Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1851

Vader, Zoon en Kleinzoon. Een verhaal voor het volk. Uit het Hoogduitsch. Te Meppel, bij H. ten Brink. 1851. In post 8vo. 128 bl. f :-75.
Korte schets van het leven van John Newton. Naar het Hoogduitsch van Heim, door G.W. Sannes, Predikant te Oude Pekel-A. Te Groningen, bij M. Smit. 1851. In kl. 8vo. 104 bl. f :-50.

‘Vanwaar toch het toenemend pauperisme?’ Doe deze

[p. 645]

groote vraag van onzen tijd eens, en gij zult evenveel antwoorden ontvangen als het gezelschap, waaraan gij haar voorlegt, personen telt. De zware belastingen - zegt de een; de overbevolking, een ander; maar wat zouden wij herhalen wat duizendmaal gezegd is? Toch twijfelen wij, of men met al die antwoorden de wonde wel in hare gansche diepte peilt; zelfs houden wij het daarvoor, dat men de wonde onbedachtzaam zoekt op de plaats waar zij niet is - althans waar zij haren waren zetel niet heeft. Duidelijker: vele verschijnselen openbaren zich, die men als blijken van verarming bijbrengt, en die het toch niet zijn. Die eindeloos herhaalde beroepen op de openbare weldadigheid - vele zullen wegvallen, wanneer gij er aftrekt, dat het nu eenmaal in gebruik is geraakt, zich bij tegenspoed op de welwillendheid van menschenvrienden te verlaten, en veel op anderen te laten aankomen. God beware ons, dat wij een hardvochtig woord zouden nederschrijven over het waarachtig ongeluk! Integendeel: de Schrijver dezes heeft het zijne meer dan noodig, en zou toch niet rustig kunnen slapen na eenen dag, waarop hij aan onverdienden en onvoorzienen tegenspoed het: ‘ga heen en word warm en word verzadigd!’ hadde toegeworpen. Maar ontkenne wie het durft, dat men veel te veel op de meewarigheid van anderen laat aankomen, waar men in zich-zelf de bronnen niet zou vinden uitgedroogd, indien men trage handen en slappe knieën oprigtte. Openbaart zich in die gevallen, verarming, pauperisme? Er openbaart zich èn zedelijke moedeloosheid, èn ware ijver. Of laat ons de zaak bij haren waren en Christelijken naam noemen: men heeft er geen heilig vertrouwen op God, geen gemoed om in Zijne vreeze uren en dagen te besteden. Nog iets: waar men niet weet hoe van den eenen dag tot den anderen te geraken, worde slechts - wij spreken de goeden, die er, Gode zij dank! nog velen zijn in den lande, niet te na - onderzocht, of zucht tot verheffing boven zijnen stand, of weelde nevens gebrek, of vooral die verfoeijelijke jeneverpest geen deel heeft aan uitputting. Wij zwijgen nog van onberaden

[p. 646]

huwelijken, veelal gevolg van het wandelen op verboden wegen; van hoog opzetten van het zeil bij opzetten der huishouding; of kostbare reizen in de eerste dagen van den echt, waarbij men zich aan behoeften leert gewennen, die op den duur niet kunnen bevredigd worden, - of dat alles en nog veel meer van dien aard de klagt over hooge belastingen en weinig verdiensten en verlammende concurrentie niet doet opgaan? En waar ligt nu weder de grond? Zoek hem vrij in gebrek aan nederigen zin, aan matigheid, aan eenvoudigheid, met één woord: ge zult niet mistasten, indien gij het kleed van uitwendige levensverfijning losscheurt en er achter vindt een betreurenswaardig gemis van ware Evangelische beschaving; het zoeken van eere bij menschen boven die bij God; alles voor het uitwendige en voor de stoffelijke wereld, maar dieper, treuriger armoede nog dan aardsche tegenspoed: geestelijke en zedelijke armoede! Vandaar achteruitgang; niet in de schamele hutten, waar men in een lompenpak neêrhurkt over een paar vonken; maar iets hooger - bij den minderen burgerstand, ‘het volk’. Dáár keert gij het dreigend spooksel niet af met de staatsbegrooting te verlagen of eenige duizend huisgezinnen naar Amerika te zenden. Maar met eenen beteren, eenen heiligen, eenen Evangelischen geest te kweeken; met de drankflesch aan scherven te werpen; met huiselijkheid, orde, vredelievendheid te bevorderen; kortom: met alles te ontwikkelen, wat vreeze Gods is, en niet bestaat in diepe godgeleerde kwestiën of uitgerekte gebeden zonder geest of zin; maar wat bestaat in geregtigheid, vrede en blijdschap door den Heiligen Geest. Neem dat gedeelte der Natie, waarover wij nu schrijven, onder uwe Christelijke zorg; doe alles wat uwe hand vindt, om het beter, Evangelisch beter te maken, en gij zult geneesmiddelen geven, geene palliativen, want die maken de kwaal nog erger. Maar geneesmiddelen uit het Evangelie, geene andere, want gij hebt geene andere noodig. Zij zullen werken - misschien niet morgen of overmorgen, want heden zaaijen en morgen oogsten, dat kan niet het moet niet; het zaad moet tijd

[p. 647]

hebben om te ontkiemen, en die ongeduldig is verstaat het woord van jakobus niet: ‘De landman verwacht de kostelijke vrucht des lands’ - want het is eene kostelijke vrucht.

