Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1850

[p. 533]

Iets over de Lorenzo-doozen.

De beschaafde lezer zal zich waarschijnlijk father lorenzo en diens snuff-box uit de Sentimental Journey van yorick (sterne) wel herinneren. De lezing dier beroemde episode trof den gevoelvollen dichter johann george jacobi, en bragt hem op den inval, voor hem-zelven en zijne vrienden eenige hoornen snuifdoozen te laten vervaardigen, op welker deksel men in gouden letters pater lorenzo, en van binnen yorick las, opdat de bezitter van zulk een doos bij het lezen dier namen tot zachtmoedigheid, tevredenheid, geduld, verschooning der gebreken van anderen mogt worden opgewekt.⁽¹⁾ Hij zond zulk een doos aan zijn vriend gleim en schreef hem: ‘Er wolle Jedem brūderliche Vertraulichkeit beweisen, der ihm eine solche Dose als Ordenszeichen darbieten würde.’⁽²⁾ Doch ‘Bald benutzte kaufmännische Spekulation den Einfall des Dichters.’ Door geheel Saksen begon men lorenzo-doozen te vervaardigen; in Hamburg en Frankfort werden er fabrieken van opgerigt, ja, met duizenden werden zij naar Denemarken en Lijfland verzonden. Niemand in de groote wereld, die een andere dan een lorenzo-doos gebruikte! Eindelijk liet een Graaf von solms op zijne goederen blikken lorenzo-doozen vervaardigen, waarin de naam van jacobi, in plaats van dien van sterne gelezen werd. ‘Da jacobi (schrijft zijn biographist)⁽³⁾ und seine Freunde sahen, dasz das, was anfangs nur Verbindung unter wenigen war, und seiner Natur nach seyn konnte, zum Modeartikel herabgewürdigt wurde, und da sie lorenzo-dosen oft in den Händen solcher Menschen fanden, mit denen sie in keiner nähern Verbindung stehen mochten; so gaben sie nach einige

(1) Jacobi, Sämmtliche Werke, Halberstadt 1770-1774, 8^o. Brief V.

(2) Verg. gervinus Neuere Geschichte der poëtischen Nation. Literat. Th. I. S. 260, 261.

(3) Schlichtegroll's Nekrolog auf das Jahr 1792. Bd. II. S. 41-51.

[p. 534]

Jahre den Einfall ganz auf und legten ihre lorenzo-dosen auf die Seite.’⁽⁴⁾

Tilburg, Febr. 1850.
g.d.j. schotel.

(4) Deze anecdote strekke tot bijdrage mijner geschiedenis van den tabak, de koffij en de thee, bij noordendorp te 's Hage, in het vorig jaar, uitgegeven. Daartoe behoort ook het allergeestigst stukje van tombrown, ‘a merry fellow,’ getiteld: Exhortatory letter to an old Lady that smoked Tabacco, bij cuambers Cyclopaed. of Engl. litter. T. II. p. 328. - Dat tabak dienstig is om honger te verdrijven, wordt ook bevestigd door een voorbeeld bij w. scott, Hist. d'Ecosse. T. 11. p. 328. - Sommige schrijven het Poëma de pulvere Tabaci, Hafniae 1664, 4^o. (zie mijne Bijdrage, bl. 49), aan den meer bekenden vader karel van mander toe. Wat de koffij betreft: just möser geeft in zijne Patriotische Phantasien, Berlin 1804, (3de dr.) Th. 11 ‘ein sicheres Mittel das gar zu häufige Kaffee trinken abzuschaffen.’ Ten aanzien der thee nog dit: Allan ramsay gaf onder den titel van ‘The tea-table miscellany’ een verzameling van gezangen (ook de zijnen) uit, en nic. fr. joseph eloy, in 1750: Réflections sur l'usage du Thé (Mons. plon. pp. 56). Hij stelde zich voor: ‘d'y montrer l'abus que l'on fait de ce breuvage.’ Een anonym geneeshéer viel dit geschrift aan in een ‘ Apologie du Thé,’ 1750, 12^o. Hierop schreef eloy, ‘Réflections sur une brochure intitulée Apologie du Thé.’ Mons. plon., 1751, 12^o. Zijn tegenstander liet hierop volgen: ‘Supplément à l'Apologie du Thé,’ waarmede deze vrij scherpe pennestrijd eindigde. Samuel pepys teekende in zijn Diarium op: ‘28 Juin 1667. Rentré chez moi et trouvé ma femme occupé à se faire du thé... C'est un boisson que m. pelling l'apothicaire dit très bonne pour les rhumes et les fluxions dont elle est affligée.’ Revue Brittan. Janv. 1850, p. 25. - Blijkens eene memorie van 1749, bij van heurn, Beschrijv. v. 's Hertogenbosch, D. IV, bl. 334, was het drinken van koffij en thee toen aldaar onder de vrouwen reeds zeer algemeen, en rekende men voor elken manschap van het garnizoen (het telde 6000 koppen) ⅛ ℔ en voor elken ingezeten 1/16 ℔ tabak daags. Men schatte het getal rookers in de stad op 3200.