilanden Alghot en Artusii hij in 1300 bezat, was tevens Heer van Hoorn, Weert, Herlaar, Hees en Leende en Erf-opperjagermeester. Hij huwde in 1302, blijkens toen verkregene vergunning om uit leengoederen eene douarie te vestigen, met johanna van leuven, gezegd gaasbeek, Vrouw van Herstal, Bancigny enz.; eene dochter van Heer hendrik van gaasbeek, Heer van Leuven, Herstal en Leeuwen, en een tijd lang van Breda: uit Prins godefroy, Heer van Leuven en Leeuwen en maria van oudenaarde, Vrouw van Gaasbeek, welker moeder was lysbeth van bevern, dochter van dirk de Vijfde, Heer van Bevern, en Kastelein van Dixmuiden enz., en van margaretha van brienne.

Dit vermogend en aanzienlijk echtpaar werd begraven in het midden van het koor der Carmeliten-kerk te Brussel, onder eene verhevene tombe van zwart marmer, waarop twee wit marmeren levensgroote beelden.

Men ziet hieruit, dat de Moeder van johanna van leuven, lysbeth van bevern geweest is, terwijl de Heeren simon van leeuwen, Batt. Ill., bl. 681, en jacobus kok, op Ferwerdo in het Nederl. Wapenboek, Genealogie van beveren, 6de Generatie, zeggen: dat er, tot scheiding van

[p. 328]

Loevestein on Monnikenland, eene sloot of gracht bestond, naar haar, Vrouw lysbeth van bevern-sloot, genaamd.

Daar deze edele vrouw, uit het geslacht van amstel gesproten, tot deze streken geene andere betrekking had, of hebben konde, dan door het huwelijk van hare dochter met den Heer van Althena, zoo is het niet twijfelachtig, dat deze, haar schoonzoon, de bewerker was van die naamgeving; en het laat zich denken, dat die gracht dan ook in hare tegenwoordigheid is aangevangen, en dat zij daaraan de eerste spade zal gestoken hebben.

De opmerkelijke overbrenging van den naam eener zoo aanzienlijke vrouw, op eene betrekkelijk geringe zaak, in eene op zich-zelve zoo weinig beteekenende en kleine landstreek gelegen, geeft alle reden om te vermoeden, dat er eene belangrijker gebeurtenis mede gepaard ging: en het zal niet te veel gewaagd zijn, om de stichting of den opbouw, de vernieuwing of uitbreiding van een huis of slot, in de nabijheid van die gracht te veronderstellen, en tevens te denken, dat Heer gerard, hetzelve naar het verheven geslacht zijner echtgenoote willende noemen, om de verbindtenis van zijn stamhuis met het hare te doen blijken en in gedachten te houden, niet beter heeft kunnen doen, dan het naar Leuven of Louvain, Loevestein of Louvestein te noemen; en dat zulks zijn doel was, bewijst de naamgeving aan de gracht.

Dezen naam heb ik echter niet vóór 1377 vermeld gevonden, en wel in een verdrag van Gelders Graaf en edelen, alwaar het Loevensteyn gespeld wordt; volgens nijhoff, Gedenkw. der Geld. Geschiedenis, en Lovesteyn, volgens slichtenhorst, Geld. Geschiedenis, - en beschreven als tegenover de grenzen van Gelderland gelegen. Het schijnt toen niet meer aan den Heer van Althena, maar aan den Graaf van Holland behoord te hebben, die het althans in 1386 bezat.

Waarschijnlijk kwam het in 1332, of kort daarna, toen Heer gerard was overleden, aan de Grafelijkheid van Holland. Tot 1329 was de Heer van Althena nog vrij man, en onafhankelijk van Holland; doch in 1332 werd

[p. 329]

willem van noorn, gerardszoon, Leenman van dien Graaf wegens Althena en Woudrichem; en de belangrijkheid van Loevestein, zoo gunstig voor Holland, aan twee rivieren gelegen, doet veronderstellen, dat dit slot toen tevens het eigendom van dien Graaf of dier Grafelijkheid is geworden.

Reeds lang geleden schreef ik mijne gedachte over dit onderwerp ter neder; maar hield ze tot nu toe terug, in de hoop van, alvorens die mede te deelen, nog meer tot bewijs te zullen vinden: wat mij echter niet mogt gelukken. Ik deel dan nu bij uittreksel mijn denkbeeld mede, vertrouwende, dat het de geschied en oudheidkundigen aanleiding zal geven tot een nader onderzoek, waardoor de werkelijke stichter, stichtingstijd en naamreden zal aan het licht komen.