Logo DBNL
Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1850 (1850)

Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1850

(1850)– [tijdschrift] Vaderlandsche Letteroefeningen–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Mengelwerk.

Het geslacht Van Hoogstraten.
Medegedeeld door Dr. G.D.J. Schotel.

(Vervolg van bl. 400.)

 

Zijn vader zond hem naar de Erasmiaansche school, waar hij spoedig door vlugheid van bevatting en vaardigheid van geest, boven zijne medeleerlingen uitmuntte, en den grondslag legde tot die uitgebreide geleerdheid, waarin hij naderhand met den grootsten roem heeft uitgeblonken. Uren lang kon hij met zijn vriend petrus rabus,(67) in wiens boezem, gelijk in den zijnen, het gevoel voor waar en schoon warm en zuiver klopte, met het lezen van ovidius, virgilius en horatius, zijn lievelingsdichters, doorbrengen; en naauwelijks ontdekte francois zijn neiging tot en aanleg voor de poëzij, of hij leerde hem het werktuigelijke der kunst. Welhaast grepen david's zwakke vingeren naar de snaren, en werden zijne kinderlijke proeven den grijzen joachim oudaan en herman dullaert, den vriend van zijn oom samuël, die te gelijk met hem de school van rembrandt bezocht had, en voor een der uitstekendste dichters aan

de Rotte gehouden werd,(68) medegedeeld. Van dezen oogenblik af schonken beide hunne genegenheid aan den knaap, en het was vooral oudaan, die zijn geheele ziel dermate met een brandende zucht voor de poëzij vervulde, dat hij al zijn' ledigen tijd aan de beoefening van dezelve wijdde.(69) Bij hem ontmoette hij den jongen frans de haes,(70) later gehuwd met de dochter van geeraert brandt, die in de uren, hem van zijn beroep overblijvende (hij was een aanzienlijk koopman), de dichtkunst, schoon minder gelukkig dan zijn schoonvader, beoefende. Beide jongelingen hechtten zich naauw aan elkander. Hoogstraten noemde hem ‘het vermaeck zyner jeugt.’ - Eens was de eerstgemelde bij zijn grijzen vriend oudaen, toen deze de afgedrukte bladen van den Ystroom van den vier-en-twintig-jarigen antonides van der goes ontving. De oude man was ‘opgetrokken door verwondering’ en haastte zich dien schat aan zijne vrienden dullaert en françois van hoogstraten mede te deelen. De laatste stortte zijne gewaarwordingen bij het lezen in een gedicht aan oudaan uit. Ook het genot dat david smaakte, was onuitsprekelijk. Jaren daarna herinnerde hij zich die oogenblikken als de genoegelijkste zijns levens.(71) Oudaan gaf aan de dringende bede van zijn jeugdigen vriend gehoor en bragt hem en rabus in kennis met antonides, die de dichtproeven van beide zóó uitnemend achtte, dat hij de uitgaaf er van niet ontraadde; maar er zelfs deze regels vóór plaatste:

 
‘De teedre jeugt slaet nu aen mannenwerk de hant,
 
En 't heeft zyn voeglijkheit en staet op zyne beenen.
 
Schenkt dan de Hemel nu dus vroeger het verstant,
 
Of is Parnas misschien zoo steil niet als wy meenen?
 
Gelooft dat vry, maar hout van klimmen nimmer op,
 
Al schynt de toegang licht, de steilte is by den top.’(72)

Wij deelden in de verrukking van antonides bij het doorbladeren dezer Rymoefeningen(73) (dus is de titel van het boeksken). Hoe mannelijk en krachtig bezingt hoogstraten de Uitvaart van de ruiter:

 
‘Al d' aerde weent op dezen droeven dag!
 
Geheel Europe, aen 't schudden, voelt dien slag,
 
Die 't hart benaeut van allerhande volken.
 
Het naer gekerm verheft zich aen de wolken,
 
Betogen met een roukleed overal.
 
