Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1851

De Honderd Dagen. Dagboek van 1815. Door Lodewijk Filips van Orléans, gewezen Koning der Franschen. Te Dordrecht, bij H. Lagerwey. 1850. In gr. 8vo. X en 307 bl. f 3-30.

Een geschrift van eene koninklijke hand, bij het leven van den Schrijver, door den druk verspreid te zien, is iets zeldzaams; vooral wanneer 't een gevolg is van noodzakelijkheid, en de strekking heeft, om een beroep te doen op de regtvaardigheid van het algemeen. Lodewijk filips, die, na achttien jaren lang met wijsheid het lot van Frankrijk te hebben bestuurd, door het volk, dat hem met zoo veel geestdrift ten troon verhief, met evenveel ondankbaarheid van den troon werd verdreven, heeft eenigen der ledige uren van zijne ballingschap toegewijd aan dit bondig geschrift, waarin hij handelt over zijn gedrag gedurende de honderd dagen, in de Fransche geschiedenis zoo zonderling en wereldbekend. Het kan niet missen, of het moet belangwekkend zijn, wat omtrent die dagen berigt wordt door een Vorst, die door zijn rang en omgevingen, in de gelegenheid was om van nabij en naauwkeurig de feiten en omstandigheden te leeren kennen, die op den loop der gebeurtenissen

[p. 326]

invloed hebben gehad, en hunne uitwerking op de handelingen en besluiten van Koning lodewijk XVIII gade te slaan.

Het werk is in drie deelen gesplitst, waarvan het eerste een verslag behelst van hetgeen er op het Paleis der Tuileriën plaats greep, en besloten werd op en na het vernemen der ongeloofelijke tijding, dat napoleon het eiland Elba, alwaar hij op den 4 Mei 1814, als souverein de hulde der bevolking had ontvangen, met zijne garde verlaten had, en op den Franschen bodem was geland, en, zegevierend zonder strijd, naar Lyon trok, om vandaar op Parijs aan te rukken.

In het tweede gedeelte wordt eene briefwisseling medegedeeld, welke gevoerd is tusschen Koning lodewijk XVIII en den toenmaligen Hertog van Orléans, en tusschen dezen en den Engelschen Gezant bij het Fransche Hof en andere voorname personen.

Het derde gedeelte, onder den titel van aanhangsel, bevat officiële bescheiden, en eenige aanmerkingen; alsmede een beknopt verhaal van het gebeurde vóór en sedert den 20 Maart 1815, met aanteekeningen, in welke sommige gezegden nader worden toegelicht of gestaafd.

Met een diep gevoel van waarde en innige bewustheid van geene laakbare bedoelingen gekoesterd te hebben, is hetgeen er op de Tuileriën, in Maart 1815, voorviel, opgeteekend. En als wij nu deze bijdrage tot de geschiedenis van dien tijd aandachtig lezen, dan vinden wij daarin nieuwe bewijzen, dat alle lessen der ondervinding waren verloren gegaan voor den bevooroordeelden koninklijken geest, vruchtbaar in 't uitvinden van maatregelen, die alles schenen te eindigen, zonder iets af te doen; terwijl hij gepaste en krachtig inwerkende middelen, om de aanhangers van het gevallen Keizerschap, de voorstanders eener gematigde Monarchie, en de drijvers van vrijheid zonder grenzen te bezadigen, zoo niet te voldoen, verwaarloosde of met hoogheid afwees. Lodewijk XVIII, die bij zijne komst tot den troon, door de dagteekening van zijne regering, de regering van napoleon wilde uitwisschen; die, zoo doende, al dadelijk