Het is onze vaste overtuiging, dat vandaar alleen verbetering kan uitgaan. Die het ontkent, wij vreezen, dat hij de Schrift niet begrijpt, die met diepen zin tijdelijken voorspoed aan de vreeze Gods verbindt. En die met medelijdenden glimlach het woord: ‘dweeperij!’ op de lippen heeft - het moet ons van het hart: hij stelt zich gelijk met den boer, die den doctor uitlachte, omdat hem een zuiverend middel tegen de kiespijn gegeven werd: ‘'t scheelt me niet in de darmen, maar in den mond!’

Kleurden we misschien het tafereel wat donker: 't kan geen kwaad, er wordt toch genoeg afgetrokken, en men moet wel eens wat forsch spreken tegenover de zoetsappigheid van onzen tijd, zal men de kwaal in het hart aantasten. Zeg niet, lezer! dat wij u niets nieuws hebben gezegd. Ook dát weten wij zeer wel, maar het kan nooit te veel gezegd of te ernstig behartigd worden. En laat het u niet verwonderen, dat het te pas wordt gebragt bij de aankondiging van deze twee boekjes. Geeft ze ter lezing: dat is het uitstrooijen van een goed zaad op den akker des Heeren. De menschen, voor wie ze bestemd zijn, hebben niets ter wereld aan redeneringen die sluiten als eene bus, of vertoogen, die zij noch verstaan noch ten einde lezen. Geeft hun voorbeelden, voorbeelden uit het leven, waarin zij eene afspiegeling zien van zich-zelven, voorbeelden ter navolging en ter waarschuwing, Zal het zaad niet overal opkomen en vrucht voortbrengen: dat is wel jammer, maar welligt mist het toch hier of daar zijne werking niet.

Deze twee werkjes zijn regt goede bijdragen tot zoodanig eene volks-literatuur. Zij doen zien, hoe arm en ellendig het leven is buiten God, hoe rijk het leven met God en voor God. Zij paren het onderhoudende aan het bevattelijke. Het tweede heeft niet het uitlokkende der voorstelling, die wij in het eerste vinden, maar heeft dit vooruit, dat het eene ware geschiedenis is, en het

[p. 648]

andere eene verdichte. Veel hechten wij daaraan anders niet. Zoo het niet gebeurd is, gelijk daar gedrukt staat, het kan echter zeer wel gebeurd zijn; ja, het moet zóó wel gebeurd zijn, want de menschen worden geschilderd naar het leven. En onze Heer-zelf bezigde immers óók wel leerzame verdichtingen, zonder dat iemand ze dáárom voor ijdele woorden hield. De levensgeschiedenis van john newton heeft - wij zeggen het onverholen - veel, dat men met een oordeel des onderscheids lezen moet, maar dat heeft misschien ook zijne goede zijde. Sommige bijbelplaatsen worden er wel wat wonderlijk te pas gebragt, maar er is toch veel nuttigs in, en die het boekje goed leest, zal boven den oppervlakkigen lezer dit vooruit hebben, dat hij er geen voedsel uit haalt tot een lijdelijk wachten naar eene werking Gods, die, als wij maar opmerken, in alle levensomstandigheden spreekt tot ons gemoed. Toch zouden wij voor ons het andere boekske nog meer aanprijzen.

En meer behoeft er nu ook niet van gezegd te worden. Onze aankondiging is geene boekbeoordeeling; niet eens eene boekbeschouwing. Maar zij bedoelt: opmerkzaamheid te vernieuwen op eene zaak, die wij nu nog eens aan het slot van de regelen, die ons na de lezing uit geest en hart kwamen, zeggen willen: geef door dergelijke volkslektuur een tegengif tegen het leven buiten God, dan zult ge het volk niet alleen beter, maar ook welvarender maken, de kwalen van den tegenwoordigen tijd bestrijden, en, daar het goede zoowel naar boven als naar beneden zal werken, ook iets voor de hoogere en voor de lagere standen doen, voor welke onmiddellijk deze boekjes noch bestemd noch geschikt zijn.

v. Br.