De vyand zelf beschreit dien zwaren val,
 
En eerst het lyk, terwyl het door de baren
 
Naer 't vaderlant voorby zyn kust komt varen.’(74)

Ook de volgende regels ter gedachtenis van dezen held, werden te regt voor meesterlijk geacht:

 
‘Ruiter! die, op 't waterpaerd
 
Door de baren heengedragen,
 
Noit ontzaegt een tocht te wagen,
 
Onvermoeit en onvervaert;
 
Schoon de Dood u heeft gegrepen
 
In het gloejen van dat vier,
 
Om uw blinkenden laurier
 
In haer woede meê te slepen;
 
Schoon de Nyd op uwèn naem
 
Zig te barsten schynt te bassen;
 
Gy, haer roede lang ontwassen,
 
Groeit en bloeit door uwe faem.
 
Zelf de vyand, op het hooren
 
Van uw dappre heldendaên,
 
Durf geen waterstuk bestaen,
 
Of ge eens mooglyk wierd herboren,
 
Om zyn trots en hoovaerdy
 
Te bespringen en te zwepen,
 
Daer hy, dapper aengegrepen,
 
Zwelt van dolle razerny.
 
Brult de weêrklank van uw daden,
 
Dappre ruiter! dus op zee,
 
In den kryg, en in den vreê,
 
Wat zoud gy, met winst beladen,
 
Waertge in 't leven, met uw hand,
 
Niet verrichten voor het land!’(75)

Zoo lang antonides leefde, bleef hij de vriend der beide jongelingen, en wat hij inzonderheid voor hoogstraten was, heeft deze in zijn lied ter gedachtenis van dien ontslapen arts en fenix der Nederduitsche dichtkunst en vooral in zijn Herderszang: Dametas,(76) medegedeeld:

 
‘Wat las ik vruchten op, my door uw hant gewezen!
 
Wat voorbeeld bleef by u verborgen voor myn oog!
 
Hoe voerde gy myn zin en geest op naer omhoog!
 
Hoe wist gy 't edel vier in myne borst t' ontvonken!’.....

Nog vóór zijn eerstelingen ter perse gingen, was hoogstraten naar Leyden vertrokken, om zich, onder lucas schacht,(77) arnoldus seyen en carolus drelingcourt op de geneeskunde toe te leggen; doch daarbij vergat hij de Ouden niet, in wier onnavolgbre werken hij steeds den toetssteen van waarheid en schoonheid vond, en hoorde hij de lessen van jacobus gronovius, wien hij later zijn Ode de motibus Europaeis et expeditione Britannica(78) toewijdde. Hier oefende hij zich ook dagelijks in de Nederduitsche poëzij, vervaardigde zijn Jaergetyde der verlossing van Leyden, waarin coupletten voorkomen, die vondel en antonides geen onëer zouden aandoen(79) en hief hij lofliederen aan bij gelegenheid, dat zijn jeugdige akademiemakkers met den doctoralen mantel werden omhangen.(80) Hij zelf werd door antonides met

een zang begroet, toen hij openlijk tot doctor in de geneeskunst was bevorderd:

 
‘De Maes’ (dus eindigde dezelve) ‘verwacht in zulk een schyn,
 
Ten troost van kranken, die verlangen,
 
Zyn voedsterling weer van den Ryn
 
In zyn geboortestad te ontfangen.
 
Daer zy voortaen uw Hippokreen!
 
Daer doe d'Ervarenheid u wezen
 
Een hippocraet en een galeen!
 
Zoo worde uw artzeny geprezen!’(81)

Doch de Maas verwachtte hem te vergeefs! Daar zijn vader, na den dood van zijn oom samuël, zich te Dordrecht gevestigd had, besloot ook hij zich aan de Merwe neder te zetten, in hope door invloed zijner verwanten en vooral van sasbout souburgh(82) een goede praktijk te erlangen, en de zorgen voor kranken en lijdenden met joh. becius, arnold duircant, cornelis van den anckeren, alexander van der hooght, willem van thuynen en anderen te deelen. Doch hoe werd hij te leur gesteld!

