Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1851

De mensch in zijn bestaan op zich zelven en in zijne betrekking tot de hem omringende wezens. Een Handboek voor allen, die in de kennis des menschen, van de zijde der natuur, belang stellen. Door H. van der Horn van den Bos, Med. Chir. et Art. Obst. Doctor. Iste Deel. De mensch als wezen op zich zelf: schets zijner bewerktuiging, levensverrigtingen en zielsvermogens. Met eene plaat. Te Leiden, bij C.G. Menzel. 1850. In gr. 8vo. 342 bl. f 3-20.

Wij leven gelukkig niet meer in den tijd, waarin men

[p. 629]

meende met het nabootsen van eenige vormen en manieren voor een beschaafd mensch te kunnen doorgaan. De ontwikkeling en veredeling van alle eigenschappen en vermogens, welke de mensch ligchamelijk, zedelijk en verstandelijk voor zijn aanwezen en bestemming ontving, is de eenige voorwaarde, die tot beschaving leiden kan. Gelijk eene gepaste levenswijze en ligchaamsoefeningen de ontwikkeling van den physieken, en het aanleeren en beoefenen der pligten jegens God, den naasten en zich-zelven, den morélen mensch kunnen vormen en veredelen; wordt hij, als intellectuëel wezen opgeleid door het verkrijgen van kennis en wetenschap van al datgeen, waarmede hij, in dien drievoudigen toestand, door middel van de velerlei voorwerpen en aangelegenheden in aanraking en betrekking komt. Geen voorwerp bestaat er echter voor hem, welks kennis hem meer beschaaft, dan de mensch zelf; en zoo mogen wij dan ook het hier aangekondigde werk, dat nu eerst in onze handen is gesteld, aanprijzen als een handboek, dat hiertoe volkomen in staat stelt. In het kort willen wij er den inhoud van opgeven en hierbij eene enkele opmerking voegen.

In een goed geschreven voorberigt, waarin over den meer algemeen ontwaakten lust tot natuurstudie en die van den mensch gesproken wordt, deelt de Schrijver zijn plan van bewerking mede. Het Eerste Deel, hetwelk hier aangekondigd wordt, handelt over den mensch als wezen op zich-zelf (individu), naar zijne bewerktuiging, levensverschijnselen, zielsvermogens enz., terwijl het Tweede Deel den mensch zal beschouwen als sekse, zijne ontwikkeling, levensloop, natuurlijke geschiedenis enz. Eene Inleiding opent het Eerste Deel, waarbij in het algemeen over den mensch in betrekking tot zich-zelven en tot de hem omringende wezens gesproken en aangemerkt wordt, dat de mensch uit zich-zelven alleen niet gekend, maar uit de algemeene beschouwing der natuur hierover licht en kennis verkregen kan worden.

De volgende onderwerpen worden thans in zes Afdeelin-

[p. 630]

gen, waarvan elk weder in Hoofdstukken is gesplitst, afgehandeld.

I.	Algemeen overzigt der Natuur; standpunt van den mensch, als ook de 3 natuurrijken. Onbewerktuigde en bewerktuigde planten en dieren; van deze laatsten de 4 afdeelingen ongewervelde dieren en de 4 klassen der gewervelde, waarvan, onder de zoogdieren, de mensch de hoogste orde bezit.
II.	Ontleedkundige beschrijving van het menschelijk ligchaam in het algemeen.
III.	Organen en verrigtingen tot voeding. Spijsvertering, ademhaling, bloedsomloop, afscheidingen, stofwisseling, groei, wasdom enz.
IV.	Organen en verrigtingen, die de betrekking met de omringende voorwerpen onderhouden: hersenen, ruggemerg, zenuwen, zintuigen, algemeen gevoel en beweging, sympathische zenuw.
V.	Leven en levensbeginsel. Onderscheid van dit laatste van de gewone natuurkrachten, en kenbaar in het onderhoud en herstel van het organismus.
VI.	Schets van het zieleleven. Inwendig gevoel, zinnen, zinnelijke bewustheid in den rij der dieren tot aan den mensch aanwezig. Gevoel en wil met zinnelijke bewustheid, instinct. Ken-, gevoel- en wilsvermogen; de ziel en hare openbaring in het leven. Betrekking tusschen ziel en ligchaam: gelaatkunde, schedelleer, spraak enz.

