Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1851

De leer der exceptiën en niet-ontvankelijkheid, door Mr. J.G.A. Faber, Advocaat te Hoorn. Te Leyden en te Amsterdam, bij J.H. Gebhard en Comp. 1850. In gr. 8vo. 56 bl. f :-60.

Op verschillende plaatsen van dit werkje geeft de Schrijver het doel te kennen, dat hij er mede heeft en het resultaat, dat hij meent te hebben bereikt.

Voorrede: ‘Het ware zaak ons toe te eigenen, wat latere studie tot beter verstand van het Romeinsche regt heeft toegebragt, en den grond van onze regts-overtuiging, zoo dikwerf op misverstand van het Romeinsche regt berustende, na te gaan. - Deze studie levert eene bijdrage daartoe.’

Inleiding, bl. 1. ‘Men denkt, het woord exceptie gebruikende, aan het Romeinsche begrip, hetwelk echter niet past voor hetgeen door Wetgeving en processualisten daaronder begrepen wordt. Het is zaak, die verwarring te doen ophouden en te onderzoeken, wat eigenlijk bij ons het begrip van exceptie is. Daartoe moet dit opstel dienen.

Bl. 2. ‘Het resultaat van mijn onderzoek is tweeledig: het breekt af, wat tot nu toe geleerd werd omtrent de overeenkomst van exceptie in ons regt en in het Romeinsche, en wat men daaruit ter verklaring van de onze overnam; het bouwt op, waar het een eigen grond toekent aan de bij ons bestaande middelen van niet-ontvankelijkheid en hun een vast kenmerk geeft.’

§ 1. De Exceptie in het Romeinsche regt, bl. 14: ‘Wij komen tot deze slotsom: de directe en exceptieve verdediging waren in het Romeinsche regt zoowel materiëel onderscheiden, als zij in het proces in verschillenden vorm werden overgebragt; in lateren tijd ging de bijzon-

[p. 32]

dere vorm verloren en loste zich op in den algemeenen van verdediging. Het materiëele begrip bleef echter, schoon verdonkerd door den ondergang van het formulier-proces, waarin het zich in eigen gedaante had ontwikkeld.’

§ 2. De opvatting der exceptie in het gerecipiëerde Romeinsche regt, bl. 18: ‘Men hinkte op twee gedachten, door in allen grond van verdediging een grond van exceptie te zien en tevens in de niet-litiscontestatie het kenmerk van eene exceptive verdediging te zoeken.’

Bl. 21. ‘Aan von savigny komt de eer toe, de nevelen te hebben weggevaagd en het begrip van de Romeinsche exceptie in zijne waarheid te hebben blootgelegd; daardoor is de grondslag gelegd, om ook voor het tegenwoordige regt op een zuiver standpunt te geraken?’ Ibidem, noot: ‘Gaarne hadde ik in den loop dezer studie gevolg gegeven aan zijnen raad, om het woord exceptie alleen in den streng-Romeinschen zin te gebruiken, en voor het tegenwoordige begrip het woord einrede te bezigen. Gebrek aan eenig geusiteerd Hollandsch woord heeft het mij belet.’

§ 3. De exceptie en niet-ontvankelijkheid in het Fransche en in ons regt, bl. 24: ‘Wij hebben gezien, hoe bij de receptie van het Romeinsche regt het wezen der exceptie werd miskend. Het is thans onze taak na te gaan, of onze wetgever zich van de algemeene feil heeft vrijgehouden, of in diezelfde dwaling heeft verkeerd.’

Bl. 30. ‘Werkelijk schijnt - de exceptie van het nieuwe proces niets met de Romeinsche gemeen te hebben. De praktijk geeft ons reeds aanleiding het te vermoeden. Zij onderscheidt eene niet-ontvankelijkverklaring van den eischer van eene ontzegging van den eisch. Welk is daartusschen het verschil? Het is het doel van deze studie dit te ontwikkelen.’

Bl. 31. ‘Het is de taak der wetenschap het begrip dat aan de niet-ontvankelijkheid ten grondslag ligt, te onderzoeken; daaruit het wezen van onze exceptie te construëren en er de gevolgen voor het regt uit af te leiden. Die critische nasporing wordt in het volgende beproefd.

[p. 33]

‘Op welke verdediging des gedaagde is in ons proces de niet-ontvankelijkverklaring des eischers gegrond? Welke is de tegenstelling van die niet-ontvankelijkverklaring en ontzegging? Dit zijn de vragen, wier oplossing ons thans bezig houdt. Ik zal het begrip, dat mijns inziens ten grondslag ligt, eerst uitspreken, en daarna trachten de waarheid er van aan te toonen.

Bl. 36. ‘Het resultaat van ons onderzoek is dit: de verdediging van den gedaagde kan loopen over geheel het beweren des eischers, of wel zich bepalen tot een enkel punt, de behandeling van het overige zich voorbehoudende. Die verdeeling mist een materiëelen grond, en is alleen uiterlijk; vandaar dat de regelen van het proces de vrijheid, om punt voor punt te relevéren, kunnen beperken. Ze is ontstaan uit een verkeerde opvatting der litiscontestatie, verward met de Romeinsche leer der exceptiën. Ze vindt hare regtvaardiging in de behartiging en vereenvoudiging der processen, en in de onderlinge tegenstrijdigheid, welke in sommige middelen van verdediging, die den gedaagde openstaan, onderling kan gelegen zijn. - Aan deze beginselen moeten ook de bepalingen van onze wet getoetst worden.’