Noch voorspraak, noch verdiensten mogten hem baten! Zelfs verhelderden zijne overzetting van ketelaers geschrift over de sprouw(83) en zijn eigen werkje: De hodiernae medicinae statu (Dordr. 1603) zijne vooruitzigten niet. Toch ging hij moedig voort met zich in zijn vak te bekwamen, trad met beroemde geneesheeren in briefwisseling, vervaardigde zijne uitmuntende Schets der

Geneeskonst, die hij Dr. van mosch(84) en zijn Schets der geleerdheid en wetenschappen, die hij Dr. van zanten(85) opdroeg, legde zich op de natuurlijke historie toe;(86) in één woord, leefde voor de kunst en bewoog zich in den kring harer beoefenaars en vereerders. Het ligt buiten ons plan en is boven onze krachten hoogstraten als geneesheer te schetsen. Eenigen hebben zijne verdiensten als zoodanig erkend; anderen geloochend.

Zeker is het, dat hij nimmer zich geheel aan de beoefening van dit vak onttrokken en ten minste broekhuizen als geneesheer behandeld heeft.(87)

Aan de beoefening der geneeskunde paarde hij te Dordrecht die der oude talen, welke aldaar voortreffelijk door neuspitzer, johan metzlerus en abraham valentyn onderwezen werden. Op het voetspoor van den laatsten en van zijn vader, begon hij vroegere en latere classieke schriften over te zetten, als: de Annotatio in N.T. van grotius,(88) de Vitae excell. imperat. van cornelius nepos,(89) den Pinax van cebes, den Thebaan,(90) de Fabulae van phaedrus(91) en faernus(92), de verhandelingen van frederik adolf lampe over het zaligmakend

geloof en anderen.(93). De meesten derzelve zijn meermalen herdrukt, munten verre boven die van zijn vader en van hilarides(94) en andere overzettingen uit; ja, werden niet voor den aanvang dezer eeuw door andere overtroffen. Hij was goed in den geest zijner schrijvers gedrongen, en gaf hen of in vloeijend rijm (b.v. cebes, phaedrus, faërnus) òf ten minste in minder Latijnsch-Hollandsch proza (b.v. de Levens van nepos) dan zijn voorgangers weder.

Een goed deel zijner Nederduitsche gedichten zijn ook van dit tijdvak. Nog was aan de Merwe de lust voor de vaderlandsche poëzij niet uitgebluscht, schoon de verbeelding reeds in de kluisters der dichtgenootschappen begon te rusten en hunne wetten meer dan gevoel en smaak werden gevolgd. De tijd der balladen, sonnetten en madrigalen was voorbij, en de dageraad der bruilofts-, lijk- en lof-, klink- en hekeldichten aangebroken. De Dortsche regeringsleden hadden de lier, zoo kunstig door hunne vaderen bespeeld, ter zijde gelegd en lieten zich als Maecenaten door de jeugdige zonen van apollo vergoden. Ook hoogstraten bragt den tijdgeest zijn offers, en geen burgemeesterlijk lijk werd in de patricische grafkapel bijgezet, geen heerenzoon geboren, geen reeks van titels en waardigheid met nog één vermeerderd, of hij zwaaide mede het wierookvat. Een menigte in folio of in plano met gouden randen of zwarte zoomen gedrukte gedichten, kunnen daar

nog van ten bewijze strekken. Uitstekende zangers waren er op dat pas te Dordrecht niet. Eerst later leerde hij daar johannis van braam(95) en samuël everwijn(96) heer van Brandwyk en Gybeland, jacob targier, bockhoven, pieter dögen, van bracht, greenwood en anderen kennen. Ook leefden er thans geen Latijnsche dichters van eenigen naam aan de Merwe. De scholen van neuspitser bragten slechts geleerden voort; eerst later schenen, onder senalbrug, de opvolger van francius te Amsterdam, en van samuël munkerus, de tijden der rutgersiussen en naeranussen met van den broecke, van der burch, duircant, van steenbergen wederom aan te zullen breken. Er was niemand te Dordrecht wien hoogstraten zijn elegiën en oden mede kon deelen. Menig uitstekend gedicht dagteekent echter van dien tijd, en wij achten de lof, door everwijn, bockhoven, de haes, maar vooral door francius en broekhuizen er aan gegeven, niet overdreven.(97)