[p. 327]

eene breuke deed ontstaan tusschen de Natie en hem, door haren roem te scheiden van dien des Konings, die, hij zij wettig of onwettig, toch altijd behoort deel te maken van de bevolking; - en verder met zoo vele daden bewees, dat het niet meer uitvoerbaar begrip: ‘l'État e'est moi!’ in hem was blijven voortleven, - lodewijk XVIII toonde met der daad in de eerste jaren zijner regering, dat hij noch het verledene noch het tegenwoordige begreep en niets geleerd en ook niets vergeten had. - Wij mogen echter niet te streng over hem oordeelen; want er is volstrekt niets vreemds in, menschen te ontmoeten, gehecht aan de oude instellingen en begrippen, onder en in welke zij zijn opgevoed, die zij voor onovertreffelijk goed houden, en waaromtrent zij gelooven, dat niemand andere gedachten kan hebben dan de hunne; - menschen uit den vóórtijd, die blind zijn voor de veranderingen in den toestand der wereld, in de betrekkingen der volken, en in de rigting en neiging der geesten, welke de loop des tijds, sedert hunne jongelingschap heeft te weeg gebragt. Zoo waren er, na de afschudding van het Fransche juk, in 1813, ook in ons Vaderland, die alles tot den toestand van vóór 1795 wilden terugvoeren, en hoe velerlei getuigt er niet, dat men voor veel loffelijks en navolgenswaardigs, uit den vreemde ingevoerd, opzettelijk de oogen sloot, en het afkeurde omdat het vreemd was, dikwerf zonder iets anders veel minder iets beters er voor in de plaats te stellen.

Het spreekt ook van zelf, dat de Schrijver, die in het buitenland veel wereld- en menschenkennis had opgedaan, onder de harde beproevingen, waarmede hij gedurende zijne omzwerving te kampen had, de gebeurtenissen des tijds, en de behoeften der volken en van het Fransche volk inzonderheid geheel anders moest beoordeelen en waardeeren, dan lodewijk de XVIIIde, die bij zijne meer kommerlooze afzondering en afgetrokken wetenschappelijke studiën, onbekend was gebleven met den nieuweren geest des Franschen volks, en voor wien, naar zijn begrip, dat het Fransche Koningschap een fideïcommies ware, hetwelk door elken Koning aan zijnen opvolger in

[p. 328]

den ouden staat moest worden overgeleverd, het Koninklijke Huis de eigenlijke spil was, rondom welken alles zich moest bewegen en op welks grootheid alles moest uitloopen.

Aan die verschillende zienswijze had lodewijk filips het te danken, dat hij aanvankelijk door het Hof op zekeren afstand werd gehouden, terwijl men zijnen noodzakelijken invloed wist af te leiden, en hem bijkans uitsloot van den meer engen kring des beraads, en ook ongebruikt liet. Na de ontvangst der noodlottige tijding van 5 Maart 1815, werd hem eene betrekking bij het leger te Lyon, en daarna, bij het wegsmelten van het leger dat napoleon moest tegenhouden, de last opgedragen, om een leger te verzamelen tot dekking der vestingen in het noorden des Rijks; maar het onbestemde in die opdragten toont duidelijk aan, dat lodewijk XVIII weinig vertrouwen in hem stelde: niet omdat hij reden had de verknochtheid des Hertogs aan zijn persoon en belang te mistrouwen; maar omdat deze naar geheel andere beginselen handelde, en de zaken uit geheel andere oogpunten beschouwde. Dat laat zich ook afleiden uit des Konings onverstoorbare gerustheid, dat het leger den overmoedigen banbreker zou bestrijden en gevangen nemen; - uit zijn langdurig blijven te Parijs, in besluiteloosheid waarheen zich te wenden; uit het steunen op zijn zoogenaamd Militair-Huis; in één woord, uit al zijne handelingen gedurende die honderd dagen, in welke het leger van Coblentz vernieuwd zou worden, om, in vereeniging met vreemde legers, den zetel der Fransche Koningen weder te herstellen.

Op bladz. 199 staat een zinstorende fout, die onder de Errata niet is aangewezen. Men leest er: ‘door de aankomst van Baron lodewijk te Gend,’ enz. Dit moet zijn: ‘van Baron louis.’ Louis is hier een geslachtnaam, en dus niet vatbaar om vertaald te worden.

Wij bevelen deze bijdrage tot de geschiedenis aan; zij verdient met aandacht gelezen te worden, en is wèlgeschikt om tot nadenken te stemmen, en tot onthouding van overdrijving in het staatkundige.

m.
m.v.