Uit deze oppervlakkige mededeeling kan men den veelomvattenden inhoud van dit Eerste Deel reeds genoegzaam opmerken, en daaruit zien, hoe gelijk iedere natuurstudie, de hier behandelde onderwerpen den geest kunnen verheffen en het hart veredelen. Ondervindt men toch dien weldadigen invloed reeds, door in de natuurkunde de wetten der algemeene natuurkrachten, in de scheikunde de bijzondere eigenschappen der stof, in de natuurlijke geschiedenis de voorwerpen der drie natuurrijken in en op de aarde, in de sterrekunde de omloopstijden, afstanden der hemelligchamen vermag te beschouwen; hier blijkt hij nog sterker, waar het geldt de kennis

[p. 631]

van den mensch-zelf, ligchamelijk, verstandelijk, zedelijk, gelijk hij aan het hoofd der schepping is geplaatst. Op eene welsprekende en bevattelijke wijze kwijt zich de Schrijver van zijne moeijelijke taak. Zeker was het daarbij voor het doel minder noodig alle de hoofdafdeelingen uitvoerig te behandelen, ofschoon wij dit, bij de ontleedkundige beschrijving van den mensch, vooral dewijl hier afbeeldingen gemist worden, voor het regt verstand wel wenschelijk hadden geacht. Voor de nieuwere physiologen zullen welligt de twee laatste afdeelingen, vooral de vijfde, eenigen aanstoot geven, waar de Schrijver buiten de bewuste ziel nog een levensbeginsel aanneemt, dat, naar hun gevoelen niet anders is dan eene eigenschap der stof, die naar vaste wetten, door de hand der Almagt in de kiem gelegd, zich bij de stofwisseling openbaart. De Schrijver, evenwel van die beschouwing afwijkende, brengt genoegzame bewijzen bij, om zich met zijn gevoelen te bevredigen. In de laatste Afdeeling komt in het 4de Hoofdstuk ook de schedelleer en in de eerste plaats die van gall ter sprake. Tegen de gegrondheid van dat leerstelsel had de Schrijver ook nog kunnen aanvoeren, dat de eigenschappen, aan bepaalde organen toegekend, veelal in de natuur niet aanwezig en meer het gevolg zijn van onzen maatschappelijken toestand. Wie herinnert zich hier niet de juiste aanmerking van napoleon, b.v. met betrekking tot den diefzin? Daarbij komt, dat de geheele toepassing der gallsche schedelleer daarom reeds moest falen, al waren nu ook de verhevenheden der hersenen zoo vele organen voor veronderstelde eigenschappen, dewijl die verhevenheden zoo min met de diepten aan de binnenvlakten als met de uitpuilingen aan de buitenvlakte des schedels overeenkomen. Het opvullen van den gewelfden schedel met gips doet bij eene vergelijking met de hersenvlakte het verschil dadelijk in het oog vallen. De cranioscopie van carus is daarentegen meer op de natuur gebouwd en heeft zijne grondslagen in de vergelijkende ontleedkunde en physiologie, en als zoodanig een uitgebreider toepassing, dan de Schrijver er hier aan schijnt te schenken.

[p. 632]

Wij hopen, dat spoedig met het Tweede Deel dit voorvoortreffelijk werk zal worden voltooid, en wenschen inmiddels dit Eerste Deel in handen van elk, die tot veredeling van zijnen geest meer noodig heeft dan de tijdingen en nieuwigheden van den dag, die het hart koud en den geest ledig laten.