§ 4. Verdeeling der middelen van niet-ontvankelijkheid, toepassing op de leer der regtskracht en die van het bewijs, bl. 37: ‘Op ons rust thans de taak het voor onze wet gewonnen beginsel der exceptie vruchtbaar te maken, door het in zijne gevolgen te ontwikkelen. Daartoe moeten wij haar van drie kanten beschouwen en deze vragen beantwoorden: I. welke zijn de verschillende soorten van middelen van niet-ontvankelijkheid; II. welke gevolgen hebben zij op het vonnis, d.i. op de regtskracht; III. en welke ten opzigte van den stand van partijën in het geding, d.i. op den bewijslast?’

Het resultaat sub I^o. is, bl. 40: ‘Deelt de regter het gevoelen des gedaagde omtrent de door hem ingestelde exceptie, dan verklaart hij den eischer niet-ontvankelijk; oordeelt hij over het door den eischer geposeerde zelve, ten gunste des verweerders, dan ontzegt hij den eisch.’

Het resultaat, sub II^o. is, bl. 41: ‘Van den vorm,

[p. 34]

dien zich de verweerder koos, hangt, zoo de regter van de gegrondheid zijner verdediging overtuigd is, de nietontvankelijkverklaring of de ontzegging van den eisch af; maar aan dien vorm kan voor partijën geen verschillend regtsgevolg, wat de kracht van het vonnis betreft, geknoopt zijn.’

Ad III_m. zegt de Schrijver, bl. 43: ‘Laat ons trachten de ware regels van den bewijslast na te vorschen, en op ons onderwerp toe te passen.’ En het resultaat is, bl. 45: ‘Men ziet hieruit, wat in de beide aangevoerde systemen waar is. De eischer moet bewijzen, namelijk dat, wat zijne stelling, verpligting des gedaagde, wettigt, maar ook niets daarbuiten, b.v. niet het niet opgehouden hebben dier verpligting; en evenzeer moet hij, die affirmeert, bewijzen, namelijk hij, die het bestaan of niet bestaan van eene regtsbetrekking (niet van feiten) stelt. Hierin is het beginsel van den bewijslast uitgesproken.’ - ‘Passen wij het gezegde op de leer der exceptiën toe, dan komen wij tot dit resultaat, dat in het Romeinsche regt aan den gedaagde te regt het bewijs zijner exceptie werd opgelegd; daar toch beriep hij zich door te excipiëren op feiten, waaruit het niet bestaan van de beweerde gevolgtrekking moest blijken, maar dat in ons regt de rol van excipiënt niets omtrent den bewijslast beslist.’

§ 5. De exceptie van niet-qualificatie, bl. 47: ‘Ware het mijn plan geweest al de middelen van niet-ontvankelijkheid in ons regt te behandelen, - ik zoude thans tot het onderzoek der afzonderlijke exceptiën moeten overgaan. Dat lag evenwel buiten mijne bedoeling, minder om het veel omvattende van die taak, dan wel omdat eene dergelijke monographie meer schijnbare dan wezenlijke eenheid zoude hebben.’ - ‘Eene exceptie meen ik echter ten slotte van dit onderzoek aan eene speciële behandeling te mogen onderwerpen; het is die van nietqualificatie.’ Het resultaat is, bl. 51: ‘In welken omvang is nu de exceptie in ons regt opgenomen? Ik aarzel niet om aan te nemen in den meest uitgebreiden. - Te vergeefs is echter de poging van hen, die aan deze

[p. 35]

exceptie een materiëel begrip ten grondslag willen leggen. Ze is niets meer dan een fragment van de verdediging ten principale, welks afzonderlijke behandeling den wetgever nuttig is voorgekomen, om de processen te bekorten.’

Naschrift, bl. 55: ‘Onder het afdrukken ontving ik het Weekblad van het Regt, waarin een belangrijk proces wordt medegedeeld.’ - ‘Men kan, schoon de uitspraak in onzen geest is, uit de motieven zien, hoe weinig bevredigend de heerschende theorie is.’

Ons komt de théorie van den Heer faber ook weinig bevredigend voor! Hij belooft veel in ‘zijne studie’; hij trekt vele ‘resultaten’ van zijn onderzoek: maar wij vermeenen, dat die studie wat onbestemd is; dat de resultaten veelal niet nieuw of niet beslissend zijn; en dat het onderzoek voor de praktijk slechts weinige of reeds lang bekende vruchten oplevert. Daarbij komt, dat de Heer farer verbazend uit de hoogte spreekt, gelijk de met opzet aangehaalde stukken bewijzen: maar wil men dit soms in eenen Hoogleeraar wel eens over het hoofd zien, men doet het minder gaarne in een' Advocaat, wiens practicale loopbaan van 1846 dagteekent. De Heer faber neme, bij den goeden raad om zijn toon wat lager te stemmen, ook dien nog aan om zich minder van vreemde en gezochte woorden of uitdrukkingen te bedienen. De gezegden: ‘eene studie’, ‘processualisten’, ‘processualische toevoeging’ of ‘begrip’, ‘de receptie van het Rom. regt’, ‘daadzaken, die onder den regtsregel worden geassumeerd’, ‘exepties in jus kunnen geconcipiëerd worden’, ‘laxer spraakgebruik’, ‘ontwikkeling van een ander instituut’, ‘een eigen instituut’, ‘het wezen van onze exceptie construeren’, ‘door Justinianus in de compilatie voorgedragen’ en vele anderen schijnen wel te getuigen van de zucht om zonderling te zijn, maar strekken niet tot verduidelijking van den zin of verfraaijing van den stijl.

j.w.