Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1851

H.M. Lange, Ridder van de Milit. Willemsorde 4de Klasse, gepens. Luitenant-Kolonel van het O.I. Leger. Het Eiland Banka en zijne aangelegenheden, met twee kaarten en een afstandswijzer. Te 's Hertogenbosch, bij Gebr. Muller. 1850. In gr. 8vo. 187 bl. f 3-:

De brochure van den Kolonel p. van swieten heeft de eerste openbare aanleiding gegeven tot het denkbeeld, dat de tinmijnen op Banka, aan particulieren zouden kunnen verpacht worden, om door dezen te worden geëxploiteerd. Daarop is, nu weinige maanden geleden, het tegenwoordige boekwerk verschenen, om na Banka en zijne voortbrengselen te hebben beschreven, de mijndistricten te beschouwen, en de al of niet doelmatigheid

[p. 207]

der verpachting te onderzoeken. Onderscheidene brochures zijn gevolgd, waarin hetzelfde onderwerp werd toegelicht, en zeer onlangs heeft het Gouvernement de verslagen uitgebragt door de Leden der Commissie, welke met het onderzoek van het vraagstuk der mijnöntginning in Indië, ten gevolge der verpachting aan particuliere ondernemingen, was belast geworden. Dat vraagstuk in zijn geheel is op het oogenblik aan de orde van den dag, als zijnde alle de stukken, daartoe betrekkelijk, aan de Natie voorgelegd. De Bankasche tinmijnen spelen bij de overweging van dat vraagstuk eene groote rol, als een zeer winstgevend artikel op de Indische Staats-begrooting uitmakende.

Onder zulke omstandigheden kan het niet anders, of de beschouwing van ‘het Eiland Banka en zijne aangelegenheden’ moet de algemeene aandacht wekken. De Luit.-Kolonel lange, die zelf een geruimen tijd op dat eiland heeft doorgebragt, en onderscheidene reizen er op heeft gedaan, is gewis niet onbevoegd, om over dat onderwerp zijne gedachten mede te deelen. Bovendien heeft hij gebruik gemaakt van de geschriften van den Heer epp en anderen, zoodat zijn werk eene volledigheid heeft verkregen, die elders te vergeefs zou worden gezocht. - Eerst worden de grootte en gedaante van het eiland en de gesteldheid van den bodem behandeld. - Daarop volgt de geschiedenis, die vooral ook het gebeurde omvat sedert het eiland in Nederlandsch bezit is gekomen. Naar ons gevoelen had de lezer, omtrent de onlusten van 1821, niet verwezen moeten worden naar het Xde Deel van den Militairen Spectator, en hadden de gebeurtenissen van 1828 wel eenige meerdere ontwikkeling verdiend. Vervolgens handelt de Schrijver over het planten-, dieren- en delfstoffenrijk, en spreekt daarbij, vermits er onderscheidene diersoorten ontbreken, welke op Sumatra gevonden worden, het gevoelen uit, dat Banka niet, zoo als veler meening is, weleer aan Sumatra is gehecht geweest. - Bij de opgaven omtrent de bevolking wordt de lezer opmerkzaam gemaakt op de geringheid van het getal der ingezetenen, die maar

[p. 208]

van 30,000 tot 36,000 zielen bedragen, waaronder, volgens Dr. epp, 10,000 Chinezen moeten gerekend worden. - Na eene opgave van het Burgerlijk Bestuur, en het krijgswezen, komt eene vrij uitvoerige Plaatsbeschrijving. Eindelijk worden de tinmijnen, hare bewerking, het daartoe benoodigde werkvolk, de verdeeling der manschappen voor den verschillenden arbeid, hun dagloon of maandgeld enz. vermeld, en dat eene en andere met staathuishoudkundige en andere beschouwingen besloten, en tot een geheel gebragt, waaruit àl de narigten geput kunnen worden, die den geoefenden en wetenschappelijk gevormden lezer, tot eene zelfstandige beoordeeling van het onderwerp kunnen leiden. Men zal er uit zien dat, hoezeer de Bankasche Tinmijnen reeds sedert vele jaren worden bearbeid, echter een mineralogisch onderzoek van den bodem geenszins onnoodig te achten, maar als een wezenlijk vereischte te beschouwen is. ‘Zoodanig onderzoek,’ zegt de Heer lange, bl. 158, ‘behoort het Gouvernement, hoe eerder hoe beter, te doen in het werk stellen, ten einde, ook hoe eerder hoe liever, uit dien vermoedelijken rijkdom, de meest mogelijke voordeelen te kunnen verwerven.’

Het behoeft wel geen betoog dat, bij de exploitatie, de wetenschap en de werktuigkunde, eene meer doelmatige toepassing vereischen. Groote bezuiniging van handenarbeid, en dien ten gevolge van exploitatie-kosten, zal langs dien weg kunnen verkregen worden. - Volgens de tegenwoordige wijze van behandeling, kost ieder schuitje tin, van ½ c. pikol, minstens één gulden aan smeltloon; en in dier voege is het met alle andere kosten gesteld.

Maar de groote zaak is en blijft: de al of niet doelmatigheid der verpachting van de tinmijnen. Bij de overweging van dit vraagstuk behoort men zich reeds dadelijk te herinneren, dat het Gouvernement tegenwoordig ongeveer achttien tonnen gouds 's jaars, uit die tinmijnen trekt. Men spreekt van eene verpachting der exploitatie voor een tijdvak van 50 jaren. De Schrijver betoogt echter, op bl. 136, ‘dat, wanneer voor die ver-

[p. 209]

pachting, eene som van 30 milj. Gulden - het minimumdoor den Heer p. van swieten gesteld - wierd verkregen, het Gouvernement of liever de natie, in dat tijdsverloop van 50 jaren, een verlies zou lijden van zeven-en-twintig milj. Gulden. Men leze de becijfering in het werk zelf, en hetgeen verder daaromtrent door den Heer lange wordt in het midden gebragt.

Er heerscht door het geheele werk een bezadigde toon, en men ziet, uit hetgeen wij van den inhoud hebben opgegeven, van hoe veel belang het is, dit geschrift met onpartijdigheid te lezen, wanneer men zich in staat wil stellen, over dat onderwerp op goede gronden een oordeel te vormen.

Behalve de uitvoerige beschrijving, vindt men hier, voor de kennis van Banka, eene kaart van het Eiland, met bijvoeging der hoogte van de bergen, een platte grond van de hoofdplaats Muntok, op vrij groote schaal, en een afstandswijzer tusschen de dertig voornaamste plaatsen, gesteld in palen (een afstand van 400 Rijnl. voeten) zamengesteld door den Heer lange-zelf. Eene belangrijke toegift inderdaad.