Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1851

Joh. Tauler, en de Godesvrienden. Eene merkwaardige bijdrage tot de Kerkelijke geschiedenis der XIVde eeuw. Naar het Hoogduitsch van Prof. Carl Schmidt, door B. te Gempt, Predikant te Batenburg. Te Tiel, bij Gebr. Campagne. 1850. In gr. 8vo. II en 64 bl. f :-60.

Ongetwijfeld heeft de Eerw. te gempt allen die belang stellen in de geschiedenis der Christelijke Kerk, vóór hare gezegende Hervorming in de vijftiende eeuw, eene wezenlijke dienst bewezen, door de uitgave van dit geschrift, dat, zoo als het voorberigt meldt, eene verkorting is van een breedvoerig werk door Prof. schmidt, in 1841 uitgegeven. Bij de lezing maakten wij onwillekeurig de opmerking, hoe, te midden der dwingelandij van het verstand verduisterend en het hart bedervend

[p. 390]

bijgeloof, het echte Evangeliesche leven en werken toch niet ganschelijk vernietigd heeft kunnen worden; hoe zelfs monniken-kloosters de verborgene kweekplaatsen hebben moeten zijn van het zaad des reinen Christendoms; en hoe onder het hoog bestuur van den Koning zijner kerk, de gemoederen van talloos velen in stilte werden voorbereid voor de waarheid: dat christus alléén, en niemand anders onze hope is en vrede.

In drie gedeelten heeft de Schrijver zijnen arbeid gesplitst: het eerste behelst eene Inleiding, waarin een kort overzigt gegeven wordt van den verwarden toestand van Duitschland in de 14de eeuw, gelijk die alléén door Pauselijke heerschzucht aangekweekt was en in stand gehouden werd; waarbij dan tevens wordt aangewezen, hoe sommige gemoedelijke en ernstig gestemde mannen, zoo wel onder de leeken als onder de geestelijken, zich vereenigden, om elkander en het volk, door godsdienstige toespraak te stichten, dáár waar de Priesters zwegen, en de overheid wilde, dat de openbare Godsdienst (in weerwil van het goddelooze pauselijk interdict) zou worden gehandhaafd.’ (bl. 7.) Het tweede deel maakt ons nader bekend met joh. tauler, zijn leven, werken, en betrekking tot de meeste Godesvrienden, wier mysticisme zich bepaaldelijk door zijne praktische strekking onderscheidde. ‘Liefde jegens de menschen gold bij hen bovenal; en zij stelden hare geboden hooger, dan die van den Paus. Zij oordeelden, dat bij den strijd der Vorsten, de pauselijke banvloeken zich niet tot en over het volk mogten uitstrekken; en daarom beijverden zich ook de meesten van hen, om overal, waar de overheid zulks verlangde of gedoogde, de openbare Godsdienst in stand te houden.’ (bl. 8.) Het derde deel geeft ons eenige bijzonderheden op van sommige der meest bekende Godesvrienden, die weder in Mystiek-Kerkelijke, en Waldenzer onderscheiden werden.

Uit dit vlugtig overzigt ontdekt men den rijken inhoud van dit stukje, dat niemand na de lezing onvoldaan uit de hand zal leggen, en volmondig zeggen wij den Heer te gempt na: ‘Buiten twijfel was de vroom-

[p. 391]

heid der Godesvrienden geheel van mystieken aard; evenwel vergeten wij gaarne al het gebrekkige van een duister en overspannen gevoel, dat haar moge hebben aangekleefd, wanneer wij denken aan de algemeene liefde, welke zij, menigen hedendaagschen Separatist tot beschaming en tot voorbeeld, niet alleen geleerd, maar doorgaans ook werkdadig beoefend hebben.’

Wat joh. tauler-zelven betreft, zoo was hij buiten tegenspraak een der moedigste voorloopers der Hervorming, en werkte, meer dan iemand, magtig door zijne leerredenen op den geest zijner tijdgenooten. Een zijner biografen noemt hem daarom met regt: ‘der gröszte Prosaiker seiner Zeit’, en wij mogen hem den luther zijns tijds noemen; wat wonder dan ook, dat den vromen man, door het licht- en waarheidschuwend pausdom het zwijgen werd opgelegd, en het schrijven verboden; maar wat wonder dan ook, dat luther en melanchthon eene eeuw later hoog met zijne schriften waren ingenomen, en ze overal ter lezing aanbevalen, omdat christus er den hoofdinhoud van uitmaakte, naar wien hij allen wees, als naar den eenigen weg ter zaligheid. De eerste schrijft aan zijnen vriend spalatinus, ‘zoo gij lust hebt de oude reine theologie in het Duitsch te lezen, dan kunt gij u de leerredenen van joh. tauler, den monnik-prediker, aanschaffen; want ik heb nergens in het Latijn noch in het Duitsch de Theologie reiner, heilzamer, en meer met het Evangelie overeenstemmend gevonden’ (Walch. Ausg. Bd. 21, S. 567); - en elders zegt hij: ‘Wat den leeraar tauler betreft, of hij ook den Godgeleerden en de scholen, onbekend en daarom bij hen veracht moge zijn: zoo weet ik toch, dat ik de reine goddelijke leer, overvloediger bij hem heb aangetroffen, dan ik die in al de boeken der scholastieken op al de Universiteiten gevonden heb, of daarin gevonden kan worden’ (Walch. Ausg. Bd. 18, S. 358). Melanchton betuigt: ‘Origenes heeft in den ouden tijd den voorrang in de allegoriën of geheimzinnige toespelingen; maar in onze dagen tauler. Ik hoor wel, dat er sommige goddelooze sofisten zijn, die 's mans leer verach-

[p. 392]

ten: maar, die tauler op zijn grafsteen te Straatsburg hebben laten uitbeitelen, gelijk hij, even als johannes, met den vinger op christus wijst, die hebben daarmede willen te kennen geven, dat hij met zijne leer op christus gewezen heeft, in strijd met de leer der priesters, weshalve sommigen dan ook schrijven, dat de priesters hem voor gek verklaren.’

Het is ligt te begrijpen, dat zijne leerredenen opgang moesten maken en daar zij gretig gelezen werden, meermalen herdrukt moesten worden. Ook de vroome spener bezorgde er onder anderen eene uitgave van te Nürnberg 1688, 4^o. en naar de uitgave van den gemoedelijken Schrijver over ‘het ware Christendom’ joh. arndt, en die van spener van 1720, is door den Predikant kantze, en Dr. j.h.k. biesenthal, een nieuwe druk in 3 deelen 8vo. bezorgd te Berlijn 1841, Verlag von august hirschwald.

De correctie van deze brochure had beter kunnen zijn; zoo leest men b.v. bl. 2 en 3: pausselijk, adelijk, in plaats van pauselijk, adellijk; bl. 4 Elzass voor Elzas; bl. 5 exconimunicatiën voor excommunicatiën; 1838 voor 1338, ibid.; gezamelijke voor gezamenlijke, ibid.; bl. 7 tegestand voor tegenstand.

h.

c.w.p.