Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1851

Mr. M. des Amorie van der Hoeven, Hoogleeraar aan het Athenoeum Illustre te Amsterdam, Over het geschrift Ariste ou le vrai ami. Onlangs uitgegeven onder den naam van Francois Hemsterhuis. Te Leeuwarden, bij G, T.N. Suringar. 1850. In gr. 8vo. 18 bl. f :-15.

Onze voortreffelijke Wijsgeer en Schrijver f. hemsterhuis, gaf gedurende zijn leven zijne werkjes afzonderlijk uit, in een klein getal afdrukken, die meestal tot geschenken aan zijne weinige vrienden en talrijke vereerders bestemd waren. Deze oorspronkelijke stukjes zijn dus hoogst zeldzaam. Later gaf jansen te Parijs eene fraaije éditie, in II Deelen 8vo., van de Oeuvres philosophiques van onzen beroemden landgenoot. Ook in België verscheen eene uitgaaf daarvan, met eene Inleiding van s. van de weijer, toenmaals Professor, thans Ambassadeur te Londen. Wij bezaten over eenige jaren nog geene verzameling der Wijsgeerige geschriften van eenen man, waarop wij met zoo veel regt roem konden dragen. Het was dus eene loffelijke onderneming, die de Heeren meyboom en eekhoff op zich namen, van eene nieuwe uitgave der werken van hemsterhuis het licht te doen zien; die ook goedkooper en tevens vollediger dan de vorige zoude zijn, en den Socratischen wijs-

[p. 723]

geer bij ons meer algemeen bekend zou doen worden.

In het derde deel komen dan ook verscheidene onuitgegeven stukken en brieven voor, die zeer belangrijk zijn, onder anderen ook een tot hiertoe genoegzaam geheel onbekend geschrift Ariste ou le vrai ami: ouvrage moral Dédié à Madame la Princesse de G*** par Mr. H***. Het verscheen in druk te Munster en te Parijs in 1789, in 12mo. Het eenige exemplaar dat den uitgever onder de oogen kwam, behoort aan Prof. tydeman te Leiden, die het welwillend aan de uitgevers afstond. Tegen de echtheid van dit geschrift worden nu door Mr. m. des amorie van der hoeven zeer gewigtige bedenkingen gemaakt, dïe in de brochure-zelve dienen gelezen te worden, en van de scherpzinnigheid en kritischen geest van den bestrijder getuigen. Het kwam ons, even als den Hooggeleerden Schrijver, zeer ongegrond voor, wat de Heer j. van vloten in eene recensie in de Letterbode van 19 Julij 1850 verklaarde, dat: ‘omtrent de echtheid van den Ariste voor den opmerkzamen lezer van hemsterhuis' geschriften geen twijfel zal kunnen bestaan.’ Wij zijn het integendeel met Mr. des amorie van der hoeven volkomen eens, dat het eene heiligschennis zoude zijn, dit geschrift aan den Hollandschen plato toe te dichten. De uit- en inwendige bewijzen hiervoor, in vijf hoofdpunten behandeld, komen ons zoo doorslaande voor, dat er niets op af te dingen is. De laatste aanhaling op pag. 24 van den Ariste zou reeds genoegzaam zijn om aan te toonen, dat dit werkje door hemsterhuis niet kan geschreven zijn. ‘La force de l'habitude est inconcevable, on ressemble bientôt à ceux qu'on frequente. L'empire de la mode n'est que trop grand, ne l'étendons pas jusqu'à la Morale. - On n'avoit pas honte de ses débauches sous henri III. Louis XI a nui à la droiture et à la franchise naturelle, de la nation qu'il gouvernoit: sans françois I nous serions devenus dissimulés.’

Wij achten het met den Schrijver overbodig hier verder iets bij te voegen. Elk bezitter van de laatste uitgave der Oeuvres philosophiques van hemsterhuis moge zich deze belangrijke brochure aanschaffen, om niet in

[p. 724]

de verzoeking te komen van aan hem een geschrift toe te kennen, dat hem in alle opzigten onwaardig zoude zijn.