Eindelijk brak toch het tijdstip aan, dat hoogstraten zijn verlangen vervuld zag. Curatoren der Latijnsche school te Amsterdam benoemden hem tot praeceptor aan de vijfde, twee jaren later aan de derde school, eindelijk tot prorector, een waardigheid, die hij tot zijn dood bekleedde. Zij verhoogden door deze aanstelling in geen geringe mate den luister van het gymnasium; want toen werd hoogstraten reeds voor een der geleerdste mannen en voortreffelijkste dichters van Nederland gehouden, die door menig geschrift getoond had, hoe het onderwijs hem ter harte ging, en hoe groot zijne geschiktheid was, om zijne kundigheden aan anderen mede te deelen. Veel heeft hij sedert tot verbetering van het onderwijs ge-

daan, dat vóór hem in een treurigen toestand was; ja, het getuigenis van een zijner tijdgenooten is gewis niet overdreven, ‘dat met hem als een nieuw tijdvak voor hetzelve aanbrak.’ Hij bezorgde niet slechts goede schooluitgaven van sommige Classici (als van nepos,(98) phaedrus,(99) terentius(100)), die welhaast die van schrevelius, minellius, farnabius vervingen; maar bewerkte ook het juist niet met zeer veel oordeel door samuël hannot, advocaat te Rotterdam, zamengestelde Nieuw Woordenboek der Nederd. en Lat. taal,(101) zoo goed zulks geschieden kon voor de scholen; een woordenboek, dat sedert 1704 den Biglotton van binnart van dezelve verbande en tot den aanvang dezer eeuw in gebruik bleef. Hij was niet stuursch en norsch, gelijk zoo vele paedagogen van dien tijd, die meenden, dat ernst en stroefheid onafscheidelijk van hun ambt waren,

 
‘die door zaemgetrokken bogen,
 
en door blixemende oogen,
 
en door barschheid van gelaat,
 
't jeugdig kwelen,
 
't lustig spelen,
 
banden van de school en straat.’

Door zijne zachtzinnigheid en gematigdheid trok hij de harten zijner leerlingen tot zich. ‘Hij was de oudste discipel onder de discipelen, die hij op den weg naar ‘beschaafde wetenschappen stierde en steunde.’ Van hier dat allen hem zoo lief hadden en zijn vrienden ble-

ven, ook toen zij de school verlaten hadden en tot hooge waardigheden in Kerk en Staat verheven waren, gelijk een joan de witt, hermannus henricus van de poll, caspar commelin, theodoor hogenberg, hubert van der hoop en vele anderen. Ontdekte hij bij hen smaak voor de poëzij, dan vormde hij een jac. phil. en petr. d'orville, vlaming, graefland, sibersma, in wier liederen de geest van hunnen leermeester is afgedrukt.(102)

Maar niet slechts poogde hij de lust voor de beoefening der Latijnsche dichtkunst bij zijn jeugdige vrienden en leerlingen te ontvonken en aan te kweeken, maar hij omringde zich door een school van jonge lieden, ‘by wie hy eenige zaden van bequaemheid tot de vaderlandsche poëzy bespeurde,’ leerde hen vondel, hooft, de decker, antonides kennen, gaf hen onderrigt in de rederijkkunst, de fabelleer., de romeinsche oudheden en schreef handboeken, die de goedkeuring van bevoegden wegdroegen en nog tegenwoordig niet van alle waarde ontbloot zijn.(103)

Nergens stond de philologie, in de XVIIde en XVIIIde eeuw, op zulk een hoogte als in Nederland. De namen harer beoefenaars waren wereldvermaard, hunne werken

