Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1851

Een laatste Koning en een eerste wereldontdekker, door J. van de Capelle. II Deelen. Te. Utrecht, bij J.G. van Terveen en Zoon. 1850. In gr. 8vo. 750 bl. f 7-20.

Met een weemoedig gevoel kondigen wij een der laatste werken aan van eenen voortreffelijken Schrijver, die, na veel lijden, in den Heere is ontslapen. In den negen-en-dertig-jarigen jacques françois bosdijk is een onzer beste romanschrijvers ten grave gedaald. Hoe diep het berigt van zijn' vroegen dood ons ook trof, wij mogten er ons echter niet te veel over bedroeven, daar wij wisten, dat eene verlenging van zijn leven voor hem ook eene verlenging van zijn lijden zou zijn geweest. Maar terwijl hij rust van zijnen arbeid, leeft hij voort in zijne lettervruchten, die te hoogere waarde kregen, toen de pen aan zijne stervende hand ontviel. Daarom is ook dit werk, hetwelk wij na den dood van bosdijk (die

[p. 85]

meermalen onder den verdichten naam van j. van de capelle schreef) ontvingen, ons zoo hoogst aangenaam. Wij beschouwen het als een aandenken aan den beminden doode, en eene aandachtige lezing geeft ons alle reden om het algemeen als uitnemend geslaagd aan te prijzen. Het onderwerp is belangrijk en de behandeling boeijend. Twee historische daadzaken liggen tot grondslag, die op de wereld in het algemeen en op Spanje in het bijzonder eenen onberekenbaren invloed hebben gehad. De vernietiging van het volksbestaan der dappere Mooren in zuidelijk Spanje, en het begin der ontdekking van de nieuwe wereld, welke beide gebeurtenissen in 1492 plaats hadden, komen bij het lezen van den titel: Een laatste koning en een eerste wereldontdekker terstond voor den geest. Het werk is in vier boeken verdeeld, van welke ieder deel er twee bevat. Terwijl het eerste deel bijna geheel aan de historie is gewijd, wordt het romantische voornamelijk in het tweede deel gevonden; daardoor is het eerste deel belangrijker, doch het tweede deel boeijender. Hulde doende aan het talent, waarmede het werk is geschreven, mogen wij evenwel onze aanmerkingen niet weerhouden, en wij deelen die te vrijmoediger mede, omdat de overleden Schrijver-zelf nimmer zijne ooren sloot voor bescheidene kritiek.

Met hooge belangstelling de uitvoerige beschrijving lezende van den strijd der Mooren en Spanjaarden, inzonderheid van de verovering van Malaga en Grenada, hinderde het ons, wanneer wij Spanjes Koning zoo gunstig zagen voorgesteld, terwijl van zijne onregtvaardigheid en wreedheid geene melding wordt gemaakt. Immers de ridderglans, welke ferdinand van Arragon in dien strijd omgaf, wordt ten eenenmale verdonkerd door het wreedaardig vergoten bloed der nijvere Mooren, en de meinëedige handelwijze van dien trouweloozen Vorst, jegens dat ongelukkige volk. Het was eenen koning en ridder onwaardig, het oor te leenen aan de onchristelijke verzekering: ‘dat de Koning zijn woord aan ongeloovigen niet behoefde te houden;’ waardoor duizenden der overwonnelingen aan de uiterste ellende zijn prijs gege-

[p. 86]

ven. In hoe vele opzigten ferdinand de Katholieke verdient een groot man te worden genoemd, wegens zijn helder verstand, fijne staatkunde en onwankelbaren moed - hij wordt echter klein in onze oogen, waar wij hem alles ten offer zien brengen aan verkeerden godsdienstijver, die hem ook zijne beste landen heeft doen verwoesten en van zijne bedrijvigste onderdanen heeft beroofd. De invoering der helsche Inquisitie in Spanje, de wreede vernietiging van het Moorenrijk, en de vervolging der Joden (beide laatste in 1492) zijn bloedige vlekken op vele bladen der geschiedenis van dien heerschzuchtigen fanatieken vorst, welke zijne bekwaamste verdedigers zelfs niet kunnen uitwisschen. Dit heeft bosdijk te zeer uit het oog verloren; ook de schaduwzijde van het karakter van ferdinand had hij in het belang der historische waarheid moeten teekenen; dan zou de lezer ook dieper hebben gevoeld hoe beklagenswaardig dat ten onder gebragte volk was, bij hetwelk de kunsten en wetenschappen bloeiden, en wier vruchtbare velden getuigden van hunnen vlijt. - Anders heeft de Schrijver zich, zoo veel mogelijk, dikwerf met naauwgezetheid aan de historische waarheid gehouden. Zijne beschrijvingen van tweegevechten en ridderspelen zijn bijzonder gelukkig geslaagd en schilderachtig levendig. In natuurschilderingen echter staat hij in dezen roman ver beneden walter scott, gelijk hij ook in het schetsen van kleederdragten en huiselijke inrigtingen en gewoonten met van lennep of toussaint niet kan vergeleken worden. - In taal en stijl zien wij grooten vooruitgang, die ons te meer zijnen dood doet betreuren. In bosdijks achter de schermen vonden wij geene verheffing van stijl, maar het tegendeel is waar in dezen laatste koning en eerste wereldontdekker. Er is hier gloed en leven, en iets voortdurend boeijënds en wegslepends. Tot een bewijs daarvan mogen de klagten strekken, welke de Schrijver den Mooren in den mond legt, na de verovering van Malaga, Dl. II, bl. 63: ‘O Malaga, vermaarde en prachtige stad! waar is thans de sterkte van die kasteelen, de hoogte dier torens? waartoe hebben uwe muren u gediend, die uwe

[p. 87]

kinderen niet konden beschermen? Zie, ze zijn verjaagd uit hunne liefelijke woningen, veroordeeld tot een slavenleven in een vreemd land, en tot een' treurigen dood verre van de plaats, waar zij hunne kindsheid doorbragten! Wat zal er van uwe grijsaards worden, wanneer hunne witte haren geen' eerbied meer inboezemen? Wat zal er worden van uwe maagden, opgevoed met zoo veel eerbied en kieschheid - wat zal haar lot zijn, wanneer zij tot eene harde en vernederende dienstbaarheid zijn gebragt? Zie die huisgezinnen, nog kort te voren zoo gelukkig; thans zijn zij verstrooid, om niet meer hereenigd te worden! De zonen zijn van hunne vaders, de echtgenooten van hunne vrouwen, de pasgeboren kinderen van hunne moeders gescheiden! In ver verwijderde oorden zal de een den anderen beweenen, en hunne klagten zullen onderwerpen van spot worden voor den vreemdeling! O Malaga, onze geboortestad, wie kan uwe verwoesting aanschouwen zonder bittere tranen te storten?’ - Wij bevelen dit werk aan, in de overtuiging, dat het elken lezer aangename en nuttige uren zal schenken.

†-.