in veler handen, en de beroemdste hoogescholen boden sommigen hunne leerstoelen aan. In het laatst der XVIIde en begin der XVIIIde eeuw leefden, om slechts enkele te noemen, de gronoviussen, burmannen, tiberius hemsterhuis, corn. van arckel, frans van hessel en janus broukhusius. De laatste, een man van ware geleerdheid, smaak en oordeel, handhaafde waardiglijk den roem door rutgers, grotius, en de heinsiussen verworven. Zijn aanteekeningen op tibullus en propertius achtte men meesterstukken van philologie en critiek. Welk deel hoogstraten niet alleen aan de uitgaaf, maar ook aan de bewerking dezer Schrijvers had, kunnen zijn brieven aan verschillende geleerden getuigen. Kwam zijne belezenheid en opmerkzaamheid broekhuizen te stade; met broekhuizen's fijn vernuft en schrander oordeel deed hoogstraten winst voor zijnen phaedrus.(104) Tijdgenoot en nakomelingschap hebben die uitgaaf van dezen dichter geprezen. De tekst is zuiver, de uitvoering keurig, de aanteekeningen dragen blijken van diepe, grondige taalkunde en buitengewone scherpzinnigheid. ‘Hij was tot het merg van de Ouden doorgedrongen.’ Bayle(105) prees dit werk in zijn brieven aan marais en minutoli; petrus burman, in de voorrede zijner uitgaaf van dien dichter;(106) van hessel, van arckel, francius, broekhuizen in hunne gedichten. Ook had het hooge waarde in de oogen van fabricius(107) en weytingh.(108) Engeland en Zwitserland werd het nagedrukt en de aanteekeningen onder den tekst van latere uitgaven gevoegd.(109) Zoo commentariëerde hij ook, in

den geest van broekhuizen, op wiens aanteekeningen hij hoogen prijs stelde,(110) ovidius, virgilius, horatius, catullus, propertius, martialis, lucanus, seneca en statius, ook enkele prozaschrijvers, als: cicero, suetonius, valerius maximus, en van de Grieken aristophanes.(111) Zijne uitleggingen der oude dichters moeten uitstekend zijn geweest, waartoe een kostbare verzameling van de beste uitgaven der klassieke schrijvers en vele handschriften uit de bibliotheek van nicolaas heinsius en later van broekhuizen, maar vooral zijn eigen grammaticale en historiëele kennis en dichterlijk gevoel, hem ten dienste stonden. Ja, hoogstraten was dichter; dit heeft niemand betwijfeld, die eenigen smaak voor de classische poëzij bezat, en wij behoeven ons niet op de getuigenis van moonen, vlaming, francius, d'orville, broekhuizen te beroepen, maar kunnen die van hoeufft en peerlkamp(112) in het midden brengen. Broekhuizen stelde zijn smaak en oordeel op zulk een prijs, dat hij hem een nieuwe uitgaaf zijner Lat. gedichten toevertrouwde.(113) Slechts ééne uitgaaf, schoon prachtiger dan die der burmannen, mogten deze ten deele vallen, terwijl hoogstraten's eigene er verscheidene

erlangden.(114) Vele dezer laatste zijn te Amsterdam vervaardigd en van gemengden inhoud; dragen hier onmiskenbare sporen van genie, dáár van slaafsche navolging; zijn niet hoogdravend, maar soms ook te eenvoudig; zuiver en vloeijend van taal, nu en dan echter door woordspelingen ontsierd. Uit een brief aan frans van hessel blijkt, dat hij ook lotichius(115) dacht in het licht te geven, dat echter eerst vijftig jaren later, (1754) door den geleerden petrus burmannus secundus geschiedde.

In den aanvang van zijn verblijf te Amsterdam, wijdde hoogstraten nog menig uur aan de Nederlandsche poëzij en bood in 1697 zijn landgenooten een tweeden dichtbundel,(116) met lofdichten van kataryne lescailje, broekhuizen, moonen, vollenhoven, brandt, targier, pluimer, antonides en bogaert aan.

Hij is van gemengden inhoud: ‘Zijn zegezangen’ (zoo werd dezelve in de Boekzaal van Europa beoordeeld,(117)) ‘strekken ten puikstaal, hoe stijf hij de snaren weet te spannen als 't pas geeft. Zijn Bruiloftsdigten telen in de ziel zoo veel vreugde als zijne lijkzangen treurigheid. Zijn Lof- en Mengeldichten vallen zoo veel te bevalliger als men in yder derzelver verschot van fraaije gedachten, naar eisch der onderwerpen ziet uitmunten. Gij ziet hier een poëet, een regtschapen poëet, die op den voortgang en in 't voetspoor van hooft, vondel en den Ystroom dichter ten zangberg heeft leeren stijgen, die van aeloude Grieksche en Roomsche lessen wel onderleid, een menigte klimmers achter zich heeft gelaten.’ Wij mogen het echter niet ontveinzen, dat op de lofspraken zijner tijdge-

nooten aan dezen bundel gegeven, veel valt af te dingen. Hoogstraten was geen dichter van den eersten rang. Doorgaans (er zijn gelukkige uitzonderingen) missen zijne verzen die geestverheffing, welke de zangen zijner groote modellen kenmerkt; doch zijn geleerdheid en goeden smaak vergoeden dit gemis, en volkomen wáár is de getuigenis van vollenhoven(118)

 
‘By hem is zuiverheit te vinden
 
‘Van Neêrlants sprake en letterschat,
 
‘Te schendig door veel dichtgezinden
 
‘Verzuimt, bedorven en bekladt.
 
‘Zyn dichtbladt riekt van edle reuken
 
‘Als minst verheven door het rym,
 
‘Van vonden en beknopte spreuken
 
‘Vol geurs, gezogen uit de tym
 
‘Van Grieksche en van Romeinsche bladen,
 
‘Die honigbyen nooit verzaden.

In zijn latere gedichten missen wij dat bloemrijke en zwierige, dat schitterende en krachtige, dat men in de zangen zijner jeugd opmerkt. Zij dragen de wrongen der boeijen onzer dichtgenootschappen, die toen in volle fleur waren. In zijn mannelijken leeftijd gaf hij de Latijnsche poëzij verre de voorkeur, en zeldzamer en zeldzamer, ontving men Nederduitsche gedichten van zijn hand, ten minste hij verrijkte onze letterkunde döor geen derden bundel meer, doch wel dankt zij hem nieuwe verbeterde uitgaven van de gedichten van dullaert, antonides, broekhuizen, pels en vondel.(119) Met dezen laatsten

dweepte hij volgens huydecoper, zoo, dat hij zelfs zijn mistastingen navolgde of trachtte te verdedigen(120)

Hij was de vriend en vraagbaak der meeste dichters van zijn tijd. Rotgans en bake getuigden zulks uitdrukkelijk. Met beide ging hij, gelijk ook met brandt, pluimer, angelkot, halma, vollenhoven, volgens zijn eigen schrijven, vriendschappelijk om. Er kwamen dan ook weinig dichtbundels in het licht, waarin hoogstraten's naam niet met eere genoemd wordt. Zulks deden ook nyloë, verwer, moonen en andere beoefenaren der vaderlandsche taal en letterkunde. Zij erkenden allen zijn meerderheid in deze vakken, oordeelden dat niemand zoo als hij de Ouden bestudeerd had, zóó in hun geest was gedrongen, en raadpleegden hem niet slechts over letterkundige punten, maar vertrouwden de uitgave hunner werken aan hem toe.(121) Vooral trokken de geslachten der zelfstandige naamwoorden zijne aandacht. Voor hem lag het stelsel der bepaling van dezelve geheel in het duister. Spieghel, marnix, hooft, vondel, de decker en anderen, hadden het onderscheid der geslachten zoo goed waargenomen als zij konden, volgens vaste regelen, welke zij

zich zelve daartoe gevormd hadden uit de schriften der Ouden. Doch na en reeds in hunnen tijd was men te dezen aanzien met groote onachtzaamheid te werk gegaan. Geen schrift, na vondel's tijd, in de XVIIde eeuw uitgekomen, of het krielt van fouten tegen de geslachten. Hoogst noodig was het, dat er een lijst van zelfstandige n.w. werd gevormd, waarin elk met een opslag van het oog zien kon, van welk een geslacht elk derzelve ware, volgens het doorgaande gebruik niet alleen bij hooft en vondel, maar ook bij de Ouden, inzonderheid bij melis stoke, wiens Rijmkronijk nu eerst begon gelezen te worden door van hoogstraten en moonen. Een gesprek met francius, gaf den eerstgemelde aanleiding tot het schrijven zijner Aanmerkingen over de geslachten der zelfst. n.w. ten dienste der taallievenden, tot een proeve opgesteld. (Amst. bij fr. halma, 1708). In 1710 verscheen een tweede uitgaaf van dezelve ‘verrijkt met een menigte woorden uit vondel, hooft en andere schrijvers, hem door moonen, Mr. francoys van bockhoven, jan suderman en joan de haes toegeschikt;’ een uitgaaf, die in het volgende jaar (1711) onder een nagemaakt titelblad met een Aanhangsel van bijvoegselen en verbeteringen werd uitgegeven. In het jaar 1723 bragt hoogstraten een derden druk ter perse, en gaf zijn werk toen eerst den naam van Lyst der gebruikelykste Zelfstandige N.W. door hunne geslachten beteekent. Na den dood des schrijvers, in 1733, verscheen te Amsterdam, bij adriaan wor en de Erve g. onder de linden, een vierde druk met al de voorredenen der vroegere drukken, benevens een brief van moonen aan hoogstraten en van anonymus batavus (a. verwer) betreffende zijne door hoogstraten uitgegeven Linguae Batavae idea, en ging vergezeld met een werkje, onder den naam van Bijvoegsels behoorende tot d.v.h. Lyst der gebruikel. Zelfst. n.w. enz., door gerardus outhof, in zijn leven predikant en rector te Kampen. In 1759 kwam het werk van hoogstraten op nieuw te voorschijn bij p. meijer te Amsterdam, met de bijvoegsels en verbeteren van outhof en aanteekeningen van adriaan kluit en in 1783 verscheen een zesde druk bij p. meijer en g. warnars, die de waarde

van alle vroegere geheel verdonkerde, met een belangrijke voorrede van kluit, rakende de algemeene regelen der geslachten.(122)

Het werk van hoogstraten werd van deszelfs eerste verschijning af, door alle beoefenaars onzer moedertaal hoogelijk geprezen. Vollenhoven schreef aan hoogstraten ‘'t mag wel een nut en nodig werk heten, niet zonder loflijken arbeit, het vaderlant ten dienste in 't licht gebracht.’ Moonen achtte het ‘hoewel klein in zyn begryp, gelyk de diamanten ook voor de straatsteenen in grootte en zwaarte wyken, nochtans hoognoodigh voor ieder, die met zekerheit of zonder twijfelingen iet in het Nederduits wil schryven of spreken.’ In dien geest schreven ook verwer, mauricius, van belle, tuinman, zydelaer, ten kate, huydecoper, van hasselt.

 
‘O moedertael’ (klonk het lied van de haes) ‘o schoonste van de talen,
 
‘Bekroon den helt, die zynen dierbren tyt,
 
‘Die zyn vernuft en onvermoeide vlyt
 
‘Besteedt om u in volle glans te zetten
 
‘Met kransen, die geen eeu noch tyt besmetten.(123)

Bilderdijk prees de aanteekeningen van kluit, herinnerde meermalen uitdrukkelijk, dat ze door zijne Geslachtlijst geenszins overtollig waren geworden. Voor den ‘Onnoozelen outhof’ daarentegen had hij zeer weinig achting en duizendmaal wenschte hij, dat hoogstraten nimmer zijn jammerlijke geslachtlijst uit de schriften van hooft en vondel, die hij niet verstond, opgezameld en in de wereld gezonden had.(124)

Wij willen van hoogstraten's geschied-, letter- en oudheidkundige verdiensten,(125) waarvan zoo vele proeven voorhanden zijn, van zijn uitmuntende penningverzameling,(126) zijn smaak voor muzijk en schilderkunst, niet gewagen; geen proeven geven van zijn uitmuntenden prozastijl, aan zijne biographiën van dullaert, oudaen, antonides en broekhuizen ontleend; maar slechts nog een enkel woord nopens hem als mensch in het midden brengen. Mogen wij op de getuigenissen zijner tijdgenooten afgaan, dan was hij waarlijk groot, ‘daar een veelwetend verstand zich in dezelfde ziel met het beminnelijkste hart vereenigde,’ en zijne geleerdheid tot een nuttig, werkzaam en weldadig geschenk werd voor zijne medemenschen. Zijn vroom gemoed ontlastte zich vaak in Latijnsche en Nederduitsche hymnen,(127) en openbaarde zich in ootmoed en nederigheid voor God. Hij was zachtmoedig, liefderijk, gevoelig voor al wat schoon edel en aandoenlijk was, bedaard, kalm, weltevreden, trouw in de vriendschap. Hoe lief had hij broekhuizen! Niet alleen deelden zij elkander de schatten hunner kennis mede, raadpleegden zij elkander over duistere plaatsen in hunne geliefde schrijvers, onderhielden zij briefwisseling over onderwerpen van wetenschap en smaak, wekten zij elkander tot dichten en tot het uitgeven hunner geleerde werken op,(128) legden zij openlijk getuigenis af van hunne vriend-

schap; maar zij deelden ook als broeders in elkanders lief en leed, verhoogden elkanders huiselijk geluk door vrolijke en feestelijke liederen, of troosten elkander wanneer de beker des lijdens hen in de hand werd gegeven. De bundels der beide vrienden geven daar de schitterendste bewijzen van.(129) Diep werd dan ook het hart van hoogstraten geschokt, toen die vriend aan hetzelve werd ontrukt. Hij gaf zijn smart in de roerendste elegiën lucht,(130) en steeds kwam hij met hesselius en joan de witt, op den jaardag van broekhuizen's dood bijeen, om dien met elkander te vieren.(131) Even lief had hij den geleerden petrus francius,(132) niet minder bittere tranen stortte hij toen deze hem ontviel.(133) Hoe innig hij aan joan de haes, samuel everwijn, francois van bockhoven, jacob van zanten, hendrik wetsteyn en vele anderen gehecht was, kunnen hunne en zijne dichtbundels getuigen. De uitstekendste geleerden, joan george graevius, hend. reland, joh. en casper brandt, vollenhoven, van arckel, gerard papenbroek, petrus en franciscus burman, jan frederik cramer, joachim targier, hieronymus van alphen hielden briefwisseling met hem;(134) de meest gevierde

schrijvers stelden er hoogen prijs op, dat zijn naam voor hunne werken, gelezen werd. Met de Amsterdamsche geleerden ging hij broederlijk om. Hij was de ziel en de vreugd hunner bijeenkomsten. Voor vader hoogstraten stond de eerste plaats open. In één woord hij was

 
...... in d'Amstelstad,
 
Een parel aan haar Keizerskroon geschat.(135)

Omstreeks 1722 overviel hem eene hevige krankheid, waaruit hij eene hardhoorendheid behield, die hem in het volbrengen van een groot gedeelte van zijn beroep verhinderde, en noodzaakte zijn rust te vragen, die hem Curatoren, met behoud van zijn vol tractement (f 1200), gaven.(136) Hij mogt ze niet lang genieten. In Nov. 1724, van een zijner vrienden, bij een dikken en zwaren mist, naar zijn woning terugkeerende, viel hij in de Geldersche kaai bij de Nieuwe gracht in het water.(137) Wel werd hij toen gered, doch acht dagen later (13 Nov.) overleed hij aan een longontsteking, ten gevolge van het ingedrongen van zoute water, in den ouderdom van zes en zestig jaren en acht maanden.

Zijn val en daarop gevolgd overlijden, veroorzaakten

verslagenheid onder de geleerden en dichters, die het niet aan lijkdichten lieten ontbreken. Onder dezelve verdienen die van r. van leuven,(138) en poot,(139) maar vooral de schoone elegie van d'orville(140) onze opmerking. Geestig zijn deze beide regels van bernardus moneta ad jac. phil. et petr. dorvillios, de Epicedio in dav. hoogstratanum.

 
‘D'orvilii fratres, ne exstinctum credite Vatem:
 
Vestro immortalis carmine semper erit.’(141)

Ter zijner eere werd een penningplaat gemaakt met zijne afbeelding en het jaar en den dag van zijn geboorte en sterven.(142) Reeds gedurende zijn verblijf te Dordrecht, was hij in het huwelijk getreden met maria, dochter van mattheus van nispen, landmeter en boekverkooper aldaar, een man van veel kennis, wiens uitgegeven schriften lang in gebruik waren; bloedverwante van abel, adriaan en karel van nispen, dichters uit de oude Dordsche school, wier verzen men schier voor elk dichtbundeltje van dien tijd ontmoet;(143) zelve geen onbevallige dichteres(144) en onder de begaafde vrouwen van haar tijd gerekend. Uit dit huwelijk werden acht kinderen(145) geboren,

waarvan slechts francois eenigen naam als portretschilder verwierf.(146)

 

(Het vervolg hierna.)


Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